Ο Αλεξέι Σακχνίν (Alexei Sakhnin) είναι ρώσος ακτιβιστής, ένας από τους ηγέτες των διαδηλώσεων κατά του Πούτιν την περίοδο 2011-2013. Είναι μέλος της Προοδευτικής Διεθνούς και των Σοσιαλιστών κατά του Πολέμου. Το άρθρο του, με θέμα την άγρια χειραγώγηση της κοινής γνώμης στη Ρωσία και την κοινωνική προέλευση της αντίστασης στον Πούτιν, δημοσιεύτηκε αρχικά στην πλατφόρμα No War Left, που καλεί σε ένα διεθνές αντιπολεμικό συνέδριο στο πρότυπο του Τσίμερβαλντ της Ελβετίας ενάντια στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1915).
Πηγή: Sin Permiso | Μετάφραση: Α.Λ.
Η έναρξη της στρατιωτικής σύγκρουσης στην Ουκρανία προκάλεσε σοκ στη ρωσική κοινωνία. Όμως, πριν ακόμη οι άνθρωποι προλάβουν να συνέλθουν, πληροφορήθηκαν επίσης ότι υποστήριζαν τον πόλεμο σχεδόν μονομερώς. Για παράδειγμα, το ελεγχόμενο από την κυβέρνηση Ρωσικό Κέντρο Έρευνας της Κοινής Γνώμης δημοσίευσε μια έκθεση την 4η ημέρα του πολέμου, σύμφωνα με την οποία το 68% των Ρώσων «υποστηρίζει κάπως την απόφαση για τη διεξαγωγή της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης». Μόνο το 22% δεν την υποστηρίζει. Παρόμοια αποτελέσματα δημοσίευσε και ένα άλλο μεγάλο κοινωνιολογικό κέντρο –το ίδρυμα «Κοινή Γνώμη»– του οποίου κύριος πελάτης είναι σταθερά η κυβέρνηση του προέδρου Πούτιν.
Τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης δείχνουν ότι οι ερωτηθέντες δεν έχουν σαφή αντίληψη των στόχων της ρωσικής «επιχείρησης». Το 25% υποθέτει ότι ο στρατός «προστατεύει τον ρωσόφωνο πληθυσμό του Ντονμπάς». Ένα 20% πιστεύει ότι ο σκοπός της επιχείρησης είναι να μην επιτραπούν οι βάσεις του ΝΑΤΟ στο έδαφος της Ουκρανίας. Ένα άλλο 20% πιστεύει ότι η επιχείρηση διεξάγεται για την αποστρατιωτικοποίηση της Ουκρανίας. Το 7% πιστεύει ότι η Ρωσία θέλει να «αποναζιστικοποιήσει» την Ουκρανία και να αλλάξει τον πολιτικό της προσανατολισμό. Το 6% πιστεύει ότι ο στόχος είναι να αλλάξει το πολιτικό καθεστώς της χώρας το οποίο περιγράφουν ως αντιρωσικό. Τέλος, το 4% πιστεύει ότι η ιδέα είναι να χωριστεί η Ουκρανία σε τμήματα και να εδραιώσει η Ρωσία τον έλεγχό της στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας.
Τέτοια στοιχεία για τη συντριπτική υποστήριξη του πολέμου από τους Ρώσους πολίτες αποθαρρύνουν τους αντιπάλους του πολέμου. Ωστόσο, πρέπει να γίνει μια ζωτικής σημασίας επισήμανση: τα δεδομένα δεν αντικατοπτρίζουν την καθημερινή εμπειρία. Πράγματι, κάποιοι υποστηρίζουν την εισβολή στην Ουκρανία, αλλά ο αριθμός των 2/3 προκαλεί έκπληξη. Αν είναι τόσο πολυάριθμοι, γιατί δεν τους βλέπουμε πουθενά;
Κοινωνιολογία εν καιρώ πολέμου
Οι δημοσκοπήσεις κοινής γνώμης στη Ρωσία είναι συνήθως εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τη χειραγώγηση της δημόσιας συνείδησης. Πολλοί κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν ότι ο αριθμός των «κοινωνικά αποδεκτών απαντήσεων» έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια – αυτές είναι οι περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι λένε στον συνεντευκτή όχι αυτό που πραγματικά σκέφτονται αλλά αυτό που υποθέτουν ότι αυτός αναμένει. Το φαινόμενο αυτό έχει πιθανώς αυξηθεί σημαντικά από την έναρξη της πολεμικής εκστρατείας. Επιπλέον, η ρωσική κυβέρνηση δημιουργεί συνειδητά μια ατμόσφαιρα φόβου στη χώρα. Η Δούμα ενέκρινε νόμο με αυστηρές ποινές για τη διάδοση «ψευδών στοιχείων» σχετικά με τις ενέργειες του ρωσικού στρατού. Ακόμη και η χρήση της λέξης «πόλεμος» στο πλαίσιο όσων συμβαίνουν στην Ουκρανία απαγορεύεται επισήμως – μπορεί να τιμωρηθεί με φυλάκιση από 3 έως 20 χρόνια. Οι συμμετέχοντες σε αντιπολεμικές συγκεντρώσεις συλλαμβάνονται μαζικά. Η αστυνομία ελέγχει τα τηλέφωνα πεζών στη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη για να βρει κάποιες «συκοφαντικές» ανταλλαγές μηνυμάτων και ίχνη ανάγνωσης καναλιών μηνυμάτων της αντιπολίτευσης. Τα σχολεία κάνουν μαθήματα πολιτικής ενημέρωσης και «μιλάνε» στους γονείς ώστε να μην αφήνουν τα παιδιά τους να διαβάζουν «καταστροφικές» πηγές πληροφόρησης. Όλα αυτά, φυσικά, επηρεάζουν το επίπεδο ειλικρίνειας με το οποίο οι άνθρωποι λένε τη γνώμη τους.
Και δεν είναι μόνο η συνειδητή πονηριά των ερωτηθέντων. Ακόμη και σύμφωνα με κοινωνιολόγους πιστούς στην κυβέρνηση, ο αριθμός των ανθρώπων που αρνούνται να απαντήσουν στις ερωτήσεις των συνεντευκτών ή δεν έχουν απάντηση έχει αυξηθεί. Αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει την ποιότητα των αποτελεσμάτων. Επιπλέον, οι πολέμιοι του πολέμου είναι πιθανότατα λιγότερο πρόθυμοι να απαντήσουν από εκείνους που τον υποστηρίζουν ή δεν έχουν αποφασίσει ακόμη.
Και τέλος, έχουν σημασία οι ερωτήσεις που χρησιμοποιούνται από τις δημοσκοπικές εταιρείες. Προκύπτουν ακριβώς από την επίσημη ρητορική της ρωσικής κυβέρνησης. Οι άνθρωποι δεν ερωτώνται για τον πόλεμο ή τη στρατιωτική επέμβαση στην Ουκρανία, απλώς για τη στάση τους απέναντι στην «ειδική στρατιωτική επιχείρηση». Αυτό δημιουργεί μια διφορούμενη ψυχολογική κατάσταση, επιτρέποντας στους ανθρώπους να αντικαταστήσουν τα γεγονότα που εκτυλίσσονται στην πραγματικότητα με μια λιγότερο τραυματική φανταστική κατάσταση, ακόμη και στο πλαίσιο μιας προσωπικής ενδοσκόπισης. Και φαίνεται ότι αυτό είναι ένα μαζικό κοινωνικοψυχολογικό φαινόμενο.
Προσωπικός διχασμός
Ανάμεσα στα ατελείωτα βίντεο που είναι αφιερωμένα στα γεγονότα στην Ουκρανία, υπάρχει και αυτό: ένας άνδρας από τα προάστια του Κιέβου τηλεφωνεί στους συγγενείς του στη ρωσική πόλη Βόλογκντα. Τους διηγείται την εμπειρία του. «Μας βομβαρδίζουν, πεθαίνουν ειρηνικοί πολίτες και παιδιά», λέει. Αλλά οι συγγενείς του από τη Ρωσία, που ζουν χίλια χιλιόμετρα μακριά από το μέτωπο του πολέμου, αρνούνται να τον πιστέψουν. «Δεν υπάρχει πόλεμος. Πυροβολούν μόνο τους εθνικιστές», απαντά η φωνή μιας ηλικιωμένης γυναίκας. Ο άνδρας θυμώνει. «Πώς μπορείτε να το ξέρετε αυτό; Είμαι εδώ!» φωνάζει. «Έχουμε τηλεόραση», απαντούν.
Δεν είναι τυχαίο ότι η ρωσική κυβέρνηση απαγορεύει τη χρήση της λέξης «πόλεμος». Υποδηλώνει μια κατάσταση που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή με ουδετερότητα, σε αντίθεση με μια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», η οποία γίνεται αντιληπτή ως η συνέχιση μιας σύνθετης κυβερνητικής πολιτικής και δεν απαιτεί προσωπική στάση απέναντί της εκ μέρους ενός πολίτη. Η κυβερνητική προπαγάνδα παρέχει στους ανθρώπους ένα είδος σωτήριας χάρης, επιτρέποντάς τους να μην αποδέχονται την πραγματικότητα.
Σε μια χώρα όπου η συλλογική μνήμη βασίζεται στη νίκη επί του φασισμού στον αιματηρό αλλά δίκαιο αμυντικό πόλεμο είναι ένας αρκετά αποτελεσματικός μηχανισμός. Το να αποδεχτεί κανείς ότι η Ρωσία διέπραξε στρατιωτική επίθεση εναντίον του λαού που βρίσκεται πιο κοντά της μέσω της ιστορίας και του πολιτισμού είναι πρακτικά αδύνατο από ψυχολογική άποψη. Σαμποτάρει τις βασικές αντιλήψεις που έχουν οι Ρώσοι για τη δικαιοσύνη, τις θεμελιώδεις αξίες τους. Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν τη δύναμη να το κάνουν. Έτσι, προσπαθούν όσο μπορούν να αποφύγουν να δουν την πραγματικότητα, επαναλαμβάνοντας τα κλισέ της προπαγάνδας: «δεν υπάρχει πόλεμος».
Ένα τέτοιο ψυχολογικό χάσμα εξηγεί την κραυγαλέα αντίφαση μεταξύ της καθημερινής εμπειρίας και των κοινωνιολογικών αποτελεσμάτων των δημοσκοπήσεων. Πολλοί άνθρωποι που πιστεύουν ότι ο πόλεμος είναι ηθικά και πολιτικά απαράδεκτος μπορούν την ίδια στιγμή να μιλούν για υποστήριξη της «ειδικής επιχείρησης της ρωσικής κυβέρνησης», όχι απλώς από φόβο αλλά από τη μάταιη ελπίδα ότι η επίσημη εκδοχή των γεγονότων μπορεί με κάποιο τρόπο να αποδειχθεί ως εκ θαύματος αληθινή (τουλάχιστον εν μέρει). Διότι αυτό θα τους απάλασσε από τη φρικτή προοπτική της ηθικής αποτυχίας και την αδήριτη ανάγκη να μιλήσουν εναντίον των γεγονότων.
Η κυβέρνηση προσπαθεί πολύ σκληρά να χρησιμοποιήσει αυτό το ηθικό δίλημμα εκβιάζοντας στην πραγματικότητα τους ανθρώπους με το αίσθημα του φόβου. «Ένας πραγματικός Ρώσος δεν ντρέπεται που είναι Ρώσος – και αν ντρέπεται, δεν είναι Ρώσος και δεν είναι μαζί μας», δήλωσε ο εκπρόσωπος Τύπου του προέδρου, Ντμίτρι Πεσκόφ.
Αλλά υπάρχει ένα ευάλωτο σημείο σε αυτόν τον εύθραυστο προσωπικό διχασμό: δεν μπορεί να διατηρηθεί για πολύ. Κανένα δρακόντειο μέτρο ελέγχου της πληροφόρησης δεν μπορεί να προστατεύσει τους πολίτες από την τερατώδη πραγματικότητα. Πρώτα απ’ όλα, περίπου το ένα τρίτο των Ρώσων έχει συγγενείς στην Ουκρανία. Καμία λογοκρισία δεν μπορεί να αποτρέψει εκατομμύρια τηλεφωνήματα και μηνύματα μεταξύ τους. Το τηλέφωνό μου είναι γεμάτο από τον πιο απελπισμένο πόνο. «Καθόμαστε στο υπόγειο εδώ και τέσσερις μέρες». «Βομβαρδίζουν. Η πόλη βρίσκεται υπό αποκλεισμό. Κανείς δεν μπορεί να μπει ή να βγει». «Πέρασα 5 ώρες στην ουρά για ψωμί σήμερα. Δεν έφεραν τίποτα». Μπορώ να παραθέσω εκατοντάδες τέτοια μηνύματα. Και υπάρχουν εκατομμύρια σαν κι εμένα στη Ρωσία. Αυτή η μαρτυρία της καταστροφής είναι πολύ πιο πειστική από τις πολιτικές συζητήσεις. Ακόμη και ο πιο πιστός υποστηρικτής του Πούτιν θα δυσκολευτεί να εξηγήσει στον εαυτό του γιατί ένας απλός πολίτης πρέπει να πεινάσει και να παγώσει ενώ γύρω του εκρήγνυνται αεροπορικές βόμβες.
Είναι επικίνδυνο για εμάς να συζητάμε τον αριθμό των απωλειών που υπέστη ο ρωσικός στρατός στην Ουκρανία. Είναι το πιο ευαίσθητο θέμα για την κυβέρνηση και παρακολουθεί στενά τις συζητήσεις αυτές. Η κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει επίσημα ότι πάνω από 500 μέλη του στρατού έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της «επιχείρησης». Ακόμη και αυτός ο αριθμός είναι τρομακτικά μεγάλος. Στα δέκα χρόνια του πολέμου στο Αφγανιστάν η ΕΣΣΔ έχασε λίγο περισσότερους από 14.000 στρατιώτες και αξιωματικούς. Σήμερα ο θάνατος απολαμβάνει μεγαλύτερη συγκομιδή. Το βέτο σε αυτές τις πληροφορίες κάνει τους ανθρώπους να αναζητούν τους αριθμούς που ανακοινώθηκαν από την ουκρανική πλευρά (πολύ πιθανόν υπερβολικοί). Στις 8 Μαρτίου, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας παραδέχτηκε ότι υπάρχουν κάποιοι στρατεύσιμοι στην Ουκρανία – που σημαίνει ελάχιστα εκπαιδευμένα 18χρονα αγόρια. Οι λέξεις «τροφή για κανόνια» εμφανίζονται πιο συχνά σε μηνύματα και συζητήσεις. Οι γυναίκες φοβούνται να αφήσουν τους γιους τους να πάνε στην υποχρεωτική στρατιωτική θητεία – και την 1η Απριλίου αρχίζει νέα επιστράτευση. Ακόμη και στις επίσημες δημοσκοπήσεις βλέπουμε ότι οι γυναίκες μέσης ηλικίας έχουν 15-20% λιγότερες πιθανότητες να εγκρίνουν την «ειδική επιχείρηση» από ό,τι οι άνδρες. Και είναι ακριβώς οι μεσήλικες γυναίκες που θεωρούνταν ο πυρήνας των πιστών ψηφοφόρων του Πούτιν. Αλλά και μια άλλη κατηγορία πολιτών που είναι σημαντική για την κυβέρνηση επηρεάζεται σημαντικά από τις απώλειες. Πρόκειται για το στρατιωτικό προσωπικό.
Μια αποκαλυπτική γκάφα συνέβη σε ζωντανή μετάδοση του τηλεοπτικού καναλιού Zvezda που ανήκει στο Υπουργείο Άμυνας. Ένας ηλικιωμένος στρατιωτικός μεταξύ των καλεσμένων σε ένα πατριωτικό talk show σηκώθηκε όρθιος και προσφέρθηκε να κρατήσει ενός λεπτού σιγή για τους Ρώσους στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους εκτελώντας τις εντολές των διοικητών τους. «Τα παιδιά μας πεθαίνουν εκεί έξω…» άρχισε να λέει. Όμως ο παρουσιαστής του talk show πετάχτηκε από τη θέση του και άρχισε να φωνάζει στον βετεράνο με τα μετάλλια στο στήθος: «Όχι, όχι, όχι! Δεν θέλω να ακούσω τίποτα από αυτά! Σκάσε! Δεν καταλαβαίνεις; Σταμάτα! Τα αγόρια μας συντρίβουν τη φασιστική οχιά εκεί πέρα, είναι ένας θρίαμβος των ρωσικών όπλων!» Η παρόρμηση των γραφειοκρατών και των εμπόρων προπαγάνδας να συσκοτίσουν τα γεγονότα που εκτυλίσσονται στην Ουκρανία έχει ήδη αρχίσει να απομακρύνει το πιο πιστό και αφοσιωμένο ακροατήριο της κυβέρνησης – τον στρατό και τους πατριώτες.
Τέλος, ένας τρίτος παράγοντας υπονομεύει τον προσωπικό διχασμό πολλών Ρώσων που είναι «λυτρωτικός» στο εσωτερικό μέτωπο. Καθώς η κυβέρνηση έχει μπλοκάρει τα συμβατικά κανάλια των μέσων ενημέρωσης της αντιπολίτευσης, στη θέση τους έχουν εμφανιστεί μέσα ενημέρωσης νέας γενιάς: φωτογραφίες από ετικέτες τιμών στα καταστήματα και ανακοινώσεις απολύσεων. Η εξελισσόμενη οικονομική καταστροφή έχει μετατραπεί σε μια συλλογική μηχανή αντιπολεμικής διέγερσης. Όσον αφορά τα γεγονότα στην Ουκρανία και τη Ρωσία, μπορεί κανείς να αναφερθεί μόνο στα επίσημα κανάλια όπως ο στρατός και οι υπηρεσίες δημοσίων σχέσεων της κυβέρνησης. Αλλά αν ρίξετε μια ματιά σε οποιοδήποτε περιφερειακό μέσο ενημέρωσης (που εξαρτάται 100% από την τοπική διοίκηση) θα καταλάβετε αμέσως τι συμβαίνει. «Η τιμή για το σκάψιμο τάφων στο Γιάροσλαβλ αυξάνεται ραγδαία», ανακοινώνει μια τοπική ιστοσελίδα. Η αντιμονοπωλιακή υπηρεσία υποπτεύεται συνωμοσία καρτέλ για την αύξηση των τιμών και ενημερώνει τους πολίτες ότι «Προκαταρκτική ανάλυση έδειξε: είναι ακριβό να πεθαίνεις στο Γιάροσλαβλ». Στο Βόλγκοντοσκ, γυναίκες αναγνώστριες της τοπικής εφημερίδας είναι εξοργισμένες με τον διπλασιασμό των τιμών στις παιδικές τροφές και τις πάνες. Ο ρωσικός παραγωγικός τομέας ήταν πλήρως ενσωματωμένος στις παγκόσμιες αλυσίδες προστιθέμενης αξίας και αποδείχθηκε εντελώς απροετοίμαστος απέναντι στις δυτικές κυρώσεις. Οι 10 από τις 14 μεγαλύτερες αυτοκινητοβιομηχανίες έχουν ήδη σταματήσει την παραγωγή ενώ άλλες ετοιμάζονται να το πράξουν στο άμεσο μέλλον. Τουλάχιστον 150.000 άνθρωποι θα χάσουν τη δουλειά τους – και αυτό χωρίς να υπολογίζονται οι όμορες βιομηχανίες, οι εταιρείες logistics και οι αντιπροσωπείες. Η Mcdonald’s είναι μια από τις δεκάδες μεγάλες ξένες εταιρείες που ανακοίνωσαν την αναστολή των εργασιών τους στη Ρωσία. Μόνο αυτή η αλυσίδα fast food είναι υπεύθυνη για 64.000 θέσεις εργασίας. Κυβερνητικοί εμπειρογνώμονες εκτιμούν ότι επίκειται μαζική ανεργία 7-10 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Ακόμη και για τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της ρωσικής κυβέρνησης η σύνδεση μεταξύ του πολέμου και της κοινωνικοοικονομικής κατάρρευσης είναι αρκετά εμφανής.
Οι δυναμικές
Είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς αντικειμενικά την ταχύτητα με την οποία συμβαίνουν οι αλλαγές στην πρόσληψη των καταστάσεων σε μαζική κλίμακα. Οι υποστηρικτές του φιλελεύθερου αντιπολιτευόμενου Αλεξέι Ναβάλνι πραγματοποίησαν ένα πείραμα. Διεξήγαγαν μια σειρά από τέσσερις διαδικτυακές δημοσκοπήσεις. Η έρευνα αυτή δεν ισχυρίζεται ότι είναι αντιπροσωπευτική διότι το πολιτικοποιημένο διαδικτυακό κοινό διαφέρει πολύ από τη μέση εθνική κοινή γνώμη. Ωστόσο, οι δημοσκοπήσεις υποδηλώνουν μια ραγδαία αλλαγή στάσης.
Αν στις 25 Φεβρουαρίου, μόνο το 29% των συμμετεχόντων στη δημοσκόπηση αποκαλούσε τη Ρωσία επιτιθέμενη, μόλις μια εβδομάδα αργότερα, στις 3 Μαρτίου, την ίδια απάντηση έδινε το 53% των ερωτηθέντων. Αντίθετα, ο αριθμός εκείνων που θεωρούν την αποστολή της Ρωσίας στην Ουκρανία «απελευθερωτική» μειώθηκε από 28% σε 12%. Στις 25 Φεβρουαρίου το 14% κατηγορούσε τη Ρωσία για τη σύγκρουση και στις 3 Μαρτίου το 36%. Εν τω μεταξύ, ο αριθμός εκείνων που καταδικάζουν τη Δύση ή «όλες τις πλευρές» είχε μειωθεί ελάχιστα και η άποψη ότι η ευθύνη βαραίνει την Ουκρανία ήταν περιθωριακή. Από την άλλη πλευρά, ο αριθμός εκείνων που πιστεύουν ότι οι οικονομικές συνέπειες των σημερινών γεγονότων θα είναι «καταστροφικές» για τη Ρωσία αυξήθηκε κατά 1,5 φορά, από 40% σε 60%.
«Ποτέ άλλοτε στην ιστορία των κοινωνιολογικών μας υπηρεσιών δεν έχουμε δει τέτοια δυναμική της κοινής γνώμης. Μέσα σε λίγες μόνο ημέρες αυτού του πολέμου η στάση των Ρώσων έχει αλλάξει δραστικά», έγραψαν οι διοργανωτές της έρευνας. Άνθρωποι που άλλαξαν γνώμη τις τελευταίες δύο εβδομάδες είναι κάτι αρκετά συνηθισμένο.
Ο βουλευτής της Κρατικής Δούμας του KPRF (Κομμουνιστικό Κόμμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας) Μιχαήλ Ματβέγιεφ, ο οποίος ψήφισε υπέρ της αναγνώρισης της κυριαρχίας της DPR (Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ) και της LPR (Λαϊκή Δημορατία του Λουγκάνσκ), έγινε ένα από τα σύμβολα αυτής της οδυνηρής αφύπνισης. «Ψήφισα υπέρ της ειρήνης, όχι υπέρ του πολέμου. Ψήφισα για να μην βομβαρδίζεται πια το Ντονμπάς, όχι για να πέσουν βόμβες στο Κίεβο», έγραψε στο Twitter στις 26 Φεβρουαρίου. Ορισμένοι πολιτικοί ακολούθησαν το παράδειγμά του. Σήμερα όμως οι περισσότερες αλλαγές στάσης συμβαίνουν σε επίπεδο βάσης. Κάποιος που είχε υποστηρίξει εξαρχής την «ειδική επιχείρηση» αλλάζει γνώμη μόλις αρχίσουν οι μαζικές απολύσεις στην πόλη του ή κάποιος γνωστός του επιστρατεύεται και αναγκάζεται να υπογράψει συμβόλαιο που επιτρέπει στον στρατό να τον στείλει σε κάποιο επικίνδυνο μέρος.
Τακτικές
Κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων εβδομάδων του πολέμου, αντιπολεμικές διαμαρτυρίες στους δρόμους γίνονταν σχεδόν καθημερινά. Αλλά το καταπιεστικό αστυνομικό καθεστώς τις χειριζόταν με ευκολία. Μέχρι τις 11 Μαρτίου η αστυνομία είχε συλλάβει έναν εξωφρενικό αριθμό συμμετεχόντων στις διαδηλώσεις – 13.913 άτομα. Υπό τις πρωτοφανείς συνθήκες τρομολαγνείας, αστυνομικής βίας και αποκλεισμού της πλειοψηφίας των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης κανείς δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει μια κρίσιμη μάζα, σε μια διαμαρτυρία στο δρόμο, που η κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να καταστείλει.
Οι ηγέτες της φιλελεύθερης αντιπολίτευσης που έχουν μεταναστεύσει συνεχίζουν να απευθύνουν εκκλήσεις για καθημερινές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας «στην κεντρική πλατεία της πόλης σας». Είναι εύκολο να το καταλάβει κανείς από συναισθηματική άποψη: καμία μέρα δεν πρέπει να περάσει που να δείχνει ότι αποδεχτήκαμε τον πόλεμο. Ωστόσο, η ψυχρή λογική μάς λέει ότι αυτή τη στιγμή το πιο σημαντικό πράγμα δεν είναι η ηθική στάση αλλά η προσεκτική δουλειά στην κινητοποίηση εκείνων των στρωμάτων που οι φιλελεύθεροι πολιτικοί αγνοούσαν επί μακρόν. Μόνο η πρώην «πλειοψηφία του Πούτιν» μπορεί να αλλάξει τον συσχετισμό δυνάμεων και να τερματίσει τον πόλεμο. Εκεί στοχεύει σήμερα η ρωσική Αριστερά: στη δουλειά με αυτές τις μάζες.
Από όλες τις κοινωνιολογικές εκθέσεις που είναι αφιερωμένες στο πώς αντιλαμβάνεται ο κόσμος στη Ρωσία την «ειδική επιχείρηση» στην Ουκρανία, μόνο μία μας επιτρέπει να δούμε τη σύνδεση μεταξύ της κοινωνικής ανισότητας και της στάσης απέναντι στον πόλεμο. Παρά την κοινή αντίληψη που υπάρχει στη Ρωσία (που προέρχεται κυρίως από την κυριαρχία της φιλελεύθερης αφήγησης στα αντιπολιτευόμενα μέσα ενημέρωσης), ότι μόνο η μορφωμένη και εύπορη μειοψηφία αντιτίθεται στον Πούτιν, ενώ η φτωχή πλειοψηφία παραμένει πιστός καταναλωτής της προπαγάνδας, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι φτωχοί είναι αυτοί που αντιλαμβάνονται τον πόλεμο πιο κριτικά. «Οι άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα είναι περισσότερο ανήσυχοι για τη στρατιωτική επιχείρηση επειδή αναμένουν ότι θα έχει ως συνέπεια περαιτέρω επιδείνωση των υλικών συνθηκών της ζωής», παρατηρούν οι ερευνητές. Μεταξύ των ερωτηθέντων με υψηλά εισοδήματα, το 69% δήλωσε ότι υποστηρίζει την απόφαση του Πούτιν (και μόλις το 17% δεν την υποστηρίζει). Μεταξύ των ερωτηθέντων με χαμηλά εισοδήματα, μόνο το 49% την υποστηρίζει (και το 31% ήταν αρκετά γενναίο να δηλώσει ότι δεν υποστηρίζει την εισβολή). Αναμφίβολα, το πραγματικό επίπεδο δυσαρέσκειας απέναντι στην επίθεση είναι πολύ υψηλότερο και θα πολλαπλασιαστεί.
Η Αριστερά στοχεύει να δείξει στην κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων των εργατικών και φτωχών στρωμάτων της, ότι δεν είναι μόνο οι φιλοδυτικοί φιλελεύθεροι με επικεφαλής την «αντιπολίτευση της μεσαίας τάξης» που είναι εναντίον του πολέμου. Μια τέτοια διαστρεβλωμένη εικόνα είναι μόνο επωφελής για το Κρεμλίνο, το οποίο προσπαθεί να παρουσιάσει τη συνεχιζόμενη σύγκρουση ως μια «πολιτισμική» σύγκρουση μεταξύ της Ρωσίας με τη (διαρκώς αντίπαλη) Δύση και την «πέμπτη φάλαγγά» της. Είναι σημαντικό να δείξουμε ότι οι Ρώσοι εργάτες έχουν τους δικούς τους λόγους να αγωνίζονται για την ειρήνη που είναι ανεξάρτητοι από τη Δύση. Και ότι αυτή η ειρήνη δεν θα σημαίνει στρατιωτική ήττα, νέα εθνική ταπείνωση και εδαφικό διαμελισμό της Ρωσίας, αλλά αντίθετα θα επιστρέψει τη χώρα μας στον πραγματικό της ιδιοκτήτη – την εργαζόμενη πλειοψηφία του λαού. Η Αριστερά πρέπει να καταπολεμήσει το σύμπλεγμα συλλογικής ευθύνης που ρίχνουν στο λαό ορισμένοι φιλελεύθεροι επικριτές του Πούτιν. Στα χέρια της φιλοκυβερνητικής προπαγάνδας, μετατρέπεται σε ένα πολύ αποτελεσματικό εργαλείο ενοποίησης «γύρω από την εθνική σημαία».
Η τραγική αλήθεια είναι ότι ο πόλεμος που ξεκίνησε ο Πούτιν δεν είναι μια τυχαία επιχείρηση. Τριάντα ολόκληρα χρόνια μετασοβιετικής ιστορίας μας οδήγησαν σε αυτή την καταστροφή. Οι τεράστιες κοινωνικές ανισότητες έγιναν το θεμέλιο της δικτατορίας, διότι, παράλληλα με τον έλεγχο της ιδιοκτησίας, η φτωχή πλειοψηφία έχει χάσει την πολιτική της φωνή. Ντροπιαστικές εθνικιστικές και ξενοφοβικές κορώνες χρησιμοποιήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια από τα περισσότερα καθεστώτα που ήρθαν στην εξουσία στα ερείπια της ΕΣΣΔ. Στρέφοντας τα έθνη το ένα εναντίον του άλλου, οι ολιγάρχες ενίσχυσαν την εξουσία τους, πριν τελικά μας οδηγήσουν στον πόλεμο. Εν τέλει, μέσα στα ίδια τα θεμέλια του σημερινού έθνους της Ρωσίας βρίσκεται το στρατιωτικό πραξικόπημα που πραγματοποίησε ο προκάτοχος του Βλαντιμίρ Πούτιν, Μπόρις Γέλτσιν, το 1993, με την πλήρη υποστήριξη των δυτικών κυβερνήσεων. Τότε, η κυβέρνηση πυροβολούσε το κοινοβούλιο με τανκς στο όνομα της «δημοκρατίας» και φίμωσε την εργατική τάξη για δεκαετίες οδηγώντας την να ξεχάσει τη συλλογική της δύναμη. Σήμερα απλώς θερίζουμε τα αποτελέσματα αυτής της κοινωνίας της ανισότητας και της εκμετάλλευσης.
Η ρωσική εργατική τάξη θα πρέπει να αλλάξει εξ ολοκλήρου τη χώρα της για να σταματήσει αυτόν τον πόλεμο. Είναι μια απλή αλήθεια. Και όμως, μόνο η ρωσική Αριστερά μπορεί να την ξεστομίσει. Δεν υπάρχει κανένας άλλος.
