Ανθρωπόκαινος, Περιοδικό [φρμκ], Τεύχος 17, Καλοκαίρι 2022/Καλοκαίρι 2023, σσ.: 224
αυτό το ποίημα είναι από μόνο του
ένας σκουπιδότοπος
ένα άδειο κονσερβοκούτι (η χάρτινη ετικέτα αφαιρέθηκε και πετάχτηκε στην ανακύκλωση), πλαστική σακούλα (με επιγραφή: η οικολογία κάνει καλό στην υγεία), μια αριθμομηχανή τσέπης (χρήσιμη συμβουλή: παλιές ηλεκτρικές συσκευές που λειτουργούν ακόμα και λυπάστε να τις πετάξετε μπορείτε να τις δώσετε για επανάχρηση μέσω της πλατφόρμας μας «ανταλλάζω-χαρίζω»), ένας λαμπτήρας (Ε27 – ντουί 230V, 100 W, φωτεινή ροή 1380 lm, ενεργειακή κλάση G), ένα κοντό μολυβάκι (ξύλινο, χωρίς τοξική βαφή, η μύτη από γραφίτη υπεράνω υποψίας), μια άδεια σακούλα γάλα (πρακτική συσκευασία μιας χρήσης, 40% από φυσική κιμωλία) ένα φακελάκι τσάι, το υπόλοιπο ενός μήλου, πατατόφλουδες
αυτό το ποίημα φυσικά και δεν
είναι ποίημα, δεν ομορφαίνει τον
κόσμο, δεν προστατεύει το
περιβάλλον, αποποιείται
κάθε ευθύνη. Επίσης
ούτε ωραία μυρίζει
ούτε συμβουλές
ξέρει να δώσει.
Μόνο χώρο
πιάνει. Πάει
γι’ ανακύ-
κλωση.
(Odile Kennel)
Το πάντα ενδιαφέρον, για την επιλογή των θεμάτων του και την αισθητική τους αποτύπωση, περιοδικό για τη διερεύνηση του ποιητικού φαινομένου [φρμκ] (Φάρμακο) αφιερώνει το τελευταίο τεύχος του στην έννοια της Ανθρωποκαίνου και τη διερευνά από τη σκοπιά διαφορετικών πεδίων: των κοινωνικών και άλλων επιστημών, της λογοτεχνίας και των εικαστικών τεχνών. Πρόκειται για μία εκτεταμένη ανθολογία όπου συνυπάρχουν λογοτεχνικά και θεωρητικά κείμενα αιχμής, τα οποία προσεγγίζουν την Ανθρωπόκαινο συγκροτώντας ένα έργο αναφοράς και συγχρόνως έναν χώρο δράσης, γνώσης και διαλόγου.
Τι είναι όμως η Ανθρωπόκαινος; Όπως διαβάζουμε στο editorial της έκδοσης, που υπογράφει η Κατερίνα Ηλιοπούλου, ποιήτρια, μεταφράστρια και εκδότρια του περιοδικού, η Ανθρωπόκαινος περιγράφεται ως μία νέα γεωλογική εποχή, αποτέλεσμα της ανθρώπινης κυριαρχίας στον φυσικό κόσμο, αφού οι άνθρωποι έχουν μεταμορφώσει τη Γη βιολογικά, χημικά και μορφολογικά, αφήνοντας πιθανώς ίχνη αυτής της κυριαρχίας στα γεωλογικά στρώματα. Συνέπειες της Ανθρωποκαίνου δεν είναι μόνο η κλιματική αλλαγή και κρίση αλλά και μια σειρά άλλων ζητημάτων που συνδέονται και συμπλέκονται, όπως ο υπερπληθυσμός, η σπάνη, ο διαρκής πόλεμος, η απειλή για τη βιωσιμότητα ιθαγενών πληθυσμών, η ραγδαία και δίχως ηθικό πλαίσιο ανάπτυξη της τεχνολογίας, η ηθική, τα φυτά και τα ζώα, κ.α.
Απάνω στον λόφο, τα μπριζολάδικα
ονόματι «Οι τέφρες» – ονόματι
«Τζάκι»
με μια χαμογελαστή αγελάδα ντίσνεϊ στην ταμπέλα
ή το καμάρι ενός γελαδάρη – τεράστιο
σε πλήρως έγχρωμη φωτογραφία όρθιου ταύρου Χέρφορντ
πάνω απ’ την ίδια παράγκα
που οι ματωμένοι κομμένοι μύες του
σερβίρονται
“rare”
Το Εμπορικό Επιμελητήριο τρώει εδώ,
ο επισκέπτης εισηγητής,
γελαδάρηδες με σακάκια Ντένβερ,
Ιαπωνοαμερικάνοι ειδικοί εκτροφής ζώω
από το Κάνσας
με βουδιστικά κομπολόγια
Και κάτω δίπλα στις ράγες
στην παγωμένη λάσπη, στις ταΐστρες,
θρεμμένοι περισσευούμενα σιτηρά
(η κατακλεμμένη γη)
τα μοσχάρια κάθονται τριγύρω –
βαριοαναθρεμμένα.
Βγάζουν ατμούς, χτυπούν τα πόδια,
μακροβλέφαρα, σκέφτονται αργά
με τον ρυθμό που ανασαίνουν,
τσουχτερός – με αεράκι –
νωρίς το πρωί ουρανός λιβαδίσιος.
(Gary Snyder, Μπριζόλα)
Το βασικό ερώτημα που τίθεται στις σελίδες του [φρμκ] είναι εάν και τι μπορούν να κάνουν τα πολιτιστικά προϊόντα ως προς τον εμπλουτισμό του επιστημονικού αρχείου αλλά και ως μορφές παρέμβασης σε αυτό. Για παράδειγμα, εάν και πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η ιστορική εμπειρία και οι λογοτεχνικές αναπαραστάσεις ώστε να επινοηθούν διαφορετικοί τρόποι σκέψης σχετικά με την οικολογία – στην πλέον διευρυμένη της έννοια – την οικονομία και την πολιτική. Ή με ποιον τρόπο θα μπορούσαν τα καλλιτεχνικά έργα να συγκροτήσουν ένα πεδίο ριζοσπαστικής σκέψης αλλά και ηθικής στάσης απέναντι σε εξαιρετικά πολύπλοκα ζητήματα που αμφισβητούν την κυριαρχία της ανθρώπινης παρουσίας στον πλανήτη.
Στην ενδελεχή εξέταση αυτού του ερωτήματος συμβάλλουν με τις ιδέες και το έργο τους πάνω από τριάντα επιστήμονες και καλλιτέχνες διαφορετικών πεδίων, οι οποίοι μας βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε ότι ο όρος «Ανθρωπόκαινος» δεν αφορά μόνο μια επιστημονική δυστοπία, αλλά αποτελεί κυρίως ένα πεδίο προβληματισμού και υπαρξιακής αγωνίας, ένα πρίσμα θέασης του κόσμου που αποκαλύπτει τα τρωτά σημεία του ανθρώπινου οικοδομήματος, μια στάση προσωπικής και συλλογικής ευθύνης που συνδέει το προσωπικό με το εντόπιο, την κληρονομιά με το τώρα, εξετάζοντας οράματα και αυταπάτες, παρακινώντας τη σκέψη και τη δημιουργική ζύμωση για πιθανές απαντήσεις και θεωρήσεις του μέλλοντος.
Νόμισα ότι η γη
με θυμόταν, με
δέχτηκε πίσω τόσο απαλά, σιάζοντας
τα μαύρα της φουστάνια, τις τσέπες της,
γεμάτες λειχήνες και σπόρους. Κοιμήθηκα
όπως ποτέ άλλοτε, πέτρα
στην όχθη του ποταμού, τίποτα
ανάμεσα σε μένα και τη λευκή φωτιά των αστεριών
παρά μόνο οι σκέψεις μου, κι αιωρούνταν
αλαφρές σαν νυχτοπεταλούδες, μες στα κλαδιά
των τέλειων δέντρων. Όλη τη νύχτα
άκουγα τα μικρά βασίλεια να ανασαίνουν
γύρω μου, τα έντομα, και τα πουλιά
που κάνουν τη δουλειά τους στο σκοτάδι. Όλη τη νύχτα
σηκωνόμουν κι έπεφτα, σαν μέσα σε νερό, παλεύοντας
με ένα φωτεινό τέλος. Ως το πρωί
είχα χαθεί τουλάχιστον δέκα φορές
σε κάτι καλύτερο.
(Mary Oliver, Ο ύπνος στο δάσος)
Ειδικότερα, η συντακτική ομάδα του [φρμκ] οργανώνει τις θεματικές ενότητες της ανθολογίας και εστιάζει σε ποικίλα και εξαιρετικά κρίσιμα ζητήματα της Ανθρωποκαίνου, όπως είναι το γεωλογικό αρχείο της ανθρώπινης τροποποίησης της βιόσφαιρας, η κλιματική αλλαγή και κρίση, η βιολογική διάσταση της γλώσσας, ο συνεχώς ανανεούμενος πόλεμος, οι σχέσεις ιδιοκτησίας και η κατανάλωση, η σχέση με τον ανόργανο κόσμο και η αρχαιολογία των συνδέσεών μας με αυτόν, η σχέση με την επιστήμη και την τεχνολογία και τα φωτίζει με βασικά ερμηνευτικά εργαλεία τη σύγχρονη θεωρία, την ποίηση και τις εικαστικές τέχνες.
Δημιουργείται έτσι ένα δίκτυο συνομιλίας και επικοινωνίας, μία γλωσσική κοινότητα γύρω από λέξεις-κλειδιά: φύση/καταγραφή/περιγραφή/ταξινόμηση, οικοσύστημα/συμβίωση/συνεργασία, γεωλογικός χρόνος/ ιστορικός χρόνος, τόπος/αποτύπωμα/απόβλητο, τόπος/εκτοπισμός/πόλεμος, κατοικήσιμος χώρος/πόλη/αρχιτεκτονική/ανθρωπογενής έρημος, κίνδυνος/κατάρρευση/ημέρα της κρίσης/posthumanism (μετανθρωπισμός), κ.λπ.
κοιτάζοντας φωτογραφίες
[στα σόσιαλ] σε μια σελίδα
πρόσεξα μια διαφήμιση
γραφείου τελετών
που προωθούσε ως εξής τα φέρετρά τους:
«φέρετρα αρωματικά
από φρέσκο κέδρο»
ήταν μια διαφήμιση των 90ς
που ήταν τότε ιδιαίτερα γνωστή
τώρα πιστεύω ότι αντί να σταματούν εκεί
να βγάλουν πρέπει φέρετρα με γεύσεις
μπας και πεινάσει ο μακαρίτης
ή οι συγγενείς του
θελήσουνε μνημόσυνο να κάνουν
γιατί κι αυτό είναι τώρα δυνατό
μπορεί επίσης παρουσίαση να γίνει
με το συγγενολόι
να κάθεται τσιμπολογώντας κάσες
(Igor Bobirev, Ομιλία στην έρημη γη)
Θεωρητικά κείμενα σύγχρονης οικοκριτικής, όπως αυτά των Άρη Αναγνωστόπουλου, Timothy Clark, Carol Crumley, Donna Haraway, Francesca Ferrando, Robin Wall Kimmerer, Timothy Morton, κ.α., συνυπάρχουν με πρωτότυπα δοκιμιακά κείμενα αλλά και με έργα από τον χώρο των εικαστικών τεχνών, τα οποία υπογράφουν οι Μάνια Δ. Μπενίση, Άννα Τζάκου, Δάφνη Δραγώνα, Στεφανία Στρούζα, Ευαγγελία Μπασδέκη, Ανδρέας Βάης, Δημήτρης Γεωργακόπουλος, Γιάννης Γρηγοριάδης, Γιώργος Γυπαράκης, Ζήσης Κοτιώνης και πλαισιώνονται από μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, άψογα μεταφρασμένη και άκρως αντιπροσωπευτική παγκόσμια eco-ποίηση: από τους πρωτοπόρους της οικολογικής συνείδησης στην ποίηση και ήδη κλασικούς του 20ού αιώνα Nicanor Parra, Inger Christensen και Gary Snyder μέχρι δύο νεότατους ποιητές, τον Igor Bobirev και τον Ghayath Almadoun, που προέρχονται από τα πιο πονεμένα σημεία καταστροφής, εκτοπισμού και πολέμου την παρούσα στιγμή, Ντονμπάς και Παλαιστίνη.
Η διερεύνηση της Ανθρωποκαίνου και το ποιητικό της αποτύπωμα ολοκληρώνεται με δύο μικρά ανθολόγια, ένα σύγχρονης γερμανικής ποίησης και ένα της Λουσόφωνης Αφρικής, με ποίηση από όλο τον κόσμο (Robert Hass, Jorie Graham, W.S Merwin, Mary Oliver, Kyril Vassilev, Jena Osman, Cecilia Vicuña, Joy Harjo, Natalie Diaz, Jane Hirshfield, Jean Follain, Coral Bracho, David Harsent, Robinson Jeffers, Ted Hughes), με πρωτότυπα ποιήματα των Μάριου Χατζηπροκοπίου, Ζήση Κοτιώνη, Ιορδάνη Παπαδόπουλου και Γιάννας Μπούκοβα, και με το εισαγωγικό κεφάλαιο από το τελευταίο ανέκδοτο βιβλίο της Eleni Sikelianos, της δισέγγονης του ποιητή Άγγελου Σικελιανού, με τίτλο Your Kingdom:
Ξέρετε ότι οι επιστημονικές μεταφορές έχουν σημασία.
Ο φυσικός μου λέει ότι μόνο τα μαθηματικά δεν είναι μεταφορικά. Η ίδια η γλώσσα, που περιλαμβάνει, αριθμούς, σηκώνει το βάρος για να μεταφέρει το νόημα από εκεί (βαθύ διάστημα) ως εδώ (σε εσένα· γεια σου).
Η βιολογία, όπως και η γλώσσα, είναι η μνήμη. Αυτό που είναι η ζωή είναι τα κύτταρά σου που θυμούνται τι έκαναν άλλες ζωές πριν από αυτήν.
Και ακόμη πιο πριν.
Τα κύτταρά μας αναπολούν αρχαίες χημικές χαρές και τραύματα, πρωτο-ζωή, ενώ τα άκρα μας θυμούνται τις σαλαμάνδρες. Ένα ποίημα θυμάται το παρελθόν μας στη γλώσσα και θέτει ένα μέλλον με την απλούστερη έννοια, σαν μια σημείωση για μια πράξη που πρέπει να κάνουμε, ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή θα φανερωθεί και θα μας θυμίσει κάτι που αξίζει να νιώσουμε, να γνωρίσουμε. Είναι ένα οικοσύστημα, που όπως κάθε λειτουργικό σύστημα, πρέπει να αντιμετωπίζει τα δικά του σκατά.
Αν αφήσουμε τη φυλή να την κυριεύσει ο ομόκλινός της και το ομώνυμο, plylla (φύλλα, πέταλα, βλαστάρια, στάχυα, φύλλα χαρτιού) ανοίγουμε έναν σιωπηλό χώρο όπου είμαστε όλοι δεμένοι και βγάζουμε φύλλα από τις ίδιες ρίζες. Αν το πάμε παραπέρα, στον ομώνυμο γείτονά του, φίλω, ερωτευόμαστε, όλους τους ζωντανούς φίλους μας, και τους νεκρούς που μένουν στα ίχνη
κάτω από ωκεανούς και σε ποτάμια και σε κοίτες λιμνών.
