Η στήλη των «απλοϊκών μαθημάτων» έχει, καταρχήν και κυρίως, ψυχαγωγικό στόχο. Η ιδέα είναι να σχολιάζονται κεντρικά θέματα της οικονομίας με τρόπο εύληπτο, ευχάριστο, κατά το δυνατόν έγκυρο και πολύ σύντομο. Άρα, θα μείνει μακριά από ακαδημαϊκότητες και τις αντίστοιχες προδιαγραφές των “πέιπερς”. Δεν θα έχει σημειώσεις ούτε αναφορές. Που σημαίνει πως η αναγνώστρια θα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη και να θεωρεί δεδομένη την εντιμότητα του γράφοντα. Τα λάθη που μοιραία θα εμφανιστούν δεν θα είναι από πρόθεση.
Σκοπός είναι η αποδόμηση των ορθόδοξων αστικών ερμηνειών, καθώς και η διευκρίνιση των “ανορθόδοξων” επιχειρημάτων. Για εμβάθυνση στις υπό συζήτηση θεματικές προτείνω τα βιβλία:
- Χα-Τζουν Τσανγκ, 23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό, Καστανιώτη
- Μαριάννα Ματσουκάτο, Το επιχειρηματικό κράτος, Κριτική
- Χρήστος Λάσκος -Ευκλείδης Τσακαλώτος, 22 Πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, ΚΨΜ
Χρήστος Λάσκος
***
Μια από τις σταθερές της κυρίαρχης οικονομολογίας είναι ότι το μεγάλο πλεονέκτημα της «ελεύθερης αγοράς» είναι πως προάγει την καινοτομία και, μέσω αυτής, την καθολική ευημερία. Για όσους, βέβαια, μοχθούν. Δηλαδή για τους τσέο, τους αθλητές της περιστρεφόμενης πόρτας, τις Καϊλήδες, τους ευέλικτους και τις ευέλικτες. Βέβαια και οι υπόλοιποι κερδίζουν μέσω της «διάχυσης του πλούτου» από πάνω προς τα κάτω (βλ. Απλοϊκό Μάθημα 7).
Πράγμα που μπορούμε να δείξουμε με ένα παράδειγμα.
Αναλογιστείτε ένα τραπέζι γύρω από το οποίο κάθονται ο Μασκ, ο Μπέζος, ο Γκέιτς και ο Μπράνσον, ενώ εσείς είστε στο πάτωμα, ακριβώς από κάτω. Δεν είναι προφανές πως όσο περισσότερα φαγητά εμφανίζονται στο τραπέζι τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να πέσει κάτι και κάτω, ώστε να ευνοηθείτε κι εσείς; Ηλίου φαεινότερο.
Ας επανέλθω, όμως στο κυρίως θέμα, την καινοτομία, που αυξάνει την ευημερία.
Σύμφωνα, λοιπόν, με την κυρίαρχη άποψη, ο καπιταλισμός είναι το κατεξοχήν κοινωνικό σύστημα που προάγει την καινοτομία, αλλά και την επιστημονική ανάπτυξη, που, όλο και περισσότερο, βρίσκεται στη βάση της. Όπως το έθετε ο Σουμπέτερ, η ανθρώπινη ανάπτυξη βασίζεται στη δημιουργική καταστροφή, που ανανεώνει την οικονομία και αυξάνει την ευτυχία. Οι καπιταλιστές έχουν κίνητρο να προωθούν διαρκώς νέες τεχνικές και προϊόντα – είναι προς το συμφέρον τους. Έτσι οδηγούν την κοινωνία σε όλο και υψηλότερα επίπεδα διαβίωσης.
Είναι έτσι τα πράγματα; Σε ένα βαθμό είναι. Πράγματι οι καπιταλιστές είναι διαθέσιμοι να παράγουν τα πάντα προκειμένου να κερδίσουν. Ο ανταγωνισμός, όντως, τους ωθεί στο να εκμεταλλεύονται κάθε νέα τεχνολογία, κάθε επιστημονικό αποτέλεσμα προκειμένου να κερδίσουν.
Μόνο που, όπως σε όλα όσα αφορούν το εκμεταλλευτικότερο –κι έτσι δυναμικότερο– των συστημάτων, τίποτε δεν θα προχωρούσε αν δεν λειτουργούσαν στην οικονομία και την κοινωνία και άλλα, πλην του κέρδους, κίνητρα, ακριβώς αντίθετα από αυτά που το ίδιο εισήγαγε και προάγει.
Πρώτον, την μεγάλη επιστήμη δημιούργησαν, ως επί το πλείστον, όχι ατομικιστικές ανθρώπινες μηχανές, αλλά γνήσια ψώνια, που ενδιαφέρονταν, π.χ., όχι για το μάρκετινγκ, αλλά για το πόσα και ποια είναι τα κουάρκ στην Φύση. Ή, για το αν υπήρχε χρόνος πριν από το Μπινγκ Μπανγκ – περιφρονώντας την Μπανκ. Ή αν οι πρώτοι αριθμοί είναι άπειροι ή όχι. Κι άλλα τέτοια αντιπαραγωγικά.
Δεύτερον, σε ό,τι αφορά μεγάλες εφευρέσεις, όπως τα διαστημικά οχήματα ή τους υπολογιστές, ακόμη κι ένα πρωτόλειο ίντερνετ, η μη ανταγωνιστική Σοβιετική Ένωση προηγήθηκε κατά πολύ του γνήσιου και καθαρού καπιταλισμού. Τόσο που ανάγκασε τον Κένεντι να χρηματοδοτήσει αδρά την αμερικάνικη εκπαίδευση και τη διαστημική υπηρεσία γιατί κάηκε, στην κυριολεξία, ο κώλος του, όταν αντιλήφθηκε πως απαιτείται πολύς και ευρύς «κεντρικός σχεδιασμός», για να γίνει στοιχειώδης δουλειά.
Τρίτον, όπως αποδεικνύει η Μαριάννα Ματσουκάτο στο αναφερόμενο στην εισαγωγή βιβλίο της, το σύνολο, όχι μόνο της βασικής αλλά και της εφαρμοσμένης έρευνας, πραγματοποιείται πολύ μακριά από τα εργαστήρια των εταιριών, οι οποίες ως προς αυτό τρώνε την σκόνη των πανεπιστημίων και των δημόσιων ερευνητικών κέντρων. Από το διαδίκτυο μέχρι τα κινητά και από τα αεριωθούμενα μέχρι την πυρηνική και τις ιατρικές της εφαρμογές, από τις θεραπείες των ασθενειών μέχρι τα μεταφορικά δίκτυα, κι άλλα χίλια, όλα μα όλα έχουν βασιστεί σε έρευνα δημόσιων φορέων, όπου η συλλογικότητα και η συνεργασία –κόντρα στα κυρίαρχα κίνητρα– παίζουν, όλο και περισσότερο, καθοριστικό ρόλο.
Κι ένα τελευταίο. Όταν αναφερόμαστε σε καινοτομίες θα πρέπει να ξέρουμε την πραγματική παραγωγική και κοινωνική τους επίπτωση.
Όπως έχει ειπωθεί, το πλυντήριο άλλαξε τον κόσμο πολύ περισσότερο από ό,τι το διαδίκτυο.
Αλλά σε αυτό θα επανέλθω σύντομα.
