Απλοϊκό μάθημα #2: Ελεύθερη αγορά και πράσινα άλογα

Η στήλη έχει, καταρχήν, ψυχαγωγικό στόχο. Η ιδέα είναι να σχολιάζονται κεντρικά θέματα της οικονομίας με τρόπο εύληπτο, ευχάριστο, κατά το δυνατόν έγκυρο και  πολύ σύντομο. Άρα, θα μείνει μακριά από ακαδημαϊκότητες και τις αντίστοιχες προδιαγραφές των «πέιπερς». Δεν θα έχει σημειώσεις ούτε αναφορές. Που σημαίνει πως η αναγνώστρια θα πρέπει να  έχει εμπιστοσύνη και να θεωρεί δεδομένη την εντιμότητα του γράφοντα. Τα λάθη που μοιραία θα εμφανιστούν δεν θα είναι από πρόθεση. Σκοπός είναι η αποδόμηση των ορθόδοξων αστικών ερμηνειών, καθώς και η διευκρίνιση των «ανορθόδοξων» επιχειρημάτων. Για εμβάθυνση στις υπό συζήτηση θεματικές προτείνω τα βιβλία:

• Χα-Τζουν Τσανγκ, 23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό, Καστανιώτη 2011
• Μαριάνα Ματσουκάτο, Το επιχειρηματικό κράτος, Κριτική 2015
• Χρήστος Λάσκος-Ευκλείδης Τσακαλώτος, 22 Πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, ΚΨΜ 2012

Χρήστος Λάσκος

***

Κεντρική έννοια των ορθόδοξων οικονομικών, όπως είναι γνωστό, αποτελεί η «ελεύθερη αγορά». Στην πραγματικότητα, οι οπαδοί του καπιταλισμού την χρησιμοποιούν ως ισοδύναμη έκφραση αναφορικά με το αγαπημένο τους σύστημα –ισχυρή ένδειξη πως «φοβούνται» ότι η σωστή διατύπωση δεν θα ήταν και τόσο ευχάριστη στα αυτιά. Ενώ η «ελεύθερη αγορά» είναι ελεύθερη! Υπάρχει καλύτερο  πράγμα από την ελευθερία; Από τον τέλειο ανταγωνισμό, που μετατρέπει, για να θυμηθούμε τον Μάντεβιλ, τα ατομικά «κακά» σε δημόσιες αρετές;  Που παίρνει την ατομική απληστία και την κάνει ευτυχία για όλους;

Δεν υπάρχει τίποτε καλύτερο στον καλύτερο από τους δυνατούς κόσμους.

Βέβαια, η ελευθερία είναι της αγοράς, όχι των ανθρώπων. Δεν είναι μόνο τα Chicago Boys, με αρχηγό τον Μίλτον Φρίντμαν, που έφτιαξαν σαν τα μούτρα τους την οικονομία του Πινοτσέτ. Μεγαλύτερη αξία, νομίζω, έχει η σαφής τοποθέτηση του απόλυτου ηγέτη της ελευθεροαγοραίας ιδεολογίας, του Φρίντριχ Χάγεκ, που κατανόησε τη δικτατορία στη Χιλή σαν μια δικτατορία προς όφελος της ελευθερίας, ακολουθώντας τον δάσκαλό του Λούντβιχ φον Μίζες, σύμφωνα με τον οποίο ο φασισμός, ο ναζισμός και όλα τα συναφή καθάρματα έσωσαν, στην κυριολεξία, τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Ας πάμε, όμως, στο πρώτο καίριο ερώτημα: είναι υπαρκτό είδος η «ελεύθερη αγορά»;

Η απάντηση είναι εύκολη. Όταν 500, συνολικά, εταιρίες παράγουν κι εμπορεύονται πάνω από το 50% του παγκόσμιου προϊόντος, για ποιόν τέλειο ανταγωνισμό μιλάμε;

Ακόμα καλύτερα: Όταν σήμερα το κριτήριο της, μισητής κατά τα άλλα, στους φιλελεύθερους, κρατικής παρέμβασης είναι η αρχή “too big to fail”, που προστατεύει τους, αποτυχημένους με τα ίδια τα κριτήρια της αγοράς, οικονομικούς κολοσσούς, κατά απόλυτη προτεραιότητα, σε τι ακριβώς συνίσταται η ελεύθερη αγορά;

Αφήνουμε, λοιπόν την «ελεύθερη» και πάμε στην «αγορά». Η αγορά αποτελεί, πραγματικά, αποτελεσματικό μηχανισμό σε ό,τι αφορά την κατανομή των πόρων «ανάλογα με το πορτοφόλι», που σημαίνει ότι οι πλούσιοι έχουν πολύ μεγαλύτερο αριθμό αγοραίων ψήφων, δηλαδή χρημάτων, από τους φτωχούς. Συνεπώς, κατευθύνουν με τη ζήτησή τους τη δομή της παραγωγής, ώστε να προσφέρονται τα εμπορεύματα που αυτοί προτιμούν.

Η αλήθεια είναι, βέβαια, πως, για μερικά χρόνια μετά τον πόλεμο, η αγορά υπέστη σημαντικούς περιορισμούς, που, στις καπιταλιστικές μητροπόλεις, τουλάχιστον, βελτίωσαν τη ζωή των εργαζομένων. Αυτό ήταν αποτέλεσμα, αποκλειστικά και μόνο, των μεγάλων αγώνων της εργατικής τάξης.

Οι φιλελεύθεροι είχαν αντίρρηση για ό,τι έπληττε την αγοραία ελευθερία: για τη δημόσια εκπαίδευση, για τη δημόσια υγεία, για τη δημόσια ασφάλιση… Ακολουθώντας, έτσι, τη μακρά παράδοση της παράταξής τους, η οποία, όταν στην Αγγλία τέθηκε το ζήτημα της μείωσης του ωραρίου των παιδιών από 10 ως 16 ετών σε μόλις (!) 12 ώρες την ημέρα για εφτά μέρες την βδομάδα, επιτέθηκε, προτάσσοντας το επιχείρημα πως αυτό παραβιάζει την ελευθερία της εργασίας, εφόσον τα παιδιά ήθελαν να δουλεύουν και οι εργοδότες ήθελαν να τα προσλάβουν! Το ίδιο και όταν η «λαϊκιστική» κυβέρνηση των ΗΠΑ επέβαλε δασμούς, δυσκολεύοντας το δουλεμπόριο, σε βάρος των ιδιοκτητών σκλάβων.

Πάντα εξοργισμένοι για την  «απαξίωση» της τετράγωνης λογικής τους, να τους πνίγει το δίκιο τους.