Ο Πέτρος Σταύρου για το ρόλο των κεντρικών τραπεζών απέναντι στον κόσμο της εργασίας, στο Commune.org

Έχουμε υποστηρίξει αλλού,1 πως οι κεντρικές τράπεζες είναι οι κεντρικοί σχεδιαστές των καπιταλιστικών οικονομιών. Αυτό σημαίνει πως οι καπιταλιστικές οικονομίες δεν είναι απλά οικονομίες της αγοράς αλλά εγχρήματες οικονομίες, και οι κεντρικές τράπεζες ελέγχουν και σχεδιάζουν τις βασικές χρηματοροές μιας καπιταλιστικής οικονομίας, παρεμβαίνοντας στους όρους ρευστότητάς της. Στις πρώην «σοσιαλιστικές» οικονομίες, το «γραφείο»  του κεντρικού σχεδιασμού παρακολουθούσε και σχεδίαζε τις ροές προϊόντων και ενδιάμεσων – πρώτων υλών  μεταξύ επιχειρήσεων και τομέων της οικονομίας και όχι τις χρηματοροές μεταξύ αυτών. Αυτή είναι μια βασική διαφορά του κεντρικού σχεδιασμού στις πρώην «σοσιαλιστικές» οικονομίες με τον κεντρικό σχεδιασμό των εγχρήματων καπιταλιστικών οικονομιών. Στις τελευταίες, ο κεντρικός σχεδιασμός συνυπάρχει με τις αγορές χρήματος και προστατεύει τα χρηματικά κέρδη, ενώ στις «σοσιαλιστικές» οικονομίες οι χρηματαγορές ήταν σχεδόν ανύπαρκτες.2

Σε αυτό το άρθρο θα υποστηρίξουμε κάτι παραπλήσιο και συμπληρωματικό: ότι οι κεντρικές τράπεζες είναι -εκτός όλων των άλλων- και ο ιεραρχικά ανώτερος ρυθμιστής των αγορών εργασίας. O αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), Luis de Guindos, σε μια πρόσφατη συνέντευξή του ήταν κάτι παραπάνω από σαφής.3 Παρότι οι ενεργειακές τιμές έχουν αποκλιμακωθεί σημαντικά και οι τιμές των τροφίμων φαίνεται να σταθεροποιούνται μεσοπρόθεσμα, αν και βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά, ο κίνδυνος του πληθωρισμού παραμένει αμείωτος. Ιδανικά για την ΕΚΤ και για να επιστρέψουμε, ως ευρωπαϊκές οικονομίες,  σε πληθωρισμό γύρω από το 2%, χρειάζεται οι κυβερνήσεις να ενισχύσουν με επιδοτήσεις μόνο σε όσους/ες έχουν απόλυτη ανάγκη, έτσι ώστε οι υπόλοιποι/ες εργαζόμενοι/ες να μειώσουν σημαντικά τις μισθολογικές τους απαιτήσεις. Ανάλογες δηλώσεις έκανε και ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ.4 Ο Jerome H. Powell, ούτε λίγο ούτε πολύ,  παραδέχτηκε ότι βασική δουλειά της Ομοσπονδιακής Τράπεζας είναι η αποκατάσταση της ισορροπίας μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης στην αγορά εργασίας. Οι μισθοί, κατά τον Powell, αυξάνονται με ρυθμό που δεν βοηθά στην προσέγγιση του στόχου 2% στον πληθωρισμό.

Οι αποδεκτές αιτίες του επίμονου πληθωρισμού είναι πολλές (ο πόλεμος στην Ουκρανία, η πράσινη μετάβαση, η δυναμική επάνοδος των οικονομιών μετά την πανδημία, το σπάσιμο των εφοδιαστικών αλυσίδων, οι ισχυρές και «σφικτές» αγορές εργασίας κ.ά.), για τις κεντρικές τράπεζες, αλλά στο τέλος μιας συνηθισμένης ημέρας μιας τυπικά καπιταλιστικής οικονομίας οι τιμές προσδιορίζονται από μια, σχεδόν, φετιχιστική θέση: η τιμή ενός προϊόντος είναι ένα περιθώριο (mark up) πάνω από τoν προσδιορισμένο μισθό. Οι μισθοί, με τη σειρά τους, προσδιορίζονται από τη διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων και των εργοδοτών, και η ισορροπία δυνάμεων εξαρτάται από το πόσο «σφικτή» είναι η αγορά εργασίας, δηλαδή, από το πόσο περιορισμένη είναι η προσφορά εργασίας μπροστά στην υψηλή ζήτηση, με αποτέλεσμα υψηλότερες τιμές – μισθούς.

Ποια είναι η σχέση αυτής της φετιχιστικής θέσης των κεντρικών τραπεζών με την πραγματικότητα; Πότε ισχύει το γεγονός να αυξάνονται οι τιμές όταν αυξάνονται οι μισθοί και μάλιστα με την ίδια ταχύτητα;5 Πότε επικρατεί το περιβόητο “σπιράλ μισθών – τιμών”;

Σε μια μόνο περίπτωση ισχύει να αυξάνονται οι μισθοί και να αυξάνονται και οι τιμές με την ίδια ταχύτητα: όταν όλοι οι υπόλοιποι προσδιοριστικοί παράγοντες των τιμών παραμένουν σταθεροί. Δηλαδή, πρέπει να παραμείνουν σταθεροί οι παράγοντες  τιμές εισαγωγών, κέρδη και παραγωγικότητα. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει σχεδόν ποτέ. Στην πραγματικότητα, μια ταχεία και μεγάλη αύξηση των μισθών μπορεί να αντισταθμιστεί από μια μείωση των κερδών ή μια αύξηση της παραγωγικότητας, σε μια σειρά από έτη.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2022, η αγοραστική δύναμη του μέσου μισθού μειώθηκε κατά 3,2%, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ότι η μείωση θα συνεχιστεί κατά το 2023 και θα φτάσει συνολικά το 4,2%. Το εισόδημα της εργασίας μειώθηκε από 55,6% του AEΠ το 2021, σε 54,8% το 2022, και η πρόβλεψη της Επιτροπής για το 2024 είναι 54,2%6 (βλ. διάγραμμα). Αντίστοιχα αυξήθηκαν τα κέρδη. Παρότι το μοναδιαίο κόστος εργασίας (ο μισθός ως κόστος παραγωγής στο επίπεδο της επιχείρησης) κινείται σε υψηλότερα επίπεδα7 σε σχέση με πριν την πανδημία, δεν φαίνεται να κινείται ταχύτερα από τα άλλα κόστη παραγωγής και σίγουρα δεν φαίνεται να δημιουργεί σπιράλ μισθών – τιμών. Είναι πιο πιθανό -και πέρα από τις διακυμάνσεις του κόστους παραγωγής, στο επίπεδο της επιχείρησης- οι αυξήσεις στους μισθούς να οδηγήσουν σε έναν ενάρετο κύκλο παραγωγικότητας και άρα συγκράτησης των τιμών παρά σε πληθωριστικές πιέσεις. 

Οι δύο μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες του κόσμου όμως δεν το βλέπουν έτσι.  Συνεχίζουν να πιστεύουν πως οι αγορές εργασίας είναι «ανθεκτικές» και ότι αυτήν την περίοδο αντανακλούν μια υψηλότερη διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων έναντι των εργοδοτών. Τη βασική τους θεωρία την συμπληρώνουν με την πρόσφατη εμπειρία, σε Ευρώπη και ΗΠΑ, της αμφισβήτησης, από την πλευρά των μισθωτών, των συνθηκών και αμοιβών εργασίας σε κλάδους ανειδίκευτης εργασίας. Οι κεντρικές τράπεζες εκτιμούν ότι ήδη οι επιχειρήσεις ξοδεύουν πολλά για να συγκρατήσουν τους/τις εργαζόμενους/ες τους. Πιστεύουν επίσης πως οι μισθοί των ανειδίκευτων εργατών αυξάνονται ταχύτερα από τις τιμές πολλών προϊόντων. Θέλουν να καταστήσουν σαφές, στις οικονομίες, πως η αλλαγή εργασίας και κλάδου προς αναζήτηση νέων καλύτερων όρων εργασίας ή η πλήρωση κενών θέσεων εργασίας7 δεν θα πρέπει να γίνει με τρόπο που να βελτιώνονται συνολικά οι όροι αμοιβής.

Στο πλαίσιο αυτό, ειδική μέριμνα των κεντρικών τραπεζών αποτελεί η αποφυγή της αποστράγγισης της «δεξαμενής» του εφεδρικού στρατού των ανέργων (δηλαδή η μείωση της ανεργίας), κάτι που θα οδηγούσε σε υψηλότερους μισθούς.

Οι κεντρικές τράπεζες ως ρυθμιστές των αγορών εργασίας και ως κεντρικοί σχεδιαστές υπάρχουν για να προστατεύουν τις αγορές από ορισμένες οικονομικές πολιτικές και την αστική τάξη, ως σύνολο, από την αρρύθμιστη λειτουργία των αγορών. Οι παραχωρήσεις προς τους εργαζόμενους όταν η ζήτηση για εργατικό δυναμικό είναι ισχυρή είναι ορθολογικές για τους μεμονωμένους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων, αλλά υπονομεύουν τη θέση τους ως τάξης.8 Ο ρόλος του κεντρικού σχεδιαστή και οι παρεμβάσεις των κεντρικών τραπεζών, ειδικά στις αγορές εργασίας, είναι να εμποδίζουν τη γενίκευση τέτοιων ατομικών ορθολογισμών από την πλευρά των επιχειρηματιών.

Ο ρόλος αυτός θα πρέπει να αποσιωπάται, για να μπορεί να εκτελεστεί με αποτελεσματικότητα. Η αποσιώπηση του γεγονότος ότι οι καπιταλιστικές οικονομίες σχεδιάζονται κεντρικά είναι απαραίτητη γιατί θα υπονόμευε την ιδέα των αγορών, ως φυσικών και “αυτοφυών” οργανισμών της οικονομίας και θα καταδείκνυε τη δυνατότητα συνειδητού οικονομικού σχεδιασμού, προς άλλους σκοπούς, με άλλο κοινωνικό και ταξικό πρόσημο.9

Αν αυτό είναι οι κεντρικές τράπεζες, τότε η λειτουργία τους και η στοχοθεσία τους θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο σοβαρής κριτικής και αποκάλυψης και πολύ περισσότερο θα πρέπει να αποτελέσουν άμεσο στόχο των ταξικών οργανώσεων του κόσμου της εργασίας. Δεν αρκούν οι συνήθεις αναφορές της αριστεράς μόνο στους όρους ιδιοκτησίας του εμπορικού τραπεζικού συστήματος. Μέχρι τώρα οι κεντρικές τράπεζες ήταν στο απυρόβλητο και αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί.  

 

___________________________________

1 https://commune.org.gr/i-polyplevri-krisi-oi-politikes-ton-kentrikon-trapezon-kai-i-aristera/

2 https://commune.org.gr/i-syzitisi-gia-ti-fysi-tou-sovietikou-koinonikou-schimatismou/

3 https://www.ecb.europa.eu/press/inter/date/2023/html/ecb.in230208~028be3e58d.en.html

4 https://www.federalreserve.gov/newsevents/speech/powell20221130a.htm

5 https://www.barrons.com/articles/fed-inflation-wages-powell-recession-51675372287

6 https://economy-finance.ec.europa.eu/economic-research-and-databases/economic-databases/ameco-database_en

7 https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Labour_cost_index_-_recent_trends

8 https://www.kathimerini.gr/economy/562261927/anazitoyntai-280-000-ergatika-cheria-se-kataskeyes-toyrismo-kai-estiasi/?fbclid=IwAR0DbK6LsN90HLjR1pLn8YoSYG14QadmSNzSewBkGOrZyYg-Wn3P-qVSeuc

9https://scholarworks.umass.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1004&context=peri_workingpapers

10 https://jacobin.com/2016/01/federal-reserve-interest-rate-increase-janet-yellen-inflation-unemployment/

Διαβάστε επίσης

Δίκη Πολύκαρπου Γεωργιάδη: μια κακόγουστη φάρσα της «Αντιτρομοκρατικής»

Ενάμιση χρόνο πριν, την Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2020, ο αγωνιστής Πολύκαρπος Γεωργιάδης…

Εντουάρ Λουί: «Ενάντια στον φασισμό, θα πάω να ψηφίσω έναν υποψήφιο που μισώ βαθιά»

Τον Εντουάρ Λουί, μια από τις πιο μαχητικές φωνές υπέρ της εργατικής…