Δημοσιεύτηκε 12.01.2023
Μετάφραση: Κυριακή Κλοκίτη
Την Κυριακή, 8 Ιανουαρίου, ένα έξαλλο πλήθος στα πράσινα και τα κίτρινα εισέβαλε στην Πλατεία που βρίσκονται τα τρία βασικά κυβερνητικά κτίρια (Plaza of the Three Branches) στη Μπραζίλια, την έδρα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης της Βραζιλίας. Η ομάδα αποτελούνταν από υποστηρικτές του πρώην δεξιού προέδρου της Βραζιλίας, Ζαΐρ Μπολσονάρο, και έφερε σύμβολα του κόμματος και της εκστρατείας του στα κτίρια που εδράζεται η εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική εξουσία της χώρας. Έριξαν σκουπίδια σ τους εσωτερικούς χώρους ενώ απαιτούσαν από τον στρατό να παρέμβει για να καθαιρέσει τον Πρόεδρο Λούλα.
Οι ομοιότητες μεταξύ των πράξεών τους και εκείνων των υποστηρικτών του Ντόναλντ Τραμπ στις 6 Ιανουαρίου 2021 είναι αναπόφευκτες, με τα δύο γεγονότα να περιλαμβάνουν ετερόκλητα πλήθη δεξιών διαδηλωτών που εισβάλλουν σε ομοσπονδιακά κτίρια, σε ένδειξη υποστήριξης προς τον χαμένο υποψήφιό τους. Αλλά, σε αντίθεση με τους Αμερικανούς αντιπάλους του Τραμπ, η Βραζιλία υπό τον Πρόεδρο Λούλα χειρίζεται πολύ καλά την απάντησή της στην εισβολή, μέχρι στιγμής.
Οι διαμαρτυρίες της ημέρας ξεκίνησαν στο κοντινό αρχηγείο του στρατού, ένα μέρος σχεδόν συνεχών διαδηλώσεων, μετά την ήττα του Μπολσονάρου από τον Λούλα, καθώς οι δεξιοί Βραζιλιάνοι προσπαθούν να πιέσουν τον στρατό να κάνει πραξικόπημα για λογαριασμό τους. Στη συνέχεια, το πλήθος εισέβαλε ανάμεσα από οδοφράγματα και στρατιωτική αστυνομία που φρουρούσε την Πλατεία και μπήκαν ανάμεσα από δακρυγόνα και σπρέι πιπεριού. Αφού μπήκαν στην Πλατεία, εισέβαλαν και βανδάλισαν τα τρία κτίρια.
Οι έρευνες της αστυνομίας και των δημοσιογράφων για την εισβολή στην Πλατεία της Μπραζίλια είναι ακόμη σε εξέλιξη, αλλά, επί του παρόντος, δείχνουν ότι τα γεγονότα της 8ης Ιανουαρίου σχεδιάστηκαν να ξεκινήσουν την περασμένη εβδομάδα σε ομαδικές συνομιλίες WhatsApp και Telegram. Αυτός ο σχεδιασμός έδωσε τη δυνατότητα στο πλήθος να αναπτύξει ένα σχέδιο επίθεσης, να αποφύγει την επέμβαση της αστυνομίας μέχρι την τελευταία στιγμή και να συντονίσει το ταξίδι στη Μπραζίλια – οι περισσότεροι από τους σχεδόν τέσσερις χιλιάδες ανθρώπους που εισέβαλαν στην Plaza έφτασαν με πάνω από εκατό ναυλωμένα λεωφορεία από όλη τη χώρα και ενώθηκαν με αρκετές εκατοντάδες ντόπιους που είχαν ήδη κατασκηνώσει στην πρωτεύουσα.
Το προφανές σχέδιο των διαδηλωτών ήταν να εξασφαλίσουν μια στρατιωτική επέμβαση στην πολιτική κατάσταση της Βραζιλίας και ήλπιζαν ότι οι ενέργειές τους θα το ενέπνεαν. (Μερικοί από τους διαδηλωτές έφεραν πανό που έγραφαν «στρατιωτική επέμβαση τώρα»). Παρά τις πρώτες συγκρούσεις με την αστυνομία, τις πρώτες ώρες της εισβολής φαινόταν ότι η αστυνομία στην πλατεία (Plaza) μπορεί να ήταν θετικά διακείμενη προς τους διαδηλωτές. Έχει εμφανιστεί βίντεο με κάποιους από την στρατιωτική αστυνομία να συνομιλούν και να βγάζουν σέλφι με διαδηλωτές στα περίχωρα του πλήθους και μερικοί αστυνομικοί φαινόταν να λειτουργούν ως ένα είδος συνοδείας στην Πλατεία. Ο Πρόεδρος Λούλα επέκρινε τις ομάδες ασφαλείας της Plaza για την αρχική αδράνειά τους.
Ο Λούλα παίρνει αυστηρά μέτρα
Από νωρίς το βράδυ, ωστόσο, τα πράγματα είχαν αλλάξει. Ο Λούλα υπέγραψε την παρέμβαση της ομοσπονδιακής ασφάλειας στην εισβολή στην Πλάζα, θέτοντας την ομοσπονδιακή κυβέρνηση υπεύθυνη για την καταστολή. Λίγο αργότερα, η στρατιωτική αστυνομία κινήθηκε μαζικά και άρχισε να απομακρύνει τους διαδηλωτές από τα κτίρια, κρατώντας τους αμέσως και μεταφέροντάς τους σε κέντρα όπου αυτή τη στιγμή διώκονται και κατηγορούνται για εγκλήματα. Από σήμερα, σε πάνω από 1200 άτομα θα απαγγελθούν κατηγορίες για εισβολή στην πρωτεύουσα και καταστροφή περιουσίας, με την κυβέρνηση να λέει ότι είναι πιθανές περισσότερες συλλήψεις.
Αν και οι κακώς προετοιμασμένοι διαδηλωτές απομακρύνθηκαν μέσα σε λίγες ώρες από την εισβολή τους, η δραστηριότητα της δεξιάς συνεχίστηκε στους δρόμους της Βραζιλίας. Σε μεγάλες πόλεις όπως το Σάο Πάολο, οι δεξιοί απέκλεισαν μεγάλους δρόμους. Οι διαδηλωτές οδηγήθηκαν σε κανονικά κέντρα κράτησης, τα οποία οι δεξιοί καταγγέλλοντες έχουν μάλλον αξιολύπητα βαπτίσει “Λούλαγκς”, από τις λέξεις «γκούλαγκ» και Λούλα. Ο Αλεξάντρ ντε Μοράες, ηγέτης του Ανώτατου Εκλογικού Δικαστηρίου της Βραζιλίας, απάντησε ότι οι διαδηλωτές δεν θα έπρεπε να περίμεναν να κρατηθούν σε «καλοκαιρινό κάμπινγκ» μετά τη σύλληψή τους. Η Βραζιλία έχει επίσης αρχίσει να ερευνά και να διώκει τις εταιρείες λεωφορείων και μεταφορών που κανόνισαν τη μεταφορά των διαδηλωτών με λεωφορείο στην Πλατεία.
Αυτές οι διαμαρτυρίες ακολουθούν πολύμηνες αντιδράσεις της δεξιάς για τη νίκη του Λούλα και δύο προηγούμενες απόπειρες πραξικοπημάτων από τον Μπολσονάρου. Η πρώτη συνέβη στις 7 Σεπτεμβρίου 2021, όταν ο Μπολσονάρου οδήγησε μια ομάδα υποστηρικτών να εισβάλει στο Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας για να επιδιώξει μια αλλαγή στον εκλογικό νόμο που θα είχε ενισχύσει τις πιθανότητές του να κερδίσει τις εκλογές του 2022. Η δεύτερη απόπειρα σημειώθηκε την ημέρα των εκλογών, καθώς η Αστυνομία Αυτοκινητοδρόμων απέκλεισε γειτονιές και κρατήθηκαν λεωφορεία που μετέφεραν ψηφοφόρους του Λούλα σε μια προσπάθεια να νοθεύσουν τις εκλογές.
Η βασική διαφορά μεταξύ αυτών των γεγονότων και της εισβολής στο Καπιτώλιο αυτή την Κυριακή είναι ότι οι δύο προηγούμενες προσπάθειες είχαν πιθανότητες επιτυχίας -ή θα μπορούσαν να κρατήσουν τον Μπολσονάρου στην εξουσία. Η εισβολή στην Πλάζα αυτού του Σαββατοκύριακου, συγκριτικά, ήταν περισσότερο μια ερασιτεχνική έκφραση δυσαρέσκειας παρά μια στρατηγική κίνηση για την αλλαγή της πορείας της βραζιλιάνικης πολιτικής. Οποιαδήποτε επιτυχία στην ανατροπή της κυβέρνησης Λούλα θα βασιζόταν στη συνεργασία των δυνάμεων ασφαλείας στην ίδια τη Μπραζίλια, την οποία ο Λούλα ομοσπονδιοποίησε γρήγορα.
Ο Μπολσονάρου απών
Η αποτυχία της εξέγερσης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απουσία του Μπολσονάρου την Κυριακή. Όχι μόνο δεν ήταν με τους διαδηλωτές – δεν ήταν καν στη χώρα. Ο Μπολσονάρου είχε φύγει από τη Βραζιλία στις 31 Δεκεμβρίου για τη Φλόριντα, παρακάμπτοντας την ορκωμοσία του διαδόχου του και πιθανότατα αποφεύγοντας τη σύλληψη, καθώς το να μην κατέχει πλέον το αξίωμα σημαίνει ότι ήταν ευάλωτος σε δίωξη, για πρώτη φορά στην ενήλικη ζωή του. (Αυτή τη στιγμή βρίσκεται υπό ομοσπονδιακή έρευνα για συνωμοσία με την αστυνομία προκειμένου να προστατεύσει τους γιους του από τη δίωξη και για διάδοση ψεμάτων σχετικά με τις εκλογές της Βραζιλίας).
Έτσι, ενώ οι με υπερβολικό ζήλο υποστηρικτές του σχεδίαζαν μια προσπάθεια να τον επανεγκαταστήσουν ως πρόεδρο ερήμην, ο Μπολσονάρο απολάμβανε αμερικανικές διακοπές, τριγυρνούσε σε ένα παντοπωλείο Publix και έτρωγε στο KFC. Την Κυριακή, ο πρώην πρόεδρος επέκρινε τους ταραχοποιούς για την «καταστροφή και την εισβολή τους σε δημόσια κτίρια».
Η επίσημη απάντηση στο ξέσπασμα αυτού του Σαββατοκύριακου ήταν γρήγορη και αποφασιστική. Η σχεδόν ομόφωνη αντίδραση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης αναγνώρισε τον κίνδυνο που υπήρξε από τους διαδηλωτές. Ο Λούλα και η κυβέρνησή του υπογράμμισαν ότι δεν πολεμούν αυτούς τους διαδηλωτές λόγω της δεξιάς πολιτικής τους, αλλά λόγω της προσπάθειάς τους να υπονομεύσουν τη δημοκρατία, αντλώντας από την κληρονομιά της μετάβασης της Βραζιλίας από τη μακρά στρατιωτική δικτατορία και υπενθυμίζοντας σε όλους τη σοβαρή απειλή από οποιονδήποτε υποστηρίζει τον τερματισμό της δημοκρατικής διακυβέρνησης. «Οι πραξικοπηματίες που προώθησαν την καταστροφή της δημόσιας περιουσίας στη Μπραζίλια εντοπίζονται και θα τιμωρηθούν», έγραψε ο Λούλα το βράδυ μετά τις ταραχές. «Αύριο θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε στο Planalto Palace *. Δημοκρατία πάντα. Καληνύχτα».
Ο Λούλα ήταν επίσης ξεκάθαρος ότι, παρόλο που δεν ήταν εκεί και δεν σχεδίασε την εισβολή της Κυριακής στην Πλάζα, ο Μπολσονάρο ήταν υπεύθυνος γι’ αυτό. Τα χρόνια του φόβου του, η άρνησή του για τα αποτελέσματα των εκλογών και οι ανοιχτές εκκλήσεις του για τερματισμό της δημοκρατίας της Βραζιλίας σημαίνουν ότι είναι υπεύθυνος για τις πράξεις των υποστηρικτών του. «Υπάρχουν αρκετές ομιλίες του πρώην προέδρου της δημοκρατίας που το ενθαρρύνουν», είπε ο Λούλα. «Ενθάρρυνε την καταπάτηση των Τριών Εξουσιών** όποτε μπορούσε. Και αυτό είναι και δική του ευθύνη και των κομμάτων που τον στήριξαν».
Η κυβέρνηση της Βραζιλίας επιδιώκει να παγώσει τα περιουσιακά στοιχεία του Μπολσονάρου σε σχέση με την επίθεση.
Παραλληλισμοί
Η κάλυψη της εισβολής στην Πλατεία, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Τύπο άλλων χωρών, έκανε τις προφανείς συγκρίσεις μεταξύ αυτού που συνέβη στη Μπραζίλια αυτό το Σαββατοκύριακο και της εισβολής στο κτίριο του Καπιτωλίου των ΗΠΑ, την 6η Ιανουαρίου 2021. Και οι δύο επιθέσεις παρουσίασαν τους υποστηρικτές ενός προσφάτως εκδιωχθέντος δεξιού προέδρου που ισχυρίζονταν ότι τους είχαν κλέψει μια εκλογική νίκη. Και οι δύο αφορούσαν την καταστροφή ομοσπονδιακής περιουσίας. Και οι δύο είχαν σχεδιαστεί εκ των προτέρων και καταδικάστηκαν ευρέως από τη διεθνή κοινότητα.
Αλλά αυτές οι συγκρίσεις είναι κάπως ρηχές. Τα πρόσφατα γεγονότα στη Βραζιλία ήταν περισσότερο μια εκδήλωση οργής παρά μια σοβαρή προσπάθεια ανατροπής της κυβέρνησης. Η εισβολή στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ τοποθετήθηκε χρονικά και ενορχηστρώθηκε για να εμποδίσει το Κογκρέσο να αναγνωρίσει τη νίκη του Τζο Μπάιντεν, το τελευταίο βήμα πριν από την ορκωμοσία του στις 20 Ιανουαρίου. Στοχεύοντας το Καπιτώλιο εκείνη τη στιγμή και συγκεκριμένους πολιτικούς ζωτικής σημασίας για τη διαδικασία, όπως ο πρώην αντιπρόεδρος Μάικ Πενς και ο αντι-Τράμπ Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής, Μιτ Ρόμνεϊ, κατέστησε αναμφισβήτητο ότι οι διαδηλωτές επιχειρούσαν πραξικόπημα, ακόμα κι αν ήταν μια θλιβερή απόπειρα. Από την άλλη πλευρά, τα γεγονότα της Κυριακής στη Βραζιλία συνέβησαν όταν δεν υπήρχαν πολιτικοί στο κτίριο. Και ενώ ο Τραμπ ήταν παρών στην Ουάσιγκτον στις 6 Ιανουαρίου, προτρέποντας τους υποστηρικτές του να συνεχίσουν, ο Μπολσονάρου βρισκόταν χιλιάδες μίλια μακριά, βγάζοντας σελφις με τους Αμερικανούς θαυμαστές του.
Η μεγαλύτερη διαφορά, ωστόσο, βρίσκεται στην απάντηση της κυβέρνησης της Βραζιλίας στην εισβολή στην Πλατεία. Ενώ οι Βραζιλιάνοι διαδηλωτές έχουν ήδη τεθεί υπό κράτηση, με εκατοντάδες συλλήψεις ακόμα να έρχονται, στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι δυνάμεις ασφαλείας συνόδευσαν τους ταραχοποιούς έξω από το κτίριο στις 6 Ιανουαρίου και περίμεναν πριν ξεκινήσουν οποιαδήποτε επίσημη δίωξη κατά των εισβολέων του Καπιτωλίου, ακόμη και βασιζόμενοι σε διαδικτυακούς ερευνητές για τον εντοπισμό πολλών από τους υπεύθυνους, αφού τους επέτρεψαν να φύγουν από τον τόπο των εγκλημάτων τους.
Η κυβέρνηση της Βραζιλίας δεν περιορίζει τις προσπάθειές της στους διαδηλωτές που εισέβαλαν στην Πλατεία. Για παράδειγμα, έχει εκδοθεί ένταλμα για τον Άντερσον Τόρες, έναν πρώην αξιωματούχο του Μπολσονάρο που ήταν επικεφαλής της ασφάλειας για την Ομοσπονδιακή Περιφέρεια της Μπραζίλια, την στιγμή της εισβολής στην Πλάζα. Αντίθετα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν έχει αντιμετωπίσει τις τρομερές αποτυχίες των δυνάμεων ασφαλείας στη δική της εξέγερση στο Καπιτώλιο.
Αυτό σημαίνει ότι πολλοί παρατηρητές έχουν βγάλει ακριβώς το λάθος συμπέρασμα, λέγοντας ότι η Βραζιλία είναι μια προειδοποίηση για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι το αντίθετο -η Βραζιλία διώκει γρήγορα και σοβαρά τους ερασιτέχνες πραξικοπηματίες της. Στις μεγάλες πόλεις της Βραζιλίας σημειώθηκαν σχεδόν αμέσως μεγάλες διαδηλώσεις στους δρόμους, που καταδίκασαν την εισβολή στην Plaza. Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες σέρνονται, περιμένοντας μήνες για έρευνα και χρόνια για δίωξη και μόλις τώρα αρχίζουν να αντιμετωπίζουν τη σχέση μεταξύ εκείνων που εισέβαλαν στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου και των πολιτικών που τους παρακίνησαν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, όχι η Βραζιλία, είναι η προειδοποιητική ιστορία για το τι μπορεί να συμβεί εάν μια χώρα αποτύχει να αντισταθεί στις απειλές κατά της δημοκρατίας.
* Το προεδρικό μέγαρο
** Εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική
