Πηγή: New Left Review (7.3.2022) | Μετάφραση, απόδοση στα ελληνικά: Νίκος Σερντεδάκις, Δώρα Σκλαβούνου, Κώστας Γκούνης*
Απαιτεί η ηγεμονία ένα μεγάλο σχέδιο; Σε έναν κόσμο όπου χίλιοι επιχρυσωμένοι ολιγάρχες, δισεκατομμυριούχοι σεΐχηδες και θεότητες της Silicon κυβερνούν το ανθρώπινο μέλλον, δεν θα πρέπει να εκπλησσόμαστε που ανακαλύπτουμε ότι η απληστία γεννά ερπετοειδή μυαλά. Αυτό που βρίσκω πιο αξιοσημείωτο τούτες τις παράξενες μέρες –την ώρα που θερμοβαρικές βόμβες λιώνουν εμπορικά κέντρα και φωτιές μαίνονται στους πυρηνικούς αντιδραστήρες– είναι η αδυναμία των υπερανθρώπων μας να επικυρώσουν την εξουσία τους με κάποια αληθοφανή αφήγηση του κοντινού μέλλοντος.
Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο Πούτιν, ο οποίος περιβάλλεται από τόση αστρολογία, μυστικισμό και διαστροφή όση και οι τελευταίοι Ρομανόφ, πιστεύει ειλικρινά ότι πρέπει να σώσει τους Ουκρανούς από το να είναι Ουκρανοί, για να μην απειληθεί το ουράνιο πεπρωμένο των Ρώσων. Το παρόν πρέπει να συντριβεί για να καταστεί το μέλλον ένα φανταστικό παρελθόν.
Μακριά από την εικόνα του αρχιστράτηγου και αρχιαπατεώνα που θαυμάζουν ο Τραμπ, ο Όρμπαν και ο Μπολσονάρου, ο Πούτιν είναι απλά αδίστακτος, παρορμητικός και επιρρεπής στον πανικό. Οι άνθρωποι στους δρόμους του Κιέβου και της Μόσχας που περιγελούσαν την απειλή μέχρις ότου άρχισαν να πέφτουν οι πύραυλοι, ήταν αφελείς αναμένοντας ότι κανένας ορθολογικός ηγέτης δεν θα θυσίαζε τη ρωσική οικονομία του 21ου αιώνα για να υψώσει έναν ψεύτικο δικέφαλο αετό πάνω από τον Δνείπερο.
Πράγματι, κανένας ορθολογικός ηγέτης δεν θα το έκανε.
Στην αντίπερα όχθη, ο Μπάιντεν διευθύνει μια αδιάκοπη (πνευματιστική) seance με τον Ντιν Άτσεσον και όλα τα φαντάσματα των Ψυχρών Πολέμων του παρελθόντος. Ο Λευκός Οίκος βρίσκεται δίχως όραμα στην ερημιά που συνέβαλε να δημιουργηθεί. Όλα τα think tanks και τα ιδιοφυή μυαλά που υποτίθεται ότι καθοδηγούν την πτέρυγα Κλίντον-Ομπάμα του Δημοκρατικού Κόμματος, είναι με τον τρόπο τους τόσο σαυρόμυαλοι (lizard-brained)[1] όσο και οι μάντεις στο Κρεμλίνο. Δεν μπορούν να φανταστούν κανένα άλλο διανοητικό πλαίσιο για την παρακμή της αμερικανικής δύναμης πέρα από τον πυρηνικό ανταγωνισμό με τη Ρωσία και την Κίνα. (Σχεδόν θα μπορούσε κανείς να ακούσει τον αναστεναγμό ανακούφισής του, καθώς ο Πούτιν τον απάλλαξε από το νοητικό βάρος της ανάγκης να σκεφτεί την παγκόσμια στρατηγική στην Ανθρωπόκαινο). Τελικά, ο Μπάιντεν αποδείχθηκε ότι είναι το ίδιο πολεμοκάπηλος όσο φοβόμασταν ότι θα ήταν στην εξουσία η Χίλαρι Κλίντον. Αν και η Ανατολική Ευρώπη αποσπά τώρα την προσοχή, ποιος μπορεί να αμφισβητήσει την αποφασιστικότητα του Μπάιντεν να επιδιώξει μια αντιπαράθεση στη Νότια Σινική Θάλασσα – ύδατα πολύ πιο επικίνδυνα από τη Μαύρη Θάλασσα;
Εν τω μεταξύ, ο Λευκός Οίκος φαίνεται να έχει πετάξει στα σκουπίδια την ασθενή δέσμευσή του στον προοδευτισμό (progressivism). Μια εβδομάδα μετά την πιο τρομακτική Έκθεση στην ιστορία, η οποία υπονοούσε τον επερχόμενο αποδεκατισμό της φτωχής ανθρωπότητας, η κλιματική αλλαγή δεν αναφέρθηκε καθόλου στο ετήσιο μήνυμα (President Biden’s State of the Union Address, 2022) του Μπάιντεν στο Κογκρέσο. (Πώς θα μπορούσε να συγκριθεί με την υπερβατικά επείγουσα ανάγκη της ανοικοδόμησης του ΝΑΤΟ;). Και ο Τρέιβον Μάρτιν και ο Τζορτζ Φλόιντ είναι τώρα απλά σκοτωμένα ζώα στην άσφαλτο που εξαφανίζονται γρήγορα από το οπτικό πεδίο στον καθρέφτη της προεδρικής λιμουζίνας, καθώς ο Μπάιντεν τρέχει να καθησυχάσει τους αστυνομικούς ότι είναι ο καλύτερός τους φίλος.
Αλλά αυτό δεν είναι απλώς μια προδοσία: η αμερικανική Αριστερά φέρει το δικό της μερίδιο ευθύνης για το θλιβερό αποτέλεσμα. Σχεδόν καμία από τις προσπάθειες που συνέβαλαν στο Occupy, to Black Lives Matter και τις εκστρατείες του Σάντερς δεν διοχετεύτηκε στην επανεξέταση των παγκόσμιων ζητημάτων και τη διαμόρφωση μιας ανανεωμένης πολιτικής της αλληλεγγύης. Ομοίως, δεν υπήρξε καμία διαγενεακή ανανέωση της ριζοσπαστικής σκέψης (I.F. Stone, Isaac Deutscher, William Appleman Williams, D.F. Fleming, John Gerassi, Gabriel Kolko, Noam Chomsky… για να αναφέρουμε μόνο μερικούς) που κάποτε ήταν εστιασμένη με ακρίβεια laser στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.
Από την πλευρά της, ούτε η ΕΕ έχει αντιμετωπίσει τα κεφαλαιώδη προβλήματα της εποχής και τα πιθανά θεμέλια μιας νέας γεωπολιτικής. Ιδίως η Γερμανία, έχοντας συνδέσει το άστρο της με το εμπόριο με την Κίνα και το φυσικό αέριο από τη Ρωσία, κινδυνεύει από έναν θεαματικό αποπροσανατολισμό. Ο φοβικός συνασπισμός του Βερολίνου είναι, το λιγότερο, ελλιπώς προετοιμασμένος για να εξεύρει μια εναλλακτική διαδρομή προς την ευημερία. Ομοίως, οι Βρυξέλλες, ακόμη και αν προσωρινά αναζωογονήθηκαν από τον ρωσικό κίνδυνο, παραμένουν η πρωτεύουσα ενός αποτυχημένου υπερ-κράτους, μιας ένωσης που δεν μπόρεσε να διαχειριστεί συλλογικά τη μεταναστευτική κρίση, την πανδημία ή τους ισχυρούς άνδρες στη Βουδαπέστη και τη Βαρσοβία. Ένα διευρυμένο ΝΑΤΟ, οχυρωμένο πίσω από ένα νέο ανατολικό τείχος, συνιστά μια θεραπεία χειρότερη από την ασθένεια.
Όλοι παραθέτουν τον Γκράμσι για το «μεσοδιάστημα», αλλά τούτο προϋποθέτει ότι κάτι νέο θα γεννηθεί ή θα μπορούσε να γεννηθεί. Αμφιβάλλω. Νομίζω ότι αντίθετα οφείλουμε να διαγνώσουμε έναν όγκο στον εγκέφαλο της άρχουσας τάξης: μια αυξανόμενη ανικανότητα να αποτυπώσει οποιαδήποτε συνεκτική κατανόηση της παγκόσμιας αλλαγής, ως μια βάση εκκίνησης για τον καθορισμό κοινών συμφερόντων και τη διαμόρφωση στρατηγικών μεγάλης κλίμακας.
Εν μέρει πρόκειται για τη νίκη του παθολογικού παροντισμού, ο οποίος υπολογίζει με βάση βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, προκειμένου να επιτρέψει στους υπερπλούσιους να καταναλώσουν όλα τα αγαθά της γης μέσα στη διάρκεια της ζωής τους. (Ο Michel Aglietta στο πρόσφατο έργο του Capitalisme: Le temps des ruptures υπογραμμίζει τον πρωτοφανή χαρακτήρα του νέου θυσιαστικού χάσματος μεταξύ των γενεών [new sacrificial generational divide]). Η απληστία έχει ριζοσπαστικοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό που δεν χρειάζεται πλέον πολιτικούς στοχαστές και οργανικούς διανοούμενους, παρά μόνο το Fox News και την ευρυζωνικότητα (bandwidth). Στο χειρότερο σενάριο, ο Elon Musk απλώς θα ηγηθεί μιας μετανάστευσης δισεκατομμυριούχων εκτός πλανήτη.
Μπορεί επίσης να ισχύει ότι οι κυβερνήτες μας είναι τυφλοί επειδή δεν διαθέτουν τη διεισδυτική διόραση της επανάστασης, αστικής ή προλεταριακής. Μια επαναστατική εποχή μπορεί να ενδύεται με κοστούμια του παρελθόντος (όπως διατυπώνει ο Μαρξ στη 18η Μπρυμαίρ), αλλά αυτοπροσδιορίζεται αναγνωρίζοντας τις δυνατότητες κοινωνικής αναδιοργάνωσης που προκύπτουν από τις νέες δυνάμεις της τεχνολογίας και της οικονομίας. Ελλείψει μιας εξωτερικής επαναστατικής συνείδησης και της απειλής της εξέγερσης, οι παλιές τάξεις δεν παράγουν τους δικούς τους (αντι-)οραματιστές.
(Επιτρέψτε μου, ωστόσο, να σημειώσω το περίεργο παράδειγμα της ομιλίας που έδωσε ο Thomas Piketty στις 16 Φεβρουαρίου στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας του Πενταγώνου. Στο πλαίσιο μιας τακτικής σειράς ομιλιών με θέμα «Απαντώντας στην Κίνα», ο Γάλλος οικονομολόγος υποστήριξε ότι «η Δύση» πρέπει να αμφισβητήσει την αυξανόμενη ηγεμονία του Πεκίνου εγκαταλείποντας το «ξεπερασμένο υπερκαπιταλιστικό μοντέλο» και προωθώντας αντ’ αυτού έναν «νέο χειραφετητικό εξισωτικό ορίζοντα σε παγκόσμια κλίμακα». Το λιγότερο που μπορούμε να πούμε, ένας παράξενος τόπος (venue) και πρόσχημα για την υπεράσπιση του δημοκρατικού σοσιαλισμού).
Εν τω μεταξύ, η φύση επανακτά τα ηνία της ιστορίας, επιφέροντας τις δικές της τιτάνιες αντισταθμίσεις, εις βάρος των εξουσιών, ιδίως επί των φυσικών και των μηχανικών υποδομών, που κάποτε οι αυτοκρατορίες πίστευαν ότι ήλεγχαν. Υπό αυτό το πρίσμα, η «Ανθρωπόκαινος», με τον προμηθεϊσμό που υπαινίσσεται, μοιάζει ιδιαίτερα δυσπροσάρμοστη στην πραγματικότητα του αποκαλυπτικού καπιταλισμού.
Ως ένσταση στην απαισιοδοξία μου, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η Κίνα είναι διορατική, ενώ όλοι οι άλλοι είναι τυφλοί. Σίγουρα, το ευρύ όραμά της για μια ενοποιημένη Ευρασία, το σχέδιο Belt and Road, συνιστούν ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο για το μέλλον, που δεν έχει προηγούμενο από τότε που ο ήλιος του «Αμερικανικού Αιώνα» ανέτειλε πάνω από έναν κατεστραμμένο από τον πόλεμο κόσμο. Αλλά η ιδιοφυΐα της Κίνας, 1949-59 και 1979-2013, υπήρξε η νεο-μανδαρινική πρακτική της συγκεντρωτικής αλλά πολυφωνικής συλλογικής ηγεσίας,. Ο Σι Τζινπίνγκ, κατά την άνοδό του στο θρόνο του Μάο, δεν είναι παρά το σκουλήκι στο μήλο. Αν και έχει ενισχύσει οικονομικά και στρατιωτικά την επιρροή της Κίνας, η ριψοκίνδυνη εκ μέρους του απασφάλιση του υπερεθνικισμού θα μπορούσε να ανοίξει ένα πυρηνικό κουτί της Πανδώρας.
Ζούμε την εφιαλτική έκδοση του «Οι Μεγάλοι Άνδρες δημιουργούν Ιστορία» (Great Men Make History). Σε αντίθεση με τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν τα πολιτικά γραφεία, τα κοινοβούλια, τα προεδρικά υπουργικά συμβούλια και τα στρατηγικά επιτελεία αντιστάθμιζαν σε κάποιο βαθμό τη μεγαλομανία στην κορυφή, σήμερα λίγοι διακόπτες ασφαλείας μεσολαβούν μεταξύ των υπερ-ηγετών και του Αρμαγεδδώνα. Ποτέ άλλοτε τόση μεγάλη οικονομική, μιντιακή και στρατιωτική ισχύς δεν συγκεντρώθηκε σε τόσο λίγα χέρια. Αυτό θα έπρεπε να μας κάνει να αποτίσουμε φόρο τιμής στους τάφους των ηρώων Αλεξάντρ Ίλιτς Ουλιάνοφ, Αλεξάντερ Μπέρκμαν και του απαράμιλλου Σόλεμ Σβάρτσμπαρντ.
* Το άρθρο δημοσιεύεται σήμερα και στην Εποχή, σε μετάφραση Χάρη Γολέμη.
___________________
[1] Aναφορά στην πρωτόγονη εγκεφαλική λειτουργία της σαύρας που περιορίζεται μόνο σε έξι στοιχειώδη συναισθήματα και αντιδράσεις: Fight, Flight, Feeding, Fear, Freezing-up and Fornication (Σ.τ.Μ).
