Συνέντευξη της Luciana Cadahia στον Nicolas Allen
06.05.2023, Πηγή: jaconbinlat
Μετά από εννέα μήνες διακυβέρνησης σε συνασπισμό με το Φιλελεύθερο Κόμμα, ο Πέτρο αποφάσισε να προχωρήσει σε έναν αιφνίδιο ανασχηματισμό του υπουργικού συμβουλίου και να σπάσει τη συμφωνία του με τους Φιλελεύθερους. Ποια είναι η σημασία αυτής της τροπής των γεγονότων;
Η νίκη του Γκουστάβο Πέτρο και της Φράνσια Μάρκες στις εκλογές της 19ης Ιουνίου 2022 στην Κολομβία, προκάλεσε κύμα ενθουσιασμού στη Λατινική Αμερική. Άφησε πίσω της τον ουριμπισμό και το στρατιωτικοποιημένο κράτος του. Για πρώτη φορά, μια προοδευτική κυβέρνηση ανέλαβε καθήκοντα σε μια χώρα που χαρακτηρίζεται από χρόνιες ένοπλες συγκρούσεις, βίαιο κρατικό αυταρχισμό και αδιάκοπη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική. Ωστόσο, οι δυσκολίες δεν άργησαν να έμφανιστούν. Μετά από εννέα μήνες διακυβέρνησης σε συνασπισμό με το Φιλελεύθερο Κόμμα, κατά τους οποίους το κόμμα αυτό εμπόδιζε την εφαρμογή των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων του κυβερνητικού προγράμματος (υγειονομική και αγροτική μεταρρύθμιση κ.λπ.), ο Πέτρο αποφάσισε να προχωρήσει σε έναν αιφνίδιο ανασχηματισμό του υπουργικού συμβουλίου και να σπάσει τη συμφωνία του με το Φιλελεύθερο Κόμμα. Ποια είναι η σημασία αυτής της αλλαγής; Ποιες είναι οι δυσκολίες της κυβέρνησης; Ποιος είναι ο ρόλος της παραδοσιακής Δεξιάς; Για τα ζητήματα αυτά, το Jacobin μίλησε με τη Luciana Cadahia, φιλόσοφο, συγγραφέα των βιβλίων Mediaciones de lo sensible και Siete ensayos sobre el populismo, συντονίστρια του δικτύου Populismo, republicanismo y crisis global και μέλος της Δεξαμενής Σκέψης της Colombia Humana (1).
Η κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Γκουστάβο Πέτρο και της Φράνσια Μάρκες μόλις πραγματοποίησε μια στροφή 180ο με τον ανασχηματισμό του υπουργικού συμβουλίου. Πιστεύετε ότι το παγκόσμιο και περιφερειακό πλαίσιο έχει κάποια σχέση με αυτή την απόφαση ή οφείλεται μόνο στο κολομβιανό σκηνικό;
Νομίζω ότι είναι σημαντικό να ξεκινήσουμε αυτή τη συνέντευξη έχοντας κατά νου ορισμένες βασικές πτυχές που μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τι διακυβεύεται –σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο– με την κυβέρνηση του Ιστορικού Συμφώνου (Pacto Histórico) υπό την ηγεσία του Γκουστάβο Πέτρο και της Φράνσια Μάρκες στην Κολομβία. Σε παγκόσμιο επίπεδο, γινόμαστε μάρτυρες του τέλους της παγκοσμιοποίησης έτσι όπως την ξέραμε. Από την κρίση του 2008, μια διαδικασία απο-παγκοσμιοποίησης έχει αρχίσει να εξελίσσεται, κατά την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες χάνουν την ηγεμονία τους και δίνουν τη θέση τους σε έναν πολυπολικό κόσμο. Το ερώτημα που τίθεται, και αυτό μας μεταφέρει από το παγκόσμιο επίπεδο στο περιφερειακό σενάριο, είναι ποιός θα είναι ο ρόλος της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής σε αυτό το σενάριο μετάβασης και αναδιαμόρφωσης αυτής της νέας παγκόσμιας τάξης: θα ενεργούμε ως περιφερειακό μπλοκ ή απομονωμένοι; Θα συνεχίσουμε να έχουμε μια περιθωριακή θέση στη λήψη γεωπολιτικών αποφάσεων; Θα περιοριστούμε στη συνέχιση της εξορυκτικής οικονομίας, δηλαδή θα είμαστε απλοί εξαγωγείς πρώτων υλών ή θα αντιστρέψουμε αυτόν την κατάσταση και θα αναλάβουμε έναν πιο ενεργό ρόλο μέσω της ενεργειακής μετάβασης και της απεξάρτησης της οικονομίας από τον άνθρακα; Θα οικοδομήσουμε ένα δικαιότερο, πιο ισότιμο και κυρίαρχο σχέδιο περιφερειακής ολοκλήρωσης –που να επιτρέπει κάποιο χώρο για πολιτιστικό, πολιτικό και οικονομικό αυτοπροσδιορισμό στην περιοχή μας– ή θα παραμείνουμε στο έλεος των μεταβαλλόμενων αναγκών της παγκόσμιας αγοράς και των παλαιών οικονομικών δυνάμεων;
Όλα αυτά που μόλις έθεσα ως ερωτήματα, εκφράζονται στην πραγματικότητα ως μια διαμάχη μεταξύ διαφορετικών πολιτικών σχεδίων ή, αν προτιμάτε, μεταξύ του προοδευτισμού, ενός διστακτικού και χωρίς σαφή κατεύθυνση κεντρισμού και μιας αδηφάγου ακροδεξιάς.
Όπως σχολίασα σε μια άλλη περίπτωση στο Jacobin, οι δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα χαρακτηρίστηκαν από την εδραίωση του προοδευτικού κύκλου στην περιοχή. Στη συνέχεια, μεταξύ 2015 και 2020, υπήρξε μια περίοδος υποχώρησης και προέλασης των δεξιών σχεδίων που, μέχρι στιγμής, δεν μπόρεσαν να παραμείνουν στην κυβέρνηση. Αυτή τη στιγμή γινόμαστε μάρτυρες ενός νέου κύματος περιφερειακού προοδευτισμού. Βρισκόμαστε όμως μπροστά σε ένα πολύ πιο σύνθετο και αβέβαιο σενάριο που προκλήθηκε, αφενός, από την πανδημία και τη σύγκρουση Ουκρανίας-Ρωσίας και, αφετέρου, από την ικανότητα της Δεξιάς να οργανώνει, να παρεμποδίζει και, στις πιο ακραίες περιπτώσεις, να ανατρέπει τις εμπειρίες των λαϊκών κυβερνήσεων.
Οι νέες περιφερειακές Δεξιές έχουν μια δηλωμένη διαλυτική, αντιδημοκρατική, ρατσιστική και πατριαρχική τάση, που όμοιά της δεν έχει παρατηρηθεί στις χώρες μας εδώ και πολύ καιρό.Τα όπλα τους είναι τα δάνεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), οι όμιλοι των ΜΜΕ, η Δικαιοσύνη και το οργανωμένο έγκλημα. Τα ΜΜΕ τα χρησιμοποιούν για να κατασκευάσουν αντιλήψεις για την πραγματικότητα, το οργανωμένο έγκλημα για να αποκτήσουν εδαφικό έλεγχο και τον δικαστικό μηχανισμό για να παρεμβαίνει στους θεσμούς, να προωθεί πολιτικές διώξεις και να καταδικάζει πολιτικούς αντιπάλους.
Μεταξύ των διαφόρων παραδειγμάτων αυτής της κατάστασης, μπορούμε να επισημάνουμε το πραξικόπημα κατά του Πέδρο Καστίγιο στο Περού, την απόπειρα δολοφονίας της Κριστίνα Φερνάντες ντε Κίρχνερ στην Αργεντινή, την επέκταση του λαθρεμπορίου ναρκωτικών υπό την ανοχή του Γκιγιέρμο Λάσο στο Εκουαδόρ και την απόφασή του να φέρουν οι πολίτες όπλα για αυτοάμυνα (2), τις επικίνδυνες και ψευδείς ανακοινώσεις του Γενικού Εισαγγελέα Φρανσίσκο Μπαρμπόσα (φιλοουριμπιστή) στην Κολομβία σχετικά με υποτιθέμενη συμμαχία μεταξύ του Πέτρο και λαθρεμπόρων ναρκωτικών (3), καθώς και την προπαγάνδα που αναδεικνύει το μοντέλο του Ναγίμπ Μπουκέλε στο Ελ Σαλβαδόρ ως πρότυπο τάξης για την ήπειρο.
Για να το θέσουμε ευθέως: η ακροδεξιά έσπασε το δημοκρατικό σύμφωνο που υπήρχε στην περιοχή. Δεν μιλάει πλέον στο όνομα της δημοκρατίας αλλά στο όνομα της ελευθερίας. Έχει αποσυνδέσει τη δημοκρατία από την ελευθερία. Και παρόλο που αυτό μπορεί να ακούγεται παράδοξο, στο όνομα της ελευθερίας δικαιολογείται μια μεταδημοκρατική δράση. Η τάξη και η ελευθερία είναι τα νέα λάβαρα της περιφερειακής Δεξιάς. Ωστόσο, παρά την οργανωτική της ικανότητα και την επιρροή της τόσο επί του εδάφους όσο και στους θεσμούς, δεν έχει κανένα σχέδιο περιφερειακής ολοκλήρωσης. Φαίνεται να υιοθετεί μια αναχρονιστική θέση: να διατηρήσουμε πάση θυσία την περιφερειακή, εξορυκτική, άνιση θέση μας και να την εκμεταλλευτούμε στο έπακρο οικονομικά.
Ο προοδευτισμός, από την άλλη πλευρά, εκφράζει μια πολιτική βούληση για περιφερειακή ολοκλήρωση και μετασχηματισμό. Και εδώ υπάρχει μια σαφής τάση: ενώ οι λαϊκές κυβερνήσεις προωθούν την πολιτική, οικονομική και πολιτιστική ολοκλήρωση της περιοχής, η Δεξιά, από την άλλη πλευρά, απομονώνει τις χώρες μεταξύ τους, αποδιαρθρώνει τα εγχειρήματα ολοκλήρωσης και επεκτείνει τα υπόγεια δίκτυα διακίνησης ναρκωτικών, το οργανωμένο έγκλημα και την οικονομική τοκογλυφία ως οικονομικό μοντέλο.
Ποιος είναι ο αντίλογος που θέτει αυτός ο νέος κύκλος στην ακροδεξιά της Λατινικής Αμερικής;
Σε αντίθεση με τον προηγούμενο κύκλο, αυτό το νέο κύμα λαϊκών κυβερνήσεων περιλαμβάνει τις κύριες οικονομίες της περιοχής: τη Βραζιλία, το Μεξικό, την Κολομβία, την Αργεντινή και τη Χιλή. Αυτό δεν είναι ασήμαντο γεγονός και εξηγεί, σε μεγάλο βαθμό, τη νευρικότητα της παγκόσμιας Δεξιάς.
Οι προκλήσεις γι αυτό το νέο προοδευτικό μπλοκ είναι να ενισχύσει και πάλι την UNASUR (Ένωση Εθνών Νότιας Αμερικής), τη MERCOSUR (Κοινή Αγορά του Νότου) και την Alianza del Pacífico (Συμμαχία του Ειρηνικού). Να καταδικάσει τον ρόλο του Λουίς Αλμάγκρο ως Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών (ΟΑΚ) –ο οποίος στήριξε τα πραξικοπήματα στη Βολιβία και το Περού, αμφισβήτησε τα αποτελέσματα ορισμένων νικών λαϊκών κυβερνήσεων και ευθυγραμμίστηκε με το αντιδημοκρατικό πνεύμα της ακροδεξιάς– να εγγυηθεί μια διαδικασία διατροφικής, ενεργειακής και τεχνολογικής κυριαρχίας, να αναθεωρήσει τον ρόλο του δολαρίου ως ηγεμονικού νομίσματος για τις οικονομικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών, να σχεδιάσει μια ενεργειακή μετάβαση σύμφωνα με τις ανάγκες της περιοχής, να προστατεύσει τους φυσικούς και εδαφικούς πόρους και να αναλάβει μια περιφερειακή θέση «ενεργού μη ευθυγράμμισης» απέναντι στη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας, χωρίς οι Ηνωμένες Πολιτείες να το εκλαμβάνουν ως επίθεση στη διεθνή πολιτική τους.
Όμως, και είναι σημαντικό να το πούμε αυτό, αυτός ο νέος κύκλος φαίνεται να αναμετράται μεταξύ κυβερνήσεων που αναλαμβάνουν έναν πιο υποτακτικό ρόλο απέναντι στις ολιγαρχίες (Χιλή ή Αργεντινή) και χωρών που έχουν την τόλμη να δώσουν στην περιοχή μια νέα κατεύθυνση μπροστά σε αυτή την αλλαγή εποχής.
Με βάση τα παραπάνω, θεωρώ ότι η κυβέρνηση του Γκουστάβο Πέτρο και της Φράνσια Μάρκες έχει από τις πιο τολμηρές προτάσεις. Και αυτό στηρίζεται, σε μεγάλο βαθμό, στο γεγονός ότι η «ολική ειρήνη» (4) στην Κολομβία δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς μια μεγαλύτερη περιφερειακή ολοκλήρωση και μια πραγματική ενεργειακή μετάβαση στην εδαφική επικράτεια.
Πιστεύετε ότι λόγω αυτής του της τολμηρότητας ο Πέτρο αποφάσισε τον ανασχηματισμό του υπουργικού του συμβουλίου; Ή, για να το θέσω αλλιώς, πώς συνδέετε αυτή την περιγραφή που κάνετε του περιφερειακού πλαισίου με την απόφαση της σημερινής κολομβιανής κυβέρνησης;
Τα ηγεμονικά μέσα ενημέρωσης στην Κολομβία δεν ενδιαφέρονται να πληροφορήσουν όσον αφορά τους λόγους που οδήγησαν τον Πέτρο να λάβει αυτή την απόφαση. Όμως ο ίδιος το κατέστησε σαφές σε μια από τις ομιλίες του. Μέχρι στιγμής, το Ιστορικό Σύμφωνο, όπως υποδηλώνει το όνομά του, έχει παρουσιαστεί ως ένα κυβερνητικό σύμφωνο που διαπερνά διαφορετικά πολιτικά κόμματα και κοινωνικές τάξεις. Αυτό επέτρεψε, μεταξύ άλλων, τη φορολογική μεταρρύθμιση που χρειαζόταν η Κολομβία για να αναδιοργανώσει την οικονομική καταστροφή που άφησε πίσω της η κυβέρνηση του Ιβάν Ντούκε. Αλλά μαζί με αυτή τη μεταρρύθμιση, ο Πέτρο έχει ένα πολύ πιο φιλόδοξο σχέδιο το οποίο συνίσταται στον βαθύ μετασχηματισμό της χώρας. Δηλαδή, να φτάσει στον πυρήνα αυτού που γεννά το οργανωμένο έγκλημα, τη διακίνηση ναρκωτικών και τη βία στην Κολομβία, δηλαδή το παλιό πρόβλημα της ιδιοκτησίας της γης. Σήμερα, η γη βρίσκεται σε πολύ λίγα χέρια. Και το κράτος δεν έχει εδαφική παρουσία [οι κρατικοί θεσμοί απουσιάζουν σε σημαντικό μέρος της επικράτειας]. Αυτός ο εκρηκτικός συνδυασμός επιτρέπει σε παράνομους τομείς της κοινωνίας να έχουν μεγάλο εδαφικό έλεγχο, μέσω συνδιαλλαγών και εκβιασμών των αγροτών και των κοινοτήτων των μαύρων και των ιθαγενών της χώρας.
Μία από τις υποσχέσεις των Ειρηνευτικών Συμφωνιών (5) που υπογράφτηκαν επί κυβέρνησης Σάντος, προκειμένου να τεθεί τέλος σε αυτή τη δομική βία, ήταν η επιστροφή τριών εκατομμυρίων εκταρίων στους αγρότες. Να δοθεί στους ανθρώπους πίσω το δικαίωμά τους στη γη. Ο Πέτρο έχει εμμονή να κάνει πραγματικότητα αυτή την υπόσχεση, η οποία δεν είναι τίποτα περισσότερο από την υλοποίηση της αγροτικής μεταρρύθμισης που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ στην Κολομβία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η γέννηση των αντάρτικων κινημάτων στην Κολομβία οφείλεται, ως θεμελιώδης παράγοντας, στην προδοσία της αγροτιάς από το φιλελεύθερο κόμμα και την επακόλουθη παραίτησή του από την πραγματοποίηση μιας πραγματικής αγροτικής μεταρρύθμισης. Οι FARC, το M19, ο ELN γεννήθηκαν στο πλαίσιο μιας προσπάθειας να εξαναγκάσουν το ολιγαρχικό κράτος της Κολομβίας να πραγματοποιήσει αυτή τη μεταρρύθμιση.
Επιστρέφοντας όμως στο σημείο που θέλω να φτάσω: ο Πέτρο, μέσω του Αναπτυξιακού Σχεδίου το οποίο σχεδίαζε ο πρώην Υπουργός Οικονομικών, επιδίωκε να υλοποιήσει αυτή την αγροτική μεταρρύθμιση μέσω δύο σημείων που βρίσκονταν στο ίδιο σχέδιο: 1) μια απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου που υποχρεώνει το κολομβιανό κράτος να δώσει την ακαλλιέργητη γη στους αγρότες και 2) μια άλλη απόφαση που επέτρεπε διαπραγμάτευση με τους μεγαλογαιοκτήμονες ώστε το κράτος να αγοράσει γη από αυτούς και να την δώσει στους αγρότες. Μυστηριωδώς, η Οικονομική Επιτροπή του Κογκρέσου, ενώ συζητούσε αυτό το Αναπτυξιακό Σχέδιο, αποφάσισε να αποσύρει αυτά τα δύο σημεία. Δηλαδή, αφαιρεί αυτά τα δύο νομικά εργαλεία με τα οποία η κυβέρνηση Πέτρο θα μπορούσε να πραγματοποιήσει μια αγροτική μεταρρύθμιση που θα εγγυόταν στον λαό το δικαίωμα ιδιοκτησίας της γης. Και αυτό έχει ολέθριες συνέπειες διότι αναγκάζει τον Πέτρο, ως μόνη εναλλακτική λύση, να απαλλοτριώσει τη γη προκειμένου να εκπληρώσει αυτό το σημείο των Ειρηνευτικών Συμφωνιών. Αυτή είναι η τυπική παγίδα του συντηρητικού φιλελευθερισμού στην Κολομβία. Από τη μια λέει ναι στις συμφωνίες και από την άλλη δημιουργεί τις νομικές προϋποθέσεις για να μην υλοποιηθούν. Η Δεξιά στην Κολομβία είναι άμεση και ειλικρινής: λέει όχι στις Συμφωνίες και υπερασπίζεται τα λατιφούντια και την οικονομία των εξορύξεων και των ναρκωτικών. Όμως ο φιλελευθερισμός είναι πολύ πιο διεστραμμένος, γιατί λέει ναι στις Συμφωνίες και βοηθάει να επιτευχθούν, αλλά στη συνέχεια βάζει στο δρόμο τους όλες τις παγίδες που μπορεί ώστε ο λαός να μην ενισχύεται και να μην γίνεται πραγματικό υποκείμενο δικαιωμάτων.
Αυτό είναι που οδήγησε τον Πέτρο να πάρει την απόφαση να ανασχηματίσει το υπουργικό του συμβούλιο. Κυρίως, επειδή το Υπουργείο Γεωργίας και το Υπουργείο Οικονομικών επέτρεψαν, δεν θα πω εσκεμμένα, ίσως από αμέλεια, να εξαφανιστούν από το Αναπτυξιακό Σχέδιο αυτά τα δύο θεμελιώδη για την Κολομβία σημεία.
Το γεγονός αυτό μαζί με τα εμπόδια που θέτει ο συντηρητικός φιλελευθερισμός στις μεταρρυθμίσεις, ανάγκασε τον Πέτρο να σπάσει τη συμφωνία με τα παραδοσιακά κόμματα της χώρας. Για να το πούμε πιό σωστά, αυτά τα κόμματα ήταν που έσπασαν το σύμφωνο, επειδή εναντιώθηκαν στις μεταρρυθμίσεις και επειδή εξαφάνισαν δύο θεμελιώδη σημεία του Αναπτυξιακού Σχεδίου.
Σε γενικές γραμμές, πώς θα αξιολογούσατε αυτή την πρώτη περίοδο της κυβέρνησης Πέτρο; Από πολιτική άποψη, πιστεύετε ότι το μετασχηματιστικό του σχέδιο έχει ενισχυθεί αυτούς τους επτά μήνες στην εξουσία;
Ο Πέτρο έχει πλήρη συνείδηση ότι κέρδισε τις εκλογές χάρη στη λαϊκή κινητοποίηση στους δρόμους. Και γνωρίζει επίσης ότι χρειάζεται μια κινητοποιημένη και οργανωμένη κοινωνία για να μπορέσει να εφαρμόσει τις αλλαγές.
Σ΄ αυτό το πλαίσιο, πιστεύω ότι στην ομπρέλα της «ολικής ειρήνης» υπάρχουν τέσσερις άξονες προτεραιότητας για τον μετασχηματισμό της Κολομβίας: η κρατική παρουσία στις περιοχές της χώρας, η διεύρυνση των δικαιωμάτων, ο εκδημοκρατισμός της λαϊκής εξουσίας και η απεξάρτηση της οικονομίας από τον άνθρακα.
Στην κατεύθυνση αυτή, η κυβέρνηση είναι πολύ ξεκάθαρη ότι, η απουσία του κράτους, ήταν αυτή που επέτρεψε την επέκταση του οργανωμένου εγκλήματος και των βίαιων εκτοπισμών σε όλη τη χώρα. Δεν έχει νόημα να κάνεις θεσμικές μεταρρυθμίσεις αν δεν μπορείς να φτάσεις στις περιοχές και να εγγυηθείς αυτά τα νέα δικαιώματα. Πόσο μάλλον να αναιρέσεις τη διεστραμμένη σχέση μεταξύ της οικονομίας των ορυκτών καυσίμων, του οργανωμένου εγκλήματος και του καπιταλισμού.
Όλοι αυτοί οι άξονες γίνονται δημόσιες πολιτικές και μάλιστα αρχίζουν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο εσωτερικό της κοινωνίας, επηρεάζουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Ίσως, από όλους αυτούς τους άξονες, εκείνος που έχει τη μεγαλύτερη απήχηση στα μέσα ενημέρωσης είναι η διεύρυνση των δικαιωμάτων μέσω του πακέτου μεταρρυθμίσεων που έχει προωθήσει η κυβέρνηση του Πέτρο. Εκείνη που προκαλεί τη μεγαλύτερη αναστάτωση είναι η μεταρρύθμιση της υγείας λόγω του ριζοσπαστικού στοιχήματος που συνεπάγεται: την αφαίρεση της διαχείρισης των πόρων από τις μαφίες της υγείας. Αλλά παράλληλα με αυτήν έχουμε τη φορολογική μεταρρύθμιση (που έχει ήδη εγκριθεί), την πολιτική μεταρρύθμιση (που έπεσε στο κενό), την εργασιακή μεταρρύθμιση, τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού και, πολύ πιθανόν, μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.
Πηγαίνοντας πίσω, πώς άλλαξε η νίκη του Ιστορικού Συμφώνου την εθνική κατάσταση και την εθνική ατζέντα;
Με τον θρίαμβο του Ιστορικού Συμφώνου, ένας νέος πολιτικός παράγοντας που είχε συστηματικά στιγματιστεί και εκδιωχθεί από τη θεσμική ζωή, μπήκε στη σκηνή: τα λαϊκά στρώματα, οι αγρότες, οι ιθαγενείς, οι μαύροι. Δεν νομίζω ότι υπάρχει ακόμη μεγάλη επίγνωση του τι συνεπάγεται αυτό, αλλά είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ρεπουμπλικανικής ζωής που τα λαϊκά στρώματα έχουν την προτεραιότητα ενός κυβερνητικού σχεδίου στην Κολομβία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ιθαγενείς τάχθηκαν υπέρ των μεταρρυθμίσεων της κυβέρνησης (6). Αυτό, από μόνο του, υποδηλώνει ήδη μια αλλαγή στη χώρα η οποία είναι τόσο συνηθισμένη στη διακυβέρνηση μέσω συμφώνων των ελίτ. Σηματοδοτεί επίσης ένα φρένο στην περί ασφάλειας λογική του ουριμπισμού και στα επίπεδα βίας που είχε φτάσει υπό την κυβέρνηση Ντούκε. Οι διώξεις και οι δολοφονίες κοινωνικών ηγετών έχουν μειωθεί αισθητά, απέναντι στις κοινωνικές συγκρούσεις υπάρχει μια στάση διαλόγου, διαπραγμάτευσης και όχι καταστολής από την πλευρά της κυβέρνησης.
Τέλος, οι ιστορικά παραμελημένοι τομείς και περιοχές εισακούονται και υπάρχει ένα σύνολο δημόσιων πολιτικών (υποδομές, δρόμοι, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, σχολικά εστιατόρια κ.λπ.) με ισχυρή κρατική παρουσία που επιδιώκουν να αντιστρέψουν τη δομική βία στις περιοχές.
Έχετε την αίσθηση ότι η κοινωνική βάση στήριξης στην οποία βασιζόταν ο Πέτρο για να κερδίσει τις εκλογές έχει διευρυνθεί, συρρικνωθεί ή παραμείνει η ίδια τους τελευταίους μήνες;
Νομίζω ότι η κοινωνική βάση στήριξης έχει παραμείνει, παρά τον ρόλο που παίζουν ορισμένοι όμιλοι μέσων ενημέρωσης σε μια προσπάθεια απαξίωσης της κυβέρνησης. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρόκειται για μια νέα στρατηγική, για περισσότερες από δύο δεκαετίες παρατηρούμε πώς ορισμένα οικονομικά συμφέροντα χρησιμοποιούν τα μέσα ενημέρωσης ως εργαλεία εξουσίας και διαμόρφωσης της συλλογικής κοινής αντίληψης. Νομίζω ότι ο Πέτρο, υπό αυτή την έννοια, είναι σε καλύτερη θέση να το αντιμετωπίσει αυτό.
Υπήρξαν πρόοδοι και οπισθοδρομήσεις στην προοδευτική ατζέντα του Πέτρο τους τελευταίους μήνες, όσον αφορά την υγεία, το βιομηχανικό και ενεργειακό μοντέλο, τη φορολογία, μεταξύ άλλων. Ποια είναι τα νομοθετικά και πολιτικά ορόσημα που πρέπει να έχουμε κατά νου για να παρακολουθήσουμε τα βήματα της κυβέρνησης προς τα εμπρός, και ποιά, όπως η πρόσφατη ήττα της πολιτικής μεταρρύθμισης, αντιπροσωπεύουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση στην εκπλήρωση της ατζέντας της;
Αν και αναφέρθηκα ήδη στις μεταρρυθμίσεις που προτείνει ο Πέτρο, νομίζω ότι είναι σκόπιμο να τις κατανοήσουμε όλες ως μέρος μιας πολύ ευρύτερης ατζέντας. Και, από την άλλη πλευρά, νομίζω ότι η φορολογική μεταρρύθμιση ήταν ένα νομοθετικό ορόσημο που του έδωσε το πράσινο φως για να αρχίσει να κυβερνά. Χωρίς αυτή τη μεταρρύθμιση θα ήταν πολύ δύσκολο να εγγυηθεί την κυβερνησιμότητα. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο Μπόριτς στη Χιλή μετά την ήττα της φορολογικής του μεταρρύθμισης. Επιστρέφοντας όμως στην Κολομβία, νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να παρακολουθούμε την εξέλιξη όλων των μεταρρυθμίσεων που έχουν προταθεί. Θα είναι ένα θερμόμετρο που θα μετρά τον σφυγμό της κυβέρνησης, αλλά και της χώρας. Τι ρόλο θα παίξει η κοινωνία μπροστά σε αυτές τις αλλαγές; Θα ενεργοποιηθεί ή θα αναλάβει παθητικό ρόλο; Πιστεύω ότι δεν θα είναι καθόλου εύκολο να εγκριθούν όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις, αλλά, ταυτόχρονα, είναι επείγον να προταθούν, να συζητηθούν και να εγκριθούν. Χωρίς αυτές τις μεταρρυθμίσεις, η Κολομβία θα συνεχίσει να στερείται τα θεμελιώδη δικαιώματα που χρειάζεται κάθε κοινωνία για να εκδημοκρατιστεί και να καθορίσει το μέλλον της.
Πώς εξελίσσεται το σχέδιο της «ολικής ειρήνης»;
Τα ποσοστά βίας και δολοφονιών έχουν μειωθεί αισθητά. Οι διαπραγματεύσεις με τον ELN έχουν αρχίσει, αν και με κάποιες δυσκολίες. Οι δημόσιες πολιτικές της κυβέρνησης στοχεύουν σε μεγαλύτερη εδαφική παρουσία με στόχο την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. Ταυτόχρονα, στοχεύει να δώσει στις κοινότητες την εξουσία της αυτοοργάνωσης για να ελέγχουν τα φαινόμενα βίας που παρουσιάζονταιστα εδάφη τους. Αλλά για να διατηρηθεί η «ολική ειρήνη» σε βάθος χρόνου, πρέπει να εγκριθούν οι μεταρρυθμίσεις, διότι, όπως επιμένω να επισημαίνω, η προέλευση της βίας στην Κολομβία είναι αποτέλεσμα των μεγάλων κοινωνικών ανισοτήτων και της έλλειψης ευκαιριών. Πιστεύω ότι η «ολική ειρήνη» είναι ένα είδος ρυθμιστικού ιδεώδους που δεν μπορεί να επιτευχθεί σε επτά μήνες ή τέσσερα χρόνια. Η Κολομβία έχει βιώσει πολλές δεκαετίες βίας η οποία έχει διαπεράσει τα διάφορα στρώματα της κοινωνικής ζωής. Δηλαδή, την οικονομία, την πολιτική και τους θεσμούς, αλλά και τη συναισθηματική ζωή, τους κοινωνικούς δεσμούς και τον τρόπο συνύπαρξης με τους άλλους. Αυτό απαιτεί, κατά την άποψή μου, έναν πολύ βαθύ μετασχηματισμό της ψυχής της χώρας. Και παρά το ότι είμαι συγκρατημένη όταν αναφέρομαι σε αυτή τη διαδικασία, πιστεύω ότι η κυβέρνηση εκφράζει σαφή βούληση να κάνει τα πρώτα βήματα για την προώθηση αυτού του εκτεταμένου κοινωνικού μετασχηματισμού.
Η Κολομβία και η Βενεζουέλα είναι γειτονικές χώρες και μοιράζονται χιλιάδες χιλιόμετρα συνόρων. Η ρήξη στην οποία προχώρησε ο Ιβάν Ντούκε ήταν ανοησία. Μια ρήξη που ούτε καν η φασιστική κυβέρνηση του Μπολσονάρου δεν τόλμησε να υποστηρίξει. Η επανέναρξη των διπλωματικών σχέσεων ήταν επείγουσα και η Κολομβία και η Βενεζουέλα το έκαναν με φρόνηση και διπλωματία. Πιστεύω ότι ο διπλωματικός ρόλος της Κολομβίας ήταν πολύ σημαντικός για τον εκδημοκρατισμό της περιοχής και για να ξεμπλοκάρει το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται η Βενεζουέλα. Κάτι πολύ παρόμοιο με αυτό που έκανε με τη Νικαράγουα. Υπό αυτή την έννοια, πιστεύω ότι η Κολομβία αποκτά δεσμούς και τοποθετείται στην περιοχή με έξυπνο και ενεργητικό τρόπο.
Επιπλέον, πριν από λίγες ημέρες η Κολομβία ηγήθηκε μιας ηπειρωτικής συνάντησης για να ξεμπλοκάρει η κατάσταση στη Βενεζουέλα, στην οποία συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, πολιτικοί ηγέτες από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Χιλή, το Μεξικό και την Αργεντινή.
Η παραδοσιακή Δεξιά, η οποία κυβέρνησε την Κολομβία επί δύο δεκαετίες, έχει δείξει σημάδια ανασύνταξης ή προσαρμογής στο νέο σενάριο;
Συμβαίνει κάτι περίεργο από αυτή την άποψη. Ο Ουρίμπε και ο Πέτρο έχουν μια σχετικά καλή σχέση, με την έννοια ότι ο Ουρίμπε δεν έχει γίνει ο κύριος αντίπαλος του Πέτρο. Και, για το λόγο αυτό, μια πιο ριζοσπαστικοποιημένη Δεξιά έχει αναδυθεί στα δεξιά του ουρισμπισμού, στο στυλ του Χαβιέρ Μιλέι (7) στην Αργεντινή. Αναφέρομαι, για παράδειγμα, στη Μαρία Φερνάντα Καμπάλ ή την Παλόμα Βαλένσια, δύο κληρονόμους του Ουριμπισμού που προσπαθούν να διαμορφώσουν ένα κλίμα πολιτικής διάλυσης, χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία μέχρι στιγμής. Σε αντίθεση με την Αργεντινή, το Εκουαδόρ ή τη Βραζιλία, όπου η Δεξιά είχε αρκετές δεκαετίες για να οργανωθεί και να δοκιμάσει μια νέα στρατηγική για να διεκδικήσει την εξουσία, ο αιφνιδιαστικός θρίαμβος του Πέτρο και της Μάρκες στην Κολομβία, εξακολουθεί να κρατά αποπροσανατολισμένη και αποδιαρθρωμένη τη Δεξιά. Σε καμία περίπτωση δεν υποτιμώ την ικανότητα της κολομβιανής Δεξιάς. Λέω απλώς ότι δεν έχει καταφέρει ακόμη να ανασυνταχθεί. Κάτι πολύ παρόμοιο συμβαίνει με το κέντρο που εκφράζεται από τον Σέρχιο Φαχάρδο ή τον Ουμπέρτο ντε λα Κάγιε. Δεν ξέρουν ακριβώς πού στέκονται ή πώς να τοποθετηθούν απέναντι σε αυτή την κυβέρνηση της αλλαγής.
Σημειώσεις
1.- Colombia Humana (Ανθρώπινη Κολομβία): πολιτικό κόμμα που ιδρύθηκε το 2011 με επικεφαλής τον σημερινό πρόεδρο της Δημοκρατίας της Κολομβίας, Γκουστάβο Πέτρο. Κεντρικός άξονας της πολιτικής του είναι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η εφαρμογή των διαφόρων κριτηρίων της Κοινωνικής Δικαιοσύνης στη χώρα, η φροντίδα για το περιβάλλον, τα ίσα δικαιώματα μεταξύ ανδρών και γυναικών, η εκβιομηχάνιση και ο αγροτικός εκσυγχρονισμός, μεταξύ άλλων.
2.- Ο πρόεδρος του Εκουαδόρ Γκιγιέρμο Λάσο ανακοίνωσε την 1η Απριλίου 2023 ότι επιτρέπει την κατοχή όπλων και την οπλοφορία πολιτών για προσωπική άμυνα, ως μηχανισμό αντιμετώπισης της αύξησης της βίας στη χώρα. Στην ομιλία του ανέφερε ότι αυτό το «επείγον μέτρο», αποσκοπεί στην καταπολέμηση του «κοινού εχθρού» του Εκουαδόρ, που δεν είναι άλλος από «την εγκληματικότητα, τη διακίνηση ναρκωτικών και το οργανωμένο έγκλημα».
3.- Ο Γενικός Εισαγγελέας της Κολομβίας κατηγορεί τον πρόεδρο Πέτρο ότι προσπαθεί να συγκαλύψει τις προσεγγίσεις με το οργανωμένο έγκλημα ως ειρηνευτική διαδικασία, υποστηρίζοντας ότι η ολική ειρήνη δεν πρέπει να περιλαμβάνει τους εμπόρους ναρκωτικών. Η κριτική του αφορά κυρίως τις προσπάθειες προσέγγισης με το Clan de Golfo, μια νεο-παραστρατιωτική ομάδα της Κολομβίας και σήμερα το μεγαλύτερο καρτέλ ναρκωτικών της χώρας η οποία έχει στρατολογήσει συνεργάτες στο υψηλότερο επίπεδο της στρατιωτικής ιεραρχίας, όπως στρατηγούς και συνταγματάρχες.
4.- «Ολική Ειρήνη» (Paz Total): είναι μια έννοια που δημιουργήθηκε από την κυβέρνηση του Γκουστάβο Πέτρο για να χαρακτηρίσει την πολιτική της κυβέρνησής του όσον αφορά την αναζήτηση μιας ειρήνης συνολικής, ολόπλευρης, χωρίς αποκλεισμούς κανενός από τους συμμετέχοντες στις έξι ανοιχτές ένοπλες συγκρούσεις που, σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, αντιμετωπίζει ακόμη η Κολομβία. Όπως δηλώνει ο Πέτρο, «Χωρίς ολική ειρήνη, καμμία νέα κοινωνία, κανένα Κράτος Δικαίου, Ευημερίας και Ισότητας για όλους δεν μπορεί να οικοδομηθεί» και αυτό αποτελεί τον κεντρικό «άξονα» της πολιτικής που άρχισε να εφαρμόζει από τις πρώτες μέρες της διακυβέρνησής του. Οι προσπάθεια προσέγγισης και οι συνομιλίες με τα καρτέλ, αποτελούν μέρος μιας διαφορετικής αντίληψης για την αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών και μιας στροφής από τον αμερικανικής έμπνευσης αποτυχημένο «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» στην αντιμετώπισή του ως ζήτημα δημόσιας υγείας που απαιτεί διεθνή αντιμετώπιση και ρυθμίσεις.
Ο σχετικός Νόμος ψηφίστηκε τον Οκτώβριο 2022 και επιτρέπει στην κυβέρνηση να ξεκινήσει μια ειρηνευτική διαδικασία με όλους τους ένοπλους φορείς επιδιώκοντας να θέσει τέλος σε μια ένοπλη σύγκρουση δεκαετιών που έχει αφήσει σχεδόν μισό εκατομμύριο νεκρούς και εκατομμύρια ανθρώπους εκτοπισμένους από τη γη τους.
5.- Αναφέρεται στις Ειρηνευτικές Συμφωνίες που υπογράφτηκαν μετά από σχεδόν 5ετείς διαπραγματεύσεις μεταξύ του κολομβιανού κράτους και των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας – Λαϊκός Στρατός (FARC-EP). Οι Ειρηνευτικές Συμφωνίες που υπογράφηκαν στην Καρθαγένη στις 26 Σεπτεμβρίου 2016, έπρεπε να εγκριθούν με δημοψήφισμα στο οποίο οι πολίτες έπρεπε να ψηφίσουν ΝΑΙ ή ΟΧΙ.Το τελικό αποτέλεσμα ήταν νίκη του ΟΧΙ με 50,2% των ψήφων, έναντι 49,7% των ψήφων του ΝΑΙ, γεγονός που ανάγκασε την κυβέρνηση να «επαναδιαπραγματευτεί» τις συμφωνίες λαμβάνοντας υπόψη τις αντιρρήσεις των αντιπάλων των συμφωνιών. Μετά από μια περίοδο διαπραγματεύσεων με τους υποστηρικτές του ΟΧΙ, η κυβέρνηση και οι FARC-EP συμφώνησαν σε ένα νέο κείμενο για την ειρηνευτική συμφωνία, το οποίο υπεγράφη στις 24 Νοεμβρίου 2016 στην Μπογκοτά. Η νέα αυτή συμφωνία επικυρώθηκε από τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Κολομβίας στις 29 και 30 Νοεμβρίου 2016, ωστόσο, από την πλευρά της κυβέρνησης, υλοποιήθηκε ένα έλαχιστο μέρος των συμφωνιών.
6.- Από τα τέλη Απριλίου, περίπου 5.000 ιθαγενείς ταξίδεψαν από το Διαμέρισμα της Καουκα στην Μπογκοτά για να υποστηρίξουν τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις της κυβέρνησης του Πέτρο. Στο κοινοβούλιο διεξαγόταν συζήτηση για το Αναπτυξιακό Σχέδιο που είχε καταθέσει η κυβέρνηση, το οποίο δεχόταν σκληρές επιθέσεις. Ο Luis Acosta, εθνικός συντονιστής της Ιθαγενικής Φρουράς (Guardia Indígena) δήλωσε στα μέσα ενημέρωσης: «Έπρεπε να βγούμε ξανά στους δρόμους όπως και πριν, να κινητοποιηθούμε, διότι όταν τα δικαιώματα του λαού κινδυνεύουν, πάντα έπρεπε να κινητοποιηθούμε, ποτέ δεν μας χαρίστηκε κάτι. Είμαστε εδώ γιατί αυτό που συμβαίνει αφορά όλους τους ιθαγενείς της Κολομβίας».
Ο ιθαγενής ηγέτης διαβεβαίωσε επίσης ότι η αναγνώριση των Ιθαγενικών Φρουρών συμφωνήθηκε με την κυβέρνηση, αλλά «υπάρχουν ορισμένοι γερουσιαστές που αντιτίθενται και αυτός είναι ακόμα ένας λόγος που αποφασίσαμε να έρθουμε και να κάνουμε αισθητή την παρουσία μας».
7.- Javier Gerardo Milei (Αργεντινή, 1970): Αργεντινός πολιτικός, επιχειρηματίας και οικονομολόγος, ο οποίος σήμερα είναι ομοσπονδιακός βουλευτής του Μπουένος Άιρες και ηγέτης του πολιτικού συνασπισμού La Libertad Avanza. Έγινε ευρέως γνωστός από τις τακτικές τηλεοπτικές του εμφανίσεις όπου ασκεί κριτική στις κυβερνήσεις της Κριστίνα Φερνάντες ντε Κίρχνερ, του Μαουρίσιο Μάκρι και του Αλμπέρτο Φερνάντες.Υποστηρίζει την Αυστριακή Σχολή οικονομικής σκέψης και θεωρεί τον εαυτό του «αναρχοκαπιταλιστή». Τον Απρίλιο του 2022 ανακοίνωσε ότι θα είναι υποψήφιος για την προεδρία της Αργεντινής στις προεδρικές εκλογές του 2023. Φανατικός υποστηρικτής του Τραμπ και του Μπολσονάρου, δεν απουσιάζει από καμμία μάζωξη της ακροδεξιάς στη Λατινική Αμερική.
