Η στήλη των «απλοϊκών μαθημάτων» έχει, καταρχήν και κυρίως, ψυχαγωγικό στόχο. Η ιδέα είναι να σχολιάζονται κεντρικά θέματα της οικονομίας με τρόπο εύληπτο, ευχάριστο, κατά το δυνατόν έγκυρο και πολύ σύντομο. Άρα, θα μείνει μακριά από ακαδημαϊκότητες και τις αντίστοιχες προδιαγραφές των «πέιπερς». Δεν θα έχει σημειώσεις ούτε αναφορές. Που σημαίνει πως η αναγνώστρια θα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη και να θεωρεί δεδομένη την εντιμότητα του γράφοντα. Τα λάθη που μοιραία θα εμφανιστούν δεν θα είναι από πρόθεση.
Σκοπός είναι η αποδόμηση των ορθόδοξων αστικών ερμηνειών, καθώς και η διευκρίνιση των «ανορθόδοξων» επιχειρημάτων. Για εμβάθυνση στις υπό συζήτηση θεματικές προτείνω τα βιβλία:
- Χα-Τζουν Τσανγκ, 23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό, Καστανιώτη
- Μαριάννα Ματσουκάτο, Το επιχειρηματικό κράτος, Κριτική
- Χρήστος Λάσκος -Ευκλείδης Τσακαλώτος, 22 Πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, ΚΨΜ
Χρήστος Λάσκος
***
Σε αρκετά από τα απλοϊκά μαθήματα, που προηγήθηκαν, σχολίασα τη σχέση κεφαλαίου και εργασίας στην Ελλάδα. Ένας από τους δείκτες, προκειμένου να παρουσιαστεί αυτή η σχέση και η εξέλιξη της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, είναι τα μερίδια μισθών-κερδών στο ΑΕΠ.
Η διαχρονική εξέλιξη των συγκεκριμένων μεριδίων μάς δίνει μια πολύ καλή εικόνα. Όπως φαίνεται στα διαγράμματα που ακολουθούν, μεταξύ 1975 και 2024 (πρόβλεψη), το μερίδιο των μισθών κινήθηκε μεταξύ ενός μεγίστου, στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’80, της τάξης του 58,5%, και ενός ελαχίστου, σήμερα, της τάξης του 47%, με πτωτική, μάλιστα, τάση.
Συναρτημένη με αυτό είναι η κίνηση της αγοραστικής δύναμης του μέσου μισθού στην ίδια περίοδο. Όπως βλέπουμε στο δεύτερο γράφημα, η διαχρονικά αυξητική τάση του -μικρότερη, πάντως, από την αντίστοιχη της εργασιακής παραγωγικότητας- διακόπηκε απότομα και δραστικά με την εκκίνηση της κρίσης του 2008. Η εφαρμογή των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής -των Μνημονίων της εσωτερικής υποτίμησης της εργασίας, δηλαδή-, όπως ξέρουμε, από την ίδια μας την εμπειρία ως εργαζόμενοι, υπήρξε μια καταστροφική εμπειρία εκπτώχευσης για την κοινωνική πλειονότητα. Οι αριθμοί, οι ίδιοι, είναι αμείλικτοι. Όπως φαίνεται, η πτώση της αγοραστικής δύναμης του μέσου μισθού, ήδη πριν από το ξέσπασμα του πληθωρισμού, ήταν της τάξης του 25%, πρωτοφανής για περίοδο ειρήνης. Και έπεται συνέχεια, όπως αισχυντηλά δέχεται και η ίδια η Eurostat.
Όπως σημειώνει ο Ηλίας Ιωακείμογλου, η αγοραστική δύναμη του μέσου μισθού στην Ελλάδα το 2009 ήταν κατά 25,8% υψηλότερη σε σύγκριση με το 2015. Στην διάρκεια της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ μειώθηκε περαιτέρω κατά 5,8% έναντι του 2015. Μέχρι το τέλος του 2022 είχε χάσει ακόμη 1,6%, και μόνο μέσα στο 2023 προβλέπεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι θα μειωθεί περαιτέρω κατά 2,5%. Έτσι, η μείωση της αγοραστικής δύναμης του μέσου μισθού κατά το 2023 θα ανέρχεται σε 28,2% έναντι του 2009.
Η μείωση αυτή αντανακλάται και στο μερίδιο του προϊόντος (ΑΕΠ) που ιδιοποιείται ο κόσμος της εργασίας ως εισόδημα: ενώ το 2011 ανερχόταν σε 54,9% του ΑΕΠ, θα ανέλθει σε 47,4% το 2023 (πρόβλεψη Ευρωπαϊκής Επιτροπής). Η διαφορά είναι 7,5% του ΑΕΠ και αντιστοιχεί σε αγοραστική δύναμη περίπου 15 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μάλιστα, προβλέπει ότι το μερίδιο της εργασίας στο προϊόν θα μειωθεί περαιτέρω κατά το 2024 σε 47,0%. Τότε πια, μόνο η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Ρουμανία, μεταξύ των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα παρουσιάζουν μερίδιο εργασίας μικρότερο από την Ελλάδα.
Ενδιαφέρον είναι πως, παρόμοια κατάληξη, όχι, όμως της ίδιας έκτασης, υπήρξε, τόσο επί υπουργίας Σημίτη, στην κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου, στο μέσο της δεκαετίας του ’80, όσο και επί κυβέρνησης Μητσοτάκη, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, πάλι ως αποτέλεσμα «δημοσιονομικών προσαρμογών».
Εξίσου ενδιαφέρουσα, μια και αφορά την περίοδο από λίγο πριν την κρίση μέχρι σήμερα, έχει η πορεία του περιθωρίου κέρδους.
Το παραπάνω διάγραμμα, που παραθέτει ο Πάνος Κοσμάς δείχνει την, αναμενόμενα, δραματική επίπτωση της κρίσης υπερσυσσώρευσης στο περιθώριο κέρδους, τη μετέπειτα σταθεροποίησή του, με την εφαρμογή της πολιτικής άγριας αύξησης της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης και την πρόσφατη ιλιγγιώδη αύξησή του, τα δύο τελευταία χρόνια.
Για τον κόσμο της εργασίας, είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου η αντιστροφή της κατάστασης. Οι καπιταλιστές και το πολιτικό τους προσωπικό επιδιώκουν ακόμη μεγαλύτερη επιδείνωση των τάσεων, που περιγράψαμε. Αυτοί συνεχίζουν απτόητοι της ταξική πάλη, ακόμη κι όταν πολλοί προοδευτικοί είναι βέβαιοι πως οι τάξεις έχουν σχεδόν εκλείψει.
ΥΓ.: Αντίθετα με την υπεσχημένη πρακτική των απλοϊκών μαθημάτων να μην έχουν ούτε υποσημειώσεις ούτε αναφορές, σήμερα κάνω μια εξαίρεση. Ο λόγος είναι πως τα κείμενα αναφοράς είναι η πηγή του συνόλου σχεδόν των στοιχείων που παραθέτω. Από την άλλη, έχω μια καλή ευκαιρία να παραπέμψω στην σπουδαία ιστοσελίδα commune.org.gr, που αποτελεί ένα από τα καλύτερα αποθετήρια ριζοσπαστικής έρευνας και σχολιασμού στη χώρα μας.
