Ποιήτριες της γενιάς των beat (ανθολόγηση, μετάφραση, επιμέλεια: Γιώργος Μπουρλής), εκδόσεις Opportuna 2021, σσ:. 232

 μια φορά μητέρα
    πάντα μητέρα
κάποιες παίρνουν λουλούδια
    άλλες γλυκά
μα, αν τα εκπαιδεύσουμε σωστά,
    εμείς μπορεί να πάρουμε βότκα…
          (Brigid Murnaghan, Μέρα της Μητέρας)

Έζησαν τη ζωή τους σχεδόν όπως την ήθελαν, δημιούργησαν και διακρίθηκαν σε περισσότερα από ένα καλλιτεχνικά πεδία, τόλμησαν και έκαναν τα δικά τους στην καρδιά των αμερικανικών ‘50s. Κάποιες από αυτές τις φοβερές γυναίκες ζουν και συνθέτουν ακόμα: η Sandra Hochman (1936) σε ένα διαμέρισμα στο Μανχάταν, η Hettie Jones (1934) και η Rochelle Owens (1936) στο Μπρούκλιν, η Joanna McClure (1930) στο Σαν Φρανσίσκο, η Barbara Moraff (1939) στο Βερμόντ, η Anne Waldman (1945) στο Νιου Τζέρσεϊ, η Diane Wakoski (1937) στο Μίσιγκαν, η Margaret Randall (1936) στο Νέο Μεξικό και η Kay Johnson/KaJa στους δρόμους του Μπέρκλεϋ. Κάποιες άλλες πέθαναν πρόσφατα ή σχετικά πρόσφατα, όπως η Diane di Prima (1934), η Joanne Kyger (1934), η Fran Landesman (1927), η Brigid Murnaghan (1930), η Ruth Weiss (1928), η Lenore Kandel (1932), η Carol Berge (1928), η Laura Ulewicz (1930) και η Janine Pommy Vega (1942), η Denise Levertov (1923) αρκετά χρόνια πριν και η Elize Cowen (1933) στα νιάτα της επάνω.

Οι Ποιήτριες της γενιάς των beat έγραψαν και έγραψαν καλά. Αλλά το έργο τους παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστο στο ευρύ κοινό, με εξαίρεση την ποίηση της Denise Levertov και της Diane di Prima. Η δε συμβολή τους στη λογοτεχνική κληρονομιά των beat είναι σχεδόν ανεξερεύνητη. Οι beat ποιήτριες αντιμετωπίζονται κυρίως ως οι μούσες των αντρών της beat γενιάς, ως οι ερωμένες ή οι σύζυγοι των διάσημων beat ανδρών συγγραφέων και όχι ως ισότιμες δημιουργοί. Η δυσανάλογη βαρύτητα που έχει δοθεί στον τρόπο που οι γυναίκες αυτές πλαισίωναν και συμμετείχαν στον ιδιόμορφο τρόπο ζωής των αντρών της γενιάς τους κράτησε για δεκαετίες τη γυναικεία beat ποίηση στη σκιά. Σήμερα, ολοένα και συχνότερα, η δουλειά τους εμφανίζεται σε ποιητικές ανθολογίες και αποτελεί αντικείμενο συστηματικής μελέτης και έρευνας σε πανεπιστημιακά τμήματα και ακαδημαϊκές σχολές.

Δυο κορίτσια ανακαλύπτουν
το μυστικό της ζωής
μέσα σε μια αναπάντεχη γραμμή
ποίησης.
Εγώ που δεν γνωρίζω το
μυστικό, εγώ έχω γράψει
τον στίχο.
          (Denise Levertov, Το Μυστικό)

Στο εύλογο ερώτημα γιατί η γυναικεία beat ποίηση άργησε τόσο πολύ να αναδείξει τη δυναμική της προηγείται ένα άλλο: τι σήμαινε να είσαι γυναίκα, beat και συγγραφέας στην Αμερική της δεκαετίας του ’50. Τι σήμαινε δηλαδή να γράφεις στα παλιά σου τα παπούτσια το κυρίαρχο κοινωνικό μοντέλο της καλής και υπάκουης κόρης που παντρεύεται έναν καλό και εργατικό Αμερικανό, πιάνουν σπίτι στα προάστια, κάνουν παιδιά και μπάρμπεκιου τις Κυριακές και κοιτάζουν τη δουλειά τους; Τι σήμαινε να γυρνάς την πλάτη στην Αγία Αμερικανική Οικογένεια, η δημιουργία της οποίας αποτελούσε επισήμως μέρος του εθνικού σχεδιασμού ως βασική καταναλωτική μονάδα και σύμβολο υπεροχής του ακλόνητου καπιταλιστικού συστήματος έναντι της κομμουνιστικής απειλής; Τι σήμαινε να ανοίγεις την πόρτα του πατρικού σου σπιτιού και να φεύγεις, να παίρνεις τον δρόμο για το Σαν Φρανσίσκο και το Γκρίνουιτς Βίλατζ, να πειραματίζεσαι με τη σεξουαλικότητά σου, με ουσίες, να γεννάς παιδιά εκτός γάμου ή με άντρα από άλλη φυλή;

Μια φορά σου είπα «βγάλε αυτά τα ξύλινα κόκκαλα από
τα παπούτσια σου, Τζούλιαν,
είσαι τόσο νοικοκυρεμένος!»
Αντεπιτέθηκες,
«κοίτα τη δουλειά σου δεσποινίς Μπήτνικ. Αν
είσαι τόσο ελεύθερη,
γιατί δεν φεύγεις από το δωμάτιο υπηρεσίας
του πατέρα σου για να ζήσεις μόνη σου;»
Εκείνο τα τακτοποίησε όλα.
          (Sandra Hochman, Υστερόγραφο)

Δεν ήταν εύκολο. Υπήρξαν γυναίκες που το πλήρωσαν με τη ζωή τους πηδώντας από ένα παράθυρο στα 29 τους χρόνια, όπως η Elise Cowen, που κατέληξαν σε ψυχιατρικές κλινικές ή στον δρόμο, όπως η Kay Johnson/KaJa, ή δολοφονήθηκαν πάνω σε ένα παιχνίδι, όπως η Joan Vollmer από τον σύζυγό της William Burroughs. Αλλά οι περισσότερες τα κατάφεραν.  Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Brenda Knight στο βιβλίο της “Women of the Beat Generation: The Writers, Artists and Muses at the Heart of a Revolution” (1998), με πολλούς τρόπους «οι beat γυναίκες ήταν της ίδιας κοψιάς με τους άντρες, άφοβες, θυμωμένες, ριψοκίνδυνες, εξαιρετικά έξυπνες, παράτολμες, εντελώς μη συμβατικές. Έπαιρναν τις ευκαιρίες τους, έκαναν λάθη, έκαναν ποίηση, έκαναν έρωτα, έκαναν ιστορία. Οι beat γυναίκες δεν φοβήθηκαν να λερωθούν. Ήταν συμπονετικές, απερίσκεπτες, χαρισματικές, βαδίζοντας σε έναν αλλιώτικο ρυθμό, ασυντόνιστες με άλλους. Μούσες που γέννησαν μια ποίηση τόσο ωμή και καινούργια και γεμάτη δύναμη που άλλαξε τον κόσμο».

Δεν πιστεύω σε κανέναν
απ’ τους θεούς ή τις εξουσίες σας
Όλα είναι σκατά.

Δεν πιστεύω καν
στη δική μου εξουσία και τους θεούς

Οι ετοιμοθάνατες λέξεις της
κρατούσαν το σπίτι καθαρό.
          (Joanne Kyger, Δεν πιστεύω)

Το βασικό ερώτημα ωστόσο παραμένει: γιατί οι ποιήτριες της γενιάς των beat επικαλύφθηκαν από τους άντρες ομολόγους τους; Ήταν σαφώς λιγότερες σε αριθμό και παραγωγή έργου, αλλά αυτό δεν αποτελεί επαρκή εξήγηση. Ας μην ξεχνάμε ότι οι beat ποιήτριες ήταν εξίσου παθιασμένες με τις ιδέες της beat κοινότητας, ενεπλάκησαν στο αντιπολεμικό κίνημα, πήραν θέση ενάντια στα πυρηνικά, υπέρ των πολιτικών ελευθεριών, των μειονοτήτων και των ιθαγενών πληθυσμών της Αμερικής και η θεματολογία τους ήταν πάνω κάτω κοινή με αυτή των ανδρών ποιητών, φιλτραρισμένη ωστόσο από τη γυναικεία ματιά τους. Επίσης, ένα μέρος αυτών των γυναικών θέλοντας να καταγράψει και να αποτιμήσει την ιστορία του beat κινήματος και των σημαντικότερων μελών του κατέληξε να γράφει αυτοβιογραφικά βιβλία με πληροφορίες για τη ζωή τους δίπλα στους διάσημους beat άντρες.

Αγαπητοί πράκτορες της ενέργειας και απατεώνες:
Έχετε ξεμείνει από παρθένα δάση
και κρυμμένους τόπους
να γονατίσετε με τους σταθμούς σας.
Ξεμένετε από χώρες του Τρίτου Κόσμου να εκφοβίζετε
για να πετάτε τα σκουπίδια σας.
Δεν υπάρχει πια πουθενά να στραφείτε
και δεν απέμεινε κανείς εκτός από μας.
Και μεις είμαστε τα παιδιά για τα οποία
η μάνα σας σάς προειδοποιούσε.
Εκείνα που θα έλεγαν όχι,
και το λέμε: ΟΧΙ ΑΛΛΑ ΠΥΡΗΝΙΚΑ!
Και το εννοούμε.
ΟΧΙ ΑΛΛΑ ΠΥΡΗΝΙΚΑ! Και το εννοούμε.
Είμαστε τα παιδιά που παίρνουν πίσω
τη μητέρα μας από τα χέρια σας.
          (Janine Pommy Vega, Μακριά απ’ τα παιδιά)

Ίσως η εξήγηση διαφαίνεται στα λόγια του Allen Ginsberg, όπως διατυπώθηκαν σε μία από τις συνεντεύξεις του: «Μα, ανάμεσα στην ομάδα ανθρώπων που εκείνη την περίοδο γνωρίζαμε, πού ήταν οι γυναίκες συγγραφείς με τη δύναμη ενός Kerouac ή ενός Burroughs; Υπήρχαν τέτοιες; Δεν το νομίζω. Ήμασταν εμείς υπεύθυνοι για την έλλειψη μιας εξέχουσας διάνοιας στις γυναίκες που ξέραμε; Μήπως εμείς τις ταπεινώσαμε ή τις καταπιέσαμε; Δεν νομίζω…». Αυτό που σαφώς υπονοεί ο Ginsberg είναι ότι οι γυναίκες ποιήτριες της γενιάς των beat δεν ήταν αντάξιες των αντρών beat ποιητών γι’ αυτό και παρέμειναν στο περιθώριο.

Μου αρέσει ν’ ακούω άντρες
να παλεύουν σκληρά με λέξεις
και τη δύναμη των ιδεών

Κινούμαι ανάμεσά τους
ήρεμη, συλλογισμένη
και γοητευμένη

Η δική μου ευφυία
κομμάτι της ατμόσφαιρας
μα σιωπηλό.
(Joanna McClure, Βραδινό ποίημα-για τον Richard Brautigan και τον Mike)

Άραγε είναι βάσιμος ο ισχυρισμός του Ginsberg; Και πώς μπορεί να αποτιμηθεί η αξία της γυναικείας beat ποίησης χωρίς να ληφθεί υπόψη ότι οι beat ποιήτριες αφενός είχαν να αντιπαλέψουν ένα ισχυρό αντρικό λογοτεχνικό πρότυπο και αφετέρου ένα εχθρικό κοινωνικό περιβάλλον; Το πρώτο τις υποβίβαζε στο ρόλο της βοηθού, της μούσας/ερωμένης ή της συζύγου, το δεύτερο στο ρόλο της συζύγου και της μητέρας. Ο Gregory Corso παραδεχόταν ότι «τη δεκαετία του ’50 αν ήσουν άντρας, μπορούσες να είσαι επαναστάτης, μα αν ήσουν γυναίκα η οικογένειά σου θα σε έχωνε μέσα», ενώ η Joyce Johnson σημείωνε ότι «όλη η beat σκηνή δεν είχε καμία σχέση με τη συμμετοχή των γυναικών ως δημιουργών και καλλιτέχνιδων. Η πραγματική επικοινωνία συνέβαινε μεταξύ των ανδρών και οι γυναίκες ήταν εκεί απλά ως παρατηρητές…Είχες το στόμα σου κλειστό και, αν ήσουν έξυπνη ή είχες ενδιαφέροντα, μπορούσες να τσιμπολογήσεις ό,τι μπορούσες. Ήταν μία πολύ αρρενωπή αισθητική».

Θέλαμε να κάνουμε τον κόσμο ένα μέρος καλύτερο μα
όλοι είπαν ψέματα,
πολεμήσαμε την εξουσία με σάρκα ταπεινή, αίμα, μεγαλοπρέπεια και
με τη τύχη του αθώου.
          (Margaret Randall, Όλοι ψέματα)

Ο τόμος Ποιήτριες της γενιάς των beat που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Opportuna δίνει τη δυνατότηττα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό να γνωρίσει τις beat ποιήτριες και να αποκτήσει μια πρώτη αλλά ουσιαστική επαφή με το έργο τους. Η έκδοση περιλαμβάνει 161 ποιήματα είκοσι beat γυναικών σε ανθολόγηση, μετάφραση και επιμέλεια του Γιώργου Μπουρλή και συμπληρώνεται με μια εκτενή εισαγωγή, σύντομα βιογραφικά σημειώματα και φωτογραφίες των ποιητριών που ανθολογούνται, γλωσσάρι και ενδεικτική βιβλιογραφία.

 

 

 

 

Διαβάστε επίσης

Δίκη Πολύκαρπου Γεωργιάδη: μια κακόγουστη φάρσα της «Αντιτρομοκρατικής»

Ενάμιση χρόνο πριν, την Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2020, ο αγωνιστής Πολύκαρπος Γεωργιάδης…

Εντουάρ Λουί: «Ενάντια στον φασισμό, θα πάω να ψηφίσω έναν υποψήφιο που μισώ βαθιά»

Τον Εντουάρ Λουί, μια από τις πιο μαχητικές φωνές υπέρ της εργατικής…