Η στήλη των «απλοϊκών μαθημάτων» έχει, καταρχήν και κυρίως, ψυχαγωγικό στόχο. Η ιδέα είναι να σχολιάζονται κεντρικά θέματα της οικονομίας με τρόπο εύληπτο, ευχάριστο, κατά το δυνατόν έγκυρο και πολύ σύντομο. Άρα, θα μείνει μακριά από ακαδημαϊκότητες και τις αντίστοιχες προδιαγραφές των «πέιπερς». Δεν θα έχει σημειώσεις ούτε αναφορές. Που σημαίνει πως η αναγνώστρια θα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη και να θεωρεί δεδομένη την εντιμότητα του γράφοντα. Τα λάθη που μοιραία θα εμφανιστούν δεν θα είναι από πρόθεση.
Σκοπός είναι η αποδόμηση των ορθόδοξων αστικών ερμηνειών, καθώς και η διευκρίνιση των «ανορθόδοξων» επιχειρημάτων. Για εμβάθυνση στις υπό συζήτηση θεματικές προτείνω τα βιβλία:
- Χα-Τζουν Τσανγκ, 23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό, Καστανιώτη
- Μαριάννα Ματσουκάτο, Το επιχειρηματικό κράτος, Κριτική
- Χρήστος Λάσκος -Ευκλείδης Τσακαλώτος, 22 Πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, ΚΨΜ
Χρήστος Λάσκος
***
Μια από τις συχνότερες διαπιστώσεις, όταν τίθενται σε συζήτηση ζητήματα, που αφορούν την οικονομία, είναι ότι πολλοί ομολογούν πως δεν πολυκατανοούν, ιδίως, όταν εμπλέκονται πολλοί και μεγάλοι αριθμοί.
Η αλήθεια είναι πως, εδώ και πολύ καιρό, η οικονομική θεωρία επιδιώκει να αποκτήσει επιστημονική υπόσταση -καλύτερα, επιστημονική «εμφάνιση»-, αναβαθμίζοντας την μαθηματική της σκευή. Αυτή η μαθηματικοποίηση, όμως, είναι, απολύτως, προσχηματική. Στο μέτρο που τα «οικονομικά θέματα» ανήκουν στη χορεία της κοινωνικής έρευνας, τα μαθηματικά μπορούν να βοηθήσουν σχεδόν αποκλειστικά από την σκοπιά της στατιστικής, της συγκέντρωσης, δηλαδή, και της ερμηνείας στοιχείων. Οι μαθηματικές σχέσεις που προκύπτουν μεταξύ μεταβλητών δεν είναι αιτιολογικές, αλλά, όπως λέμε, στοχαστικές. Αν, π.χ., μελετάμε τη συσχέτιση επιπέδου απασχόλησης (Α) και παραγόμενου προϊόντος (Β), αυτό που βρίσκουμε είναι μια σχέση μεταξύ τους: δεν ανακαλύπτουμε καμιά συγκεκριμένη φορά αιτιότητας. Δεν μπορούμε, δηλαδή, να πούμε αν το Α προκαλεί το Β ή το Β οδηγεί στο Α. Ενώ στη Φυσική, ο νόμος της παγκόσμιας έλξης τεκμηριώνει τη σχέση αιτιότητας μεταξύ μάζας και δύναμης –η μάζα προκαλεί τη δύναμη–, τίποτε παρόμοιο δεν ισχύει για τα οικονομικά.
Πολύ περισσότερο, η θεμελίωση της ορθόδοξης –νεοκλασικής– οικονομικής θεωρίας είναι τόσο αυθαίρετη, που προκαλεί αληθινή απορία η τόσο ευρεία υποστήριξή της. Η αξιωματική της δομή είναι απίθανη, πραγματικά. Σκεφτείτε πως στην καρδιά των αξιωμάτων βρίσκεται ένα που ισχυρίζεται ότι είναι προφανές πως όλοι οι άνθρωποι λειτουργούν ως απολύτως ορθολογικές μεγιστοποιητικές μηχανές, σε τέλεια ανταγωνιστικές αγορές, με τέλεια πληροφόρηση. Παρ’ τ’ αυγό και…
Οι αριθμοί, ωστόσο, ακόμη κι αν δεν αφορούν περίτεχνες μαθηματικές ασυναρτησίες, δεν παύουν να προκαλούν αποστροφή. Τι τρισεκατομμύρια και δισεκατομμύρια μας λέτε τώρα. Ποια μπορεί να καταλάβει τι ακριβώς παίζεται. Έστω και όχι ακριβώς, έστω κάπως.
Όμως, αποτύπωση της πραγματικότητας, σε αυτή της τη διάσταση, δεν μπορεί να γίνει χωρίς αριθμούς. Η άποψή μου, όμως, είναι ότι, με μικρό κόπο, όλοι μπορούμε να κατανοήσουμε. Γι’ αυτό θα επιχειρήσω να παρουσιάσω καθοριστικούς αριθμούς, που αφορούν το παραγόμενο προϊόν. Αν δεν τους προσεγγίσουμε, πολλά από όσα ισχυριζόμαστε είναι έωλα και προβληματικά.
Ας με συγχωρήσουν όσες βρουν απλοϊκή την παρουσίαση. Άλλωστε, το «μάθημα» είναι απλοϊκό.
Τί είναι, λοιπόν, το ΑΕΠ, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν; Χωρίς πολλά πολλά, μπορούμε να πούμε πως πρόκειται για ό,τι παράγεται στη διάρκεια μιας χρονιάς στο εσωτερικό μιας χώρας. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, από την άλλη, δείχνει πόσο από αυτό αντιστοιχεί σε κάθε έναν από τους κατοίκους της χώρας, δηλαδή είναι το αποτέλεσμα της διαίρεσης του ΑΕΠ με τον πληθυσμό.
Συνήθως μονάδα μέτρησης είναι το δολάριο. Καλύτερος δείκτης, ωστόσο, είναι αυτός που παίρνει υπόψη την αγοραστική δύναμη αυτών των μεγεθών αποκαλύπτοντας τι σημαίνουν οι σχετικοί αριθμοί για τους πραγματικούς ανθρώπους — τι και πόσα προϊόντα και υπηρεσίες μπορούν να αποκτήσουν με αυτά.
Επεκτείνοντας την απλοϊκότητα, θυμίζω πως ένα τρισεκατομμύριο ισούται με χίλια δισεκατομμύρια, ένα δισεκατομμύριο με χίλια εκατομμύρια κ.ο.κ.
Να, λοιπόν, πως έχουν τα πράγματα για τις 31 μεγαλύτερες -μεταξύ 188 συνολικά- οικονομίες του πλανήτη -πάντα σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (ppp) και σε εκατομμύρια δολάρια, για το έτος 2021 (στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας):
| Θέση | Χώρα | ΑΕΠ (σε εκατ. δολάρια) |
| Κόσμος | 146.714.371 | |
| 1 | Κίνα | 27.312.548 |
| 2 | Ηνωμένες Πολιτείες | 22.996.100 |
| 3 | Ινδία | 10.218.572 |
| 4 | Ιαπωνία | 5.396.818 |
| 5 | Γερμανία | 4.815.479 |
| 6 | Ρωσία | 4.785.445 |
| 7 | Ινδονησία | 3.566.265 |
| 8 | Βραζιλία | 3.435.882 |
| 9 | Γαλλία | 3.424.151 |
| 10 | Ηνωμένο Βασίλειο | 3.344.467 |
| 11 | Ιταλία | 2.713.265 |
| 12 | Μεξικό | 2.609.993 |
| 13 | Τουρκία | 2.591.454 |
| 14 | Νότια Κορέα | 2.427.790 |
| 15 | Καναδάς | 1.992.049 |
| 16 | Ισπανία | 1.929.758 |
| 17 | Σαουδική Αραβία | 1.751.177 |
| 18 | Αυστραλία | 1.436.442 |
| 19 | Πολωνία | 1.416.885 |
| 20 | Αίγυπτος | 1.388.329 |
| 21 | Ταϊλάνδη | 1.343.720 |
| 22 | Ιράν | 1.326.346 (2020) |
| 23 | Πακιστάν | 1.323.644 |
| 24 | Νιγηρία | 1.154.069 |
| 25 | Βιετνάμ | 1.134.151 |
| 26 | Ολλανδία | 1.118.050 |
| 27 | Μπανγκλαντές | 1.099.767 |
| 28 | Αργεντινή | 1.082.341 |
| 29 | Φιλιππίνες | 1.012.713 |
| 30 | Μαλαισία | 970.742 |
| 31 | Κολομβία | 866.075 |
Για να μην δημιουργείται καμιά σύγχυση, η πρώτη Κίνα έχει ΑΕΠ ίσο με 27312548 εκατομμύρια δολάρια, δηλαδή, με 23 τρισεκατομμύρια 312 δισεκατομμύρια και 548 εκατομμύρια δολάρια, ενώ η 31η Κολομβία 866075 εκατομμύρια, επομένως, 866 δισεκατομμύρια και 75 εκατομμύρια δολάρια.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην 54η θέση με 334 δισεκατομμύρια.
Σε ό,τι αφορά το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, τα πράγματα έχουν ως εξής:
| Θέση | Χώρα/Επικράτεια | Δολάρια |
| 1 | Λουξεμβούργο | 134.754 |
| 2 | Σιγκαπούρη | 116.487 |
| 3 | Δημοκρατία της Ιρλανδίας | 106.456 |
| 4 | Κατάρ | 93.521 |
| 5 | Νορβηγία | 79.201 |
| 6 | Ελβετία | 77.324 |
| — | Μακάου | 73.802 |
| 7 | Ηνωμένες Πολιτείες | 69.288 |
| 8 | Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα | 66.766 |
| 9 | Μπρουνέι | 66.620 |
| — | Χονγκ Κονγκ | 65.973 |
| 10 | Δανία | 64.651 |
| 11 | Ολλανδία | 63.767 |
| 12 | Άγιος Μαρίνος | 59.572 |
| 13 | Σουηδία | 59.324 |
| 14 | Βέλγιο | 58.931 |
| 15 | Αυστρία | 58.428 |
| 16 | Γερμανία | 57.928 |
| 17 | Ισλανδία | 57.646 |
| 18 | Αυστραλία | 55.807 |
| 19 | Φινλανδία | 55.007 |
| 20 | Καναδάς | 52.085 |
| 21 | Γαλλία | 50.729 |
| 22 | Ηνωμένο Βασίλειο | 49.675 |
| 23 | Σαουδική Αραβία | 49.551 |
| 24 | Μάλτα | 47.715 |
| 25 | Κουβέιτ | 47.303 |
| 26 | Νότια Κορέα | 46.919 |
| 27 | Νέα Ζηλανδία | 46.420 |
| 28 | Ιταλία | 45.936 |
| 29 | Μπαχρέιν | 45.411 |
| 30 | Τσεχία | 44.261 |
| 31 | Ισραήλ | 43.722 |
Οι πλουσιότεροι, λοιπόν, είναι οι κάτοικοι του Λουξεμβούργου με 135000 δολάρια κατά κεφαλήν, ενώ οι φτωχότεροι είναι του Κογκό, της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας και του Μπουρούντι με πάνω κάτω 1000 δολάρια.
Η Ελλάδα βρίσκεται στη 48η θέση με 31300 δολάρια κατά κεφαλήν, η Βουλγαρία στη 56η με 26700 και η Τουρκία στη 50η θέση με 30500 δολάρια -για να μην έχουμε τις ψωροκωστέικες ψευδαισθήσεις περί υπεροχής «μας» σχετικά με τους «άσπονδους» γείτονές μας.
***
Το ΑΕΠ ως δείκτης έχει υποστεί πολλή κριτική — η περισσότερη δίκαιη. Ωστόσο, λαμβάνοντας τα μέτρα μας και αξιοποιώντας τα πορίσματα της κριτικής, μπορεί να αξιοποιηθεί, δίνοντάς μας σημαντικές πληροφορίες.
Μάλιστα, και η ονομαστική τιμή του -σε δολάρια, χωρίς συνυπολογισμό της αγοραστικής δύναμης- δίνει πληροφορίες σε ό,τι αφορά την σύγκριση μεταξύ των χωρών την παρούσα στιγμή, αλλιώς, το βάρος τους στην παγκόσμια οικονομία:
Κόσμος -85328323 εκατομμύρια $, ΗΠΑ -22996100, Κίνα -17734063, Ιαπωνία -4937422, Γερμανία -4223216 και Ινδία -3173378. Βλέπουμε, π.χ., πως οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη παράγουν το μισό σχεδόν παγκόσμιο ΑΕΠ.
Οι αριθμοί που δόθηκαν, πέρα από τη γνωστική τους αξία, για τον συγγραφέα είναι και μεθοδολογικά σημαντικοί. Μαθαίνουμε να χειριζόμαστε μεγάλα μεγέθη, κατανοώντας τη σημασία τους, πράγμα που δεν είναι καθόλου δεδομένο ακόμη και για πτυχιούχους των οικονομικών.
