Ο συρμός, οι συρμοί του τρένου είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με την εργατική τάξη. Η τάξη μας περνάει κατά μέσο όρο μία με δύο ώρες την ημέρα σε κάποιο βαγόνι, πηγαίνοντας και επιστρέφοντας από το κάτεργο της μισθωτής σκλαβιάς. Αν και, ως έκφραση, η έννοια «του συρμού» είχε θετική χροιά, σήμαινε δηλαδή ότι κάτι ήταν η τελευταία λέξη της μόδας, εν τέλει κατέληξε με αρνητικό πρόσημο, να σημαίνει κάτι που μεταδίδεται μέσω του σιδηροδρόμου από το παρηκμασμένο κέντρο προς τα ήσυχα και γαλήνια προάστια. Τα βιβλία του συρμού λοιπόν δεν είναι ευτελή βιβλία, απεναντίας, είναι βιβλία που διαβάζουμε στριμωχτά σε κάποιο βαγόνι παίρνοντας έτσι πίσω λίγο από τον κλεμμένο ελεύθερο χρόνο μας.
***
John Gray, Αιλουροειδής Φιλοσοφία / Οι γάτες και το νόημα της ζωής (μτφρ.: Γιώργος Λαμπράκος), εκδόσεις Οκτώ 2022, σσ.: 174
[Ο φιλόσοφος που πίστευε πως είχε πείσει τη γάτα του να μην τρώει κρέας έδειξε απλώς πόσο ανόητοι μπορεί να είναι οι φιλόσοφοι. Αντί να προσπαθεί να διδάξει τη γάτα του, θα έπραττε σοφότερα εάν είχε προσπαθήσει να διδαχτεί από αυτήν. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να γίνουν γάτες. Εντούτοις, εάν παραμερίσουν την ιδέα ότι είναι ανώτερα πλάσματα, μπορεί να κατανοήσουν πώς οι γάτες ευημερούν χωρίς να αναζητούν εναγωνίως πώς να ζουν]
Δεν συμπαθώ ιδιαίτερα αυτού του τύπου τα βιβλία, όπου ένας καθηγητής ενός καταξιωμένου κόλετζ αναλαμβάνει να εξηγήσει στο «μη εξειδικευμένο» κοινό –μην ξεχνάμε πως ζούμε στην εποχή της εξειδίκευσης– τις φιλοσοφικές αρχές διαφόρων αναγνωρισμένων φιλοσόφων. Αυτό πιο παλιά το λέγαμε εκλαϊκευμένη επιστήμη.
Όμως η συγκεκριμένη έκδοση για κάποιο λόγο μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Ο Gray αναλαμβάνει να φέρει αντιμέτωπους διάφορους φιλοσόφους και στοχαστές, με έναν αντίπαλο αρκετά περίεργο: τις γάτες. Στις έξι υποενότητες που συγκροτούν την ύλη αυτής της εργασίας του βρετανού στοχαστή, παρελαύνουν βαριά ονόματα που επηρέασαν τη σύγχρονή ευρωπαϊκή σκέψη. Από τον Αριστοτέλη και τους στωικούς μέχρι τον Χοτζ και τον Πασκάλ, όλα αυτά τα κοφτερά μυαλά καλούνται να αναμετρηθούν με τα τετράποδα πουρπούρια.
Η φιλοσοφία, η ηθική, η αγάπη και η ευτυχία εξετάζονται υπό το πρίσμα μιας γατοπατούσας. Εκεί που οι τα φιλοσοφικά ρεύματα αναμετρώνται με τρανταχτά επιχειρήματα στο κυνήγι της ευτυχίας, οι γάτες απλώς αλλάζουν πλευρό και συνεχίζουν να απολαμβάνουν την ζεστασιά του ήλιου.
Γιατί, απλούστατα, οι γάτες δεν πασχίζουν να βρουν έναν τρόπο για να ζουν. Απλώς ζουν και είναι ευχαριστημένες, γιατί η ευτυχία δεν τις απασχολεί. Είναι λοιπόν αυτός ο δρόμος του Τάο, το Wu wei, η πράξη μέσω της απραξίας κι η επίτευξη της αταραξίας; Μμμ… Όχι ακριβώς. Κι οι φίλοι μας οι ταοϊστές θα τα βρουν σκούρα απέναντι στις γάτες.
Έχοντας πέσει θύματα ίσως της πιο ακραίας έκφανσης των βασανιστηρίων για διασκέδαση, και της θανάτωσής τους λόγω μισαλλοδοξίας, παρ’ όλα αυτά οι γάτες τα κατάφεραν και συνεχίζουν να μπορούν να μας ανέχονται. Αλώστε οι γάτες είναι εκείνες που ξεκίνησαν τη διαδικασία εξημέρωσής τους, επιβάλλοντας τους δικούς τους όρους και χωρίς να επιτρέψουν να χαθεί η άγρια φύση τους.
Για να πούμε την αλήθεια, το βιβλίο αυτό είναι μια ευκολοχώνευτη σούπα, με τσιτάτα και εκ του ασφαλούς αντεπιχειρήματα σε φιλοσοφικά ερωτήματα που απασχόλησαν και συνεχίζουν να απασχολούν την ανθρωπότητα. Παρόλα αυτά, καμουφλάροντας τις με το μανδύα τις γάτας, ο John Gray καταφέρνει να δώσει συμπυκνωμένες τις θέσεις αξιόλογων και άκρως σημαντικών φιλοσόφων και στοχαστών και να παρασύρει τον αναγνώστη στο παιχνίδι της εξερεύνησης και του αναστοχασμού πάνω σε ζητήματα που άπτονται της θεώρησης για τον τρόπο και τη στάσης ζωής που ο κάθε άνθρωπος επιλέγει. Οι γάτες γυρίζουν τις κοιλίτσες τους για λίγα χάδια, και οι φιλόσοφοι ακόμη ιδρώνουν πασχίζοντας να μας μάθουν να ευτυχούμε, ενώ από κάπου μακριά η Patricia Highsmith μας γνέφει πονηρά κροτώντας στην αγκαλιά της μια γάτα του Σιάμ.
