Λίγο μετά την οριστικοποίηση του αποτελέσματος στις πρόωρες εκλογές στην Πορτογαλία, ο μαρξιστής οικονομολόγος Μάικλ Ρόμπερτς αναλύει το αποτέλεσμα στο προσωπικό του ιστολόγιο (thenextrecession.wordpress.com).
Μετάφραση: Κυριακή Κλοκίτη
Οι κυβερνώντες Σοσιαλιστές της Πορτογαλίας, υπό τον πρωθυπουργό Αντόνιο Κόστα, πέτυχαν μια εκπληκτική νίκη στις κοινοβουλευτικές εκλογές την Κυριακή. Οι Σοσιαλιστές κέρδισαν την απόλυτη πλειοψηφία στο νέο κοινοβούλιο και θα μπορέσουν να κυβερνήσουν χωρίς κάποια συνεργασία. Ο προηγούμενος συνασπισμός (gerigonca-contraption) κατέρρευσε τον περασμένο Οκτώβριο, όταν τα αριστερά κόμματα (Κομμουνιστές και Μπλοκ της Αριστεράς) αποχώρησαν από τον συνασπισμό, λόγω του προϋπολογισμού λιτότητας, όπως αυτοί το είδαν, που πρότειναν οι Σοσιαλιστές.
Ο Κόστα προκήρυξε πρόωρες εκλογές αναμένοντας να σχηματίσει νέο συνασπισμό. Ωστόσο, οι Σοσιαλιστές πήραν το 41,7% των ψηφισάντων, σημειώνοντας αύξηση 5,4% από τις εκλογές του 2019, ενώ τα αριστερά κόμματα έχασαν 6,9%. Έτσι το συνολικό ποσοστό των αριστερών ψήφων ουσιαστικά μειώθηκε από 52,3% σε 50,6%. Το βασικό δεξιό κόμμα, το PSD, τα πήγε επίσης καλύτερα, ανεβαίνοντας από 27,8% σε 29,3%. Όμως τα μικρά «κεντροδεξιά» κόμματα έχασαν έδαφος, και έτσι η νίκη των Σοσιαλιστών εξασφαλίστηκε.
Στην πραγματικότητα, υπήρξε μια τάση προς τα κύρια παραδοσιακά αριστερά και δεξιά κόμματα. Εκτός από ένα πράγμα: υπήρξε μια απότομη άνοδος στο ακροδεξιό κόμμα Chega (Αρκετά!), το οποίο πήρε το 7,2% των ψήφων για να γίνει το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στο κοινοβούλιο. Αυτό είναι ένα σημάδι του τι θα ακολουθήσει εάν οι Σοσιαλιστές δεν μπορέσουν να επιτύχουν τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και των προοπτικών για τον πορτογαλικό λαό, τον φτωχότερο στη Δυτική Ευρώπη.
Η προσέλευση των ψηφοφόρων μειώνεται σταθερά από τις πρώτες δημοκρατικές εκλογές το 1975 μετά την επανάσταση για την ανατροπή της στρατιωτικής δικτατορίας υπό τον Σαλαζάρ. Τότε η συμμετοχή ήταν 91,7%. Στις εκλογές του 2019 είχε πέσει σε μόλις 48,6%. Το ποσοστό συμμετοχής της Κυριακής εκτινάχθηκε στο 58,0%, το καλύτερο από το 2009. Ακόμα κι έτσι, το 42% της αποχής ξεπέρασε εύκολα εκείνους που ψήφισαν Σοσιαλιστές (ένας στους πέντε) κατά κάποιο τρόπο. Η απογοήτευση για την κοινοβουλευτική δημοκρατία παραμένει.
Η προηγούμενη κυβέρνηση συνασπισμού υποτίθεται ότι τα κατάφερε καλύτερα από τις περισσότερες ως αναφορά στην πανδημία, με ένα από τα υψηλότερα ποσοστά εμβολιασμού, αλλά το ποσοστό θνησιμότητας ήταν ακόμα υψηλό και διατηρήθηκε εντός ορίων, μόνο επειδή ο πορτογαλικός λαός έδειξε μεγάλη αλληλεγγύη ακολουθώντας τους περιορισμούς για την προστασία της υγείας.
Η πανδημία ήταν καταστροφή για την ήδη αδύναμη πορτογαλική οικονομία. Η Πορτογαλία αποκαλείται «καπιταλισμός της σαρδέλας» από τη διάσημη παραγωγή που διαθέτει, αυτού του ψαριού. Αλλά αυτό είναι παραπλανητικό: η γεωργία και η αλιεία συνεισφέρουν λιγότερο από το 2% του ετήσιου ΑΕΠ και μόνο κάποιες χιλιάδες στην απασχόληση. Πολύ πιο σημαντικός σε μια οικονομία όπου η βιομηχανική παραγωγή και οι επενδύσεις είναι σχετικά χαμηλές είναι ο τουρισμός. Όπως στην Ελλάδα, ο τουρισμός συνεισφέρει ένα τεράστιο 20% στο ετήσιο ΑΕΠ και αυτό έχει αποδεκατιστεί από την ύφεση της πανδημίας. Η οικονομία της Πορτογαλίας εξακολουθεί να είναι πολύ κάτω από την τάση που υπήρχε πριν από την πανδημία.
https://www.oecd.org/economy/weekly-tracker-of-gdp-growth/
Η κυβέρνηση Κόστα ανήλθε στην εξουσία δεσμευόμενη να αντιστρέψει τις πολιτικές λιτότητας μετά την ύφεση του 2008 που επιβλήθηκαν από την Ευρωζώνη. Όπως και άλλες κυβερνήσεις στη νότια Ευρώπη την τελευταία δεκαετία, σημείωσε μικρή πρόοδο στην ανάπτυξη, την παραγωγικότητα και τις επενδύσεις, ακόμη κι αν απέφυγε χειρότερα μέτρα λιτότητας. Η παραγωγικότητα είναι καθηλωμένη τα τελευταία οκτώ χρόνια.
Επίπεδο παραγωγικότητας (δείκτης = 100)
Η οικονομία της Πορτογαλίας υπολείπεται της υπόλοιπης ΕΕ από το 2000, όταν το πραγματικό ετήσιο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της ήταν 16.230 ευρώ (18.300 δολάρια ΗΠΑ) σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ 22.460 (25.330 δολάρια ΗΠΑ). Μέχρι το 2020, η Πορτογαλία είχε αυξηθεί στα 17.070 ευρώ (19.250 δολάρια ΗΠΑ), ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ αυξήθηκε στα 26.380 ευρώ (29.750 δολάρια ΗΠΑ).
Βάση Δεδομένων ΔΝΤ-World Economic Outlook
Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποτίθεται ότι είχε στόχο να «αναβαθμίσει» τις πιο αδύναμες καπιταλιστικές οικονομίες με τον πλουσιότερο πυρήνα. Το άνοιγμα του εμπορίου και των επενδύσεων μετά την ένταξη της Πορτογαλίας το 1986 φάνηκε να λειτούργησε, όπως και για άλλες ασθενέστερες χώρες της ΕΕ. Αλλά η εισαγωγή του ευρώ τα άλλαξε όλα αυτά. Ενώ πριν οι πιο αδύναμες χώρες της ΕΕ μπορούσαν να υποτιμήσουν τα νομίσματά τους έναντι του γερμανικού μάρκου για να προσπαθήσουν να παραμείνουν ανταγωνιστικές, αυτό δεν ήταν πλέον επιλογή στην Ευρωζώνη. Χωρίς υψηλότερες επενδύσεις και παραγωγικότητα, τα ασθενέστερα καπιταλιστικά μέλη δεν θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν. Η σύγκλιση μετατράπηκε σε απόκλιση. Η Πορτογαλία, όπως και άλλα αδύναμα κράτη μέλη, εξαρτιόταν από τις ξένες επενδύσεις (FDI) από τη Γερμανία και τη Γαλλία. Το εξωτερικό χρέος αυξήθηκε απότομα και η κρίση χρέους του ευρώ το 2012 στον απόηχο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κραχ ώθησε τη χώρα σε εξαθλίωση και λιτότητα.
Εν τω μεταξύ, οι χαμηλοί μισθοί και η υψηλή ανεργία ώθησαν στη μετανάστευση – χαρακτηριστικό από τη δεκαετία του 1960. Τα τελευταία δέκα χρόνια –μια περίοδος που περιλαμβάνει κυβερνήσεις τόσο από τους Σοσιαλιστές όσο και από τους «κεντροδεξιούς» Σοσιαλδημοκράτες– περίπου 20.000 Πορτογάλοι νοσηλευτές έχουν πάει να εργαστούν στο εξωτερικό, σε μια άνευ προηγουμένου φυγή ταλαντούχων ανθρώπων από το χώρο της υγείας. Το ποσοστό ανεργίας των νέων εξακολουθεί να είναι 25%.
ποσοστό ανεργίας των νέων (%)
Η μέση αμοιβή είναι μόλις 1.300 ευρώ (1.466 δολάρια ΗΠΑ) το μήνα. Μεταξύ όλων των χωρών του ΟΟΣΑ, η Πορτογαλία έχει τον έκτο χαμηλότερο μέσο μισθό αλλά την μεγαλύτερη αύξηση στις τιμές των κατοικιών. Η Πορτογαλία είχε τις χαμηλότερες δημόσιες επενδύσεις σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2020 και το 2021. Αυτός ήταν μέρος του λόγου που τα αριστερά κόμματα αποχώρησαν από τον συνασπισμό.
Η σοσιαλιστική κυβέρνηση αναλαμβάνει τώρα την πλήρη ευθύνη για τη βελτίωση των συνθηκών για το 99% στην Πορτογαλία. Βάζει όλες τις ελπίδες της στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της ΕΕ, το οποίο συγκεντρώνει κεφάλαια από τα πλουσιότερα μέλη για να βοηθήσει τις ασθενέστερες οικονομίες – η πρώτη φορά που εφαρμόζεται ένα τέτοιο δημοσιονομικό πακέτο σε ολόκληρη την ΕΕ. Η κυβέρνηση εκτιμά ότι το ευρωπαϊκό σχέδιο ανάκαμψης από την πανδημία θα έχει οικονομικό αντίκτυπο 22 δισεκατομμυρίων ευρώ (25 δισεκατομμυρίων δολαρίων) έως το 2025, και ως αποτέλεσμα το ΑΕΠ της Πορτογαλίας το 2025 θα είναι 3% υψηλότερο από ότι θα ήταν χωρίς αυτό το σχέδιο.
Αυτή είναι η ελπίδα. Αλλά τα χρήματα εξακολουθούν να έρχονται δύσκολα: η κυβέρνηση υποτίθεται ότι θα διατηρήσει μια αυστηρή δημοσιονομική πολιτική και θα διατηρήσει τα δημοσιονομικά ελλείμματα σε χαμηλά επίπεδα και πάνω από όλα θα αρχίσει να μειώνει τον τεράστιο δείκτη δημόσιου χρέους της.
Δημόσιοχρέος προς ΑΕΠ (%)
Παρόλο που η σοσιαλιστική κυβέρνηση θα λάβει κεφάλαια από την ΕΕ για να δαπανήσει σε υποδομές και υπηρεσίες, είναι πιθανό να πράξει λίγα για τον πολύ αδύναμο καπιταλιστικό τομέα ώστε να επενδύσει και να επεκτείνει την απασχόληση και να αυξήσει τους μισθούς. Αυτό συμβαίνει επειδή η κερδοφορία του κεφαλαίου στην Πορτογαλία είναι άθλια. Είναι κερδοφορία επίπεδη και χαμηλή για 40 χρόνια. Η ΕΕ δεν έχει κάνει τίποτα μέχρι τώρα για το πορτογαλικό κεφάλαιο.
Η Πορτογαλία είναι μια μικροσκοπική χώρα με μόλις 10 εκατομμύρια πληθυσμό και οικονομία 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στον καπιταλισμό υπόκειται στην «καλοσύνη» ή όχι των «ξένων» (δηλαδή του γερμανικού και του γαλλικού κεφαλαίου). Και η νέα σοσιαλιστική κυβέρνηση δεν έχει καμία πρόθεση να το αλλάξει αυτό.
Michael Roberts
Μαρξιστής οικονομολόγος,
Δημοσιεύτηκε 31.01.2022, https://thenextrecession.wordpress.com
Μετάφραση: Κυριακή Κλοκίτη
