Η ιστορικός Σίλβια Φεντερίτσι (Silvia Federici) και η Βερόνικα Γκάγο (Verónica Gago), ερευνήτρια, καθηγήτρια σε δημόσια πανεπιστήμια της Αργεντινής και φεμινίστρια ακτιβίστρια, μέλος του Ni Una Menos στο Μπουένος Άιρες, συναντήθηκαν στη Νέα Υόρκη με αφορμή την ιδρυτική εκδήλωση του Ojalá, ενός ψηφιακού εβδομαδιαίου περιοδικού και συζήτησαν για τις τρέχουσες προκλήσεις των λαϊκών φεμινισμών.
Πηγές ojaha.mx (1) και ojaha.mx (2)
Ακολουθούν οι δύο συνεντεύξεις (7.3.2023 και 24.3.2023) της Βερόνικα Γκάγο με την Σίλβια Φεντερίτσι, στις οποίες μίλησαν για τον εκφασισμό και το φεμινιστικό κίνημα σήμερα, τις αυξανόμενες επιθέσεις κατά της αναπαραγωγής της ζωής και τη βίαιη αύξηση της εκμετάλλευσης. Για τον εκφασιμό φασισμό που κρύβεται στις αντιπαραθέσεις μεταξύ των πολιτικών μπλοκ και για τη σημασία της χαράς στον φεμινιστικό αγώνα.
Λίγες εβδομάδες αφότου περισσότερες από 7.000 νοσηλεύτριες κέρδισαν την απεργία τους με αίτημα καλύτερες συνθήκες εργασίας σε δύο νοσοκομεία της Νέας Υόρκης, τον Ιανουάριο, συζήτησαν επίσης για την εργασία των γυναικών και την αναπαραγωγική εργασία, τις παγίδες που κρύβει ο χαρακτηρισμός της εργασίας των γυναικών ως εργασία φροντίδας και την ανάγκη να οικοδομηθούν μη τιμωρητικές στρατηγικές για τη δικαιοσύνη στο πλαίσιο του φεμινιστικού κινήματος.
Τα τελευταία χρόνια γινόμαστε μάρτυρες μιας περιόδου κινητοποιήσεων, διαμαρτυριών και εκθετικής επέκτασης του φεμινισμού. Πώς μπορούμε να διαβάσουμε αυτή την «πολιτική ανάπτυξη»; Αυτή η έκφραση, περιγράφει αυτό που συμβαίνει; Σε σχέση με ποιους άξονες και προβλήματα μπορούμε να σκεφτούμε αυτόν τον αναβρασμό;
Νομίζω ότι όταν μιλάμε για πολιτική ανάπτυξη δεν μιλάμε για το φεμινιστικό κίνημα γενικά. Αυτή η ανάπτυξη δεν είναι ορατή παντού. Είναι ιδιαίτερα σημαντικές οι εξελίσεις που συνέβησαν και συμβαίνουν σε όλη τη Λατινική Αμερική. Νομίζω ότι ο αντίκτυπος της πολιτικής του λαϊκού φεμινισμού –αυτό που ονομάζουμε λαϊκό φεμινισμό– είναι τόσο ισχυρός που έχει επηρεάσει και κινήματα πολύ πέρα από αυτό, για παράδειγμα στην Ευρώπη.
Νομίζω ότι έχει υπάρξει μια ανάπτυξη της συνείδησης που αντανακλάται στον λόγο και τις στρατηγικές που προσπαθούν να επιτύχουν τα κινήματα, και αυτές είναι προκλήσεις που δεν μπορούν να επιτευχθούν αν δεν έχουμε μια διαδικασία πραγματικά ευρείας κοινωνικής αλλαγής. Ένα από τα πρώτα στοιχεία είναι ο αντικαπιταλισμός, ο οποίος βρίσκεται στο φόντο μεγάλου μέρους της ιστορίας του φεμινιστικού κινήματος. Σήμερα όμως ο αντικαπιταλισμός βρίσκεται όλο και περισσότερο στο επίκεντρο. Πολλοί από τους αγώνες που είδαμε τα τελευταία χρόνια είχαν ως άμεσο στόχο τον κόσμο των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα οι αγώνες κατά της ιδιωτικοποίησης της γης και κατά της εκδίωξης εκατομμυρίων ανθρώπων από τα εδάφη τους.
Η επιβολή των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής έχει δημιουργήσει μαζική λιτότητα, μαζική εξαθλίωση και οικολογική καταστροφή. Το φεμινιστικό κίνημα έχει αναμετρηθεί με ορισμένα από τα θεμελιώδη ζητήματα που κάθε κίνημα πρέπει να αντιμετωπίσει προκειμένου να δημιουργήσει ένα άλλο είδος κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένου του μείζονος προβλήματος της καπιταλιστικής περιχαράκωσης της ζωής.
Ο φεμινισμός σήμερα δεν περιορίζεται μόνο σε αλλαγές όσον αφορά την κατάσταση των γυναικών. Οι φεμινίστριες έχουν κάτι να πουν για τα πάντα, για κάθε πτυχή της ζωής. Είδαμε μια φεμινιστική προοπτική για το χρέος, μια φεμινιστική προοπτική για την οικολογία, μια φεμινιστική προοπτική για το σύστημα δικαιοσύνης –το σύστημα αδικίας– στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Είδαμε τη δημιουργία ενός φεμινιστικού κινήματος κατάργησης που αγωνίστηκε για την κατάργηση των φυλακών και την ανατροπή του σωφρονιστικού συμπλέγματος, αγωνίστηκε για την αποχρηματοδότηση της αστυνομίας. Επιπλέον, ο φεμινισμός δίνει όλο και μεγαλύτερη έμφαση στον αγώνα κατά της αποικιοκρατίας, κατά του συστήματος, και στον αυξανόμενο ρόλο των μαύρων φεμινιστριών, των αντιαποικιοκρατικών φεμινιστριών.
Σκεφτόμουν το συνδυασμό μαζικότητας και ριζοσπαστικότητας ως χαρακτηριστικό αυτού του κύκλου του φεμινισμού. Πώς μπορούμε να σκεφτούμε σε διαφορετικούς κύκλους και ρυθμούς, αλλά και όταν αυτή η μαζικότητα δεν είναι τόσο ισχυρή; Δεν ξέρω αν θα πρέπει να μιλάμε για στιγμές ενεργού οπισθοφυλακής (active rearguard) ή αν θα πρέπει να σκεφτόμαστε σε μια διαφορετική γεωμετρία κίνησης και δυνάμεων. Μου αρέσει επίσης να σκέφτομαι διαφορετικές μορφές του μαζικού που δεν είναι πάντα δημόσιες.
Νομίζω ότι υπάρχουν τουλάχιστον τρία αλληλένδετα καθήκοντα που πρέπει να αναλάβει ένα φεμινιστικό κίνημα σήμερα και θέλω να μιλήσω για καθένα από αυτά.
Το πρώτο είναι η οικοδόμηση ενός οράματος για το πού πηγαίνουμε, τι είδους κοινωνία θέλουμε να οικοδομήσουμε. Προφανώς, η συλλογική μας φαντασία εξακολουθεί να περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από όλο τον καπιταλισμό που εσωτερικεύουμε και από το είδος της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Είναι απαραίτητο να πειραματιστούμε.
Δεύτερον, είναι η σημασία της οικοδόμησης στρατηγικών. Μόλις έχουμε μια ιδέα, τότε τίθεται το ζήτημα της στρατηγικής. Η στρατηγική προϋποθέτει την κατανόηση και την ανάπτυξη συζητήσεων, ερευνών και άλλων οδών για να κατανοήσουμε πού πηγαίνει ο καπιταλισμός. Τι σχεδιάζει το κεφάλαιο, πού είναι πιο αδύναμος ο καπιταλισμός, ποιο είναι το πιο κρίσιμο έδαφος όσον αφορά την ενοποίηση του κινήματος, από την άποψη της υπέρβασης του τρόπου με τον οποίο έχουμε διαιρεθεί.
Και τρίτον: ποια είναι τα εργαλεία που χρειαζόμαστε; Είτε πρόκειται για περιοδικά, ταινίες ή ντοκιμαντέρ… Πώς θα οικοδομήσουμε αυτό το δίκτυο; Πώς θα οικοδομήσουμε ένα κοινό έδαφος; Οι στιγμές που το κίνημα δεν βρίσκεται στους δρόμους ή δεν αντιμετωπίζει άμεσα το κράτος και το κεφάλαιο είναι στιγμές οικοδόμησης. Αυτό είναι ένα βασικό στρατηγικό ζήτημα. Ο αγώνας δεν μπορεί να είναι μόνο αντιπολιτευτικός, πρέπει να είναι θετικός και εποικοδομητικός. Αυτή η θετικότητα, αυτή η οικοδόμηση, είναι το πεδίο του πειραματισμού.
Μπορείτε να μιλήσετε λίγο περισσότερο γι αυτόν τον πειραματισμό;
Οι αναπαραγωγικές μας δραστηριότητες μας επιτρέπουν να αναπαράγουμε τον αγώνα σ΄ εκείνες τις στιγμές που δεν είμαστε μαζικά παρούσες στους δρόμους. Αυτή η οικοδόμηση των κοινών είναι μια προϋπόθεση για την αναπαραγωγή ενός αγώνα. Στην πραγματικότητα, είναι ένας τρόπος μέτρησης της επιτυχίας μας, μέτρησης της φεμινιστικής μας δύναμης.
Σε ποιο βαθμό μπορούμε να μετατοπίσουμε την αναπαραγωγική μας δραστηριότητα από την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης στην αναπαραγωγή της δύναμής μας να αγωνιζόμαστε; Νομίζω ότι, κατά κάποιον τρόπο, αυτό είναι το μέτρο του πόσο επιτυγχάνουμε την εξέλιξή μας.
Νομίζω ότι, εκείνες τις στιγμές κατά τις οποίες δεν βρισκόμαστε σε κινητοποιήσεις στους δρόμους, υπάρχει πολλή αόρατη προσπάθεια. Η προσπάθεια οικοδόμησης δεσμών και ενίσχυσης των συναισθηματικών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων.
Πώς χαρακτηρίζετε την αντεπίθεση αυτή τη στιγμή του ακραίου νεοφιλελευθερισμού; Και ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ του σήμερα και της αντεπίθεσης μετά τους φεμινιστικούς αγώνες της δεκαετίας του 1970;
Υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Προφανώς υπάρχουν και ομοιότητες αλλά ίσως η διαφορά είναι ότι, στη δεκαετία του 1970, έπρεπε να αγωνιστούμε όχι μόνο εναντίον της Δεξιάς αλλά και εναντίον της Αριστεράς. Χρειάστηκε να περάσει πολύς καιρός μέχρι οι άνδρες της Αριστεράς να αρχίσουν να δείχνουν τουλάχιστον κάποιο σημάδι σεβασμού ή να παραδεχτούν ότι ίσως έχουν κάτι να μάθουν από το φεμινιστικό κίνημα.
Ορισμένες από τις πρώτες αντιδράσεις [ανδρών συναγωνιστών μας] ήταν σχεδόν σκανδαλώδεις, η αντίδραση ήταν συχνά πολύ εχθρική. Σήμερα αυτό έχει σίγουρα αλλάξει.
Νομίζω ότι σήμερα επίσης η αντίδραση της Δεξιάς είναι ακόμα πιο βίαιη, επειδή υπήρξε μια μακρά, μακρά διαδικασία για τη δεξιά πτέρυγα σε αυτή τη χώρα [ΗΠΑ]. Υπήρξε μια πολύ περίπλοκη διαδικασία εκφασισμού. Νομίζω ότι το φεμινιστικό κίνημα πρέπει να αναλύσει αυτή τη διαδικασία πολύ πιο προσεκτικά απ’ ότι έχουμε κάνει μέχρι τώρα.
Με ποια έννοια χρησιμοποιείτε τον όρο εκφασισμό;
Υπάρχει ένα είδος παγωμένης αντίληψης για το τι είναι η Δεξιά. Παράγουμε σχήματα παρμένα από τη φασιστική περίοδο, τη ναζιστική περίοδο και ούτω καθεξής, όπου υπάρχει μια Δεξιά και μετά το κέντρο. Σήμερα τα πράγματα είναι πολύ πιο περίπλοκα, και οι δύο αυτές πτέρυγες είναι πιο αναμεμειγμένες από ότι μπορεί να φαίνονται.
Υπάρχει ένας εκφασιμός της οικονομίας. Ο εκφασιμός είναι μια στρατηγική και μια πολιτική που δίνει όλο και περισσότερη δύναμη στο κεφάλαιο. Μειώνει τις επενδύσεις στην αναπαραγωγή και τους χώρους εξουσίας της εργατικής τάξης και δημιουργεί νέες και βαθύτερες διαιρέσεις μεταξύ των ανθρώπων κατά μήκος ταξικών και φυλετικών γραμμών.
Η ιδέα των δύο μπλοκ, του κέντρου (ή της Αριστεράς) και της Δεξιάς, των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικάνων, για να το πούμε έτσι, μπορεί να είναι πραγματικά παραπλανητική. Ένας γενικός εκφασμός συμβαίνει σε όλες τις χώρες. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, οι γυναίκες μου λένε ότι η κατάσταση είναι πολύ άσχημη. Η κυβέρνηση είναι τόσο δεξιά, υπάρχει μια στρατιωτικοποίηση της καθημερινής ζωής. Γυναίκες που περπατούν μόνες τους τις σταματάει η αστυνομία σε σιδηροδρομικούς σταθμούς ή σε δημόσιους χώρους ζητώντας τα έγγραφά τους.
Πρέπει να δούμε αυτόν τον εκφασισμό ως κάτι που παράγεται συνεχώς και και είναι αδιαχώριστο από τις οικονομικές πολιτικές.
Αυτή η ιδέα του εκφασισμού των οικονομιών ρίχνει φως στην καθημερινή βία. Ταυτόχρονα μιλάτε για μια χαρούμενη μαχητικότητα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι συνθήκες οργάνωσης είναι εύκολες.
Η χαρούμενη μαχητικότητα είναι ένας άλλος τρόπος να μιλήσουμε για το γιατί η επανάσταση είναι τώρα. Αρκετά με αυτή την ιδέα της επανάστασης που θα γίνει στο μέλλον ώστε μια μέρα τα παιδιά των παιδιών μου να ζήσουν καλύτερα. Όχι. Η επανάσταση είναι τώρα. Έχουμε μια ζωή. Κάθε μέρα είναι πολύτιμη. Δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε την επανάσταση στο μέλλον. Αν αγωνιζόμαστε είναι επειδή η ζωή που έχουμε είναι αφόρητη και επώδυνη.
Ο αγώνας δεν πρέπει να αυξάνει τα δεινά μας. Πρέπει να βελτιώνει τη ζωή μας.
Πρέπει να ανακαλύψουμε τι σημαίνει να κάνουμε κάτι θετικό. Το πρώτο πράγμα που σημαίνει είναι να βγούμε από την απομόνωση. Αγώνας σημαίνει να συνδεθείς με άλλους ανθρώπους, να μην αντιμετωπίζεις μόνος σου το σύστημα και τον πόνο και τα βάσανα στη ζωή σου. Σημαίνει να αισθάνεσαι ότι έχεις κάποια προστασία. Υπάρχει η ιδέα της δημιουργίας μιας νέας συναισθηματικής ευαισθησίας που υπερβαίνει την ασφυξία και τη μοναξιά της πυρηνικής οικογένειας. Απόκτηση νέων γνώσεων, απόκτηση νέων εραστών, όχι μόνο με τη σεξουαλική έννοια, αλλά ανθρώπων για τους οποίους νοιάζεσαι και οι οποίοι σου δίνουν δύναμη. Αυτό γίνεται ένας συνδετικός ιστός με άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι η επανάσταση και, αν δεν το έχετε αυτό, τότε δεν έχει νόημα να αγωνίζεστε.
Νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι ένα από τα κύρια ζητήματα του κινήματος είναι το ζήτημα της εργασίας, και ιδιαίτερα της αναπαραγωγικής εργασίας, η οποία κατέστη δυνατή χάρη στη συλλογική πρακτική της φεμινιστικής απεργίας. Έχουμε την πρόσφατη απεργία των νοσηλευτριών στη Νέα Υόρκη και τη νίκη τους! Αναδύεται επίσης μια συζήτηση γύρω από τη λέξη «φροντίδα». Μπορείτε να εξηγήσετε λίγο περισσότερο τι σημαίνει αυτό, και τι σκέφτεστε για το ζήτημα της εργασίας ως μέρος του φεμινιστικού κινήματος;
Ο αγώνας των νοσηλευτριών υπήρξε εμβληματικός. Είναι ιδιαίτερα σημαντικός επειδή είναι ένας αγώνας στο πεδίο της αναπαραγωγής, το οποίο παραδοσιακά έχει θεωρηθεί από το επαναστατικό κίνημα ως ένα πεδίο στο οποίο δεν μπορεί να οικοδομηθεί αντικαπιταλιστική εξουσία. Αυτός ο αγώνας έχει συναντήσει μεγάλα εμπόδια εξαιτίας του εκβιασμού που έχει ασκηθεί εναντίον των νοσηλευτριών, ο οποίος είναι επίσης ο εκβιασμός που χρησιμοποιείται εναντίον όλων των γυναικών που εργάζονται στο πλαίσιο του σπιτιού. Εκβιασμός που συνίσταται στην ιδέα ότι αν σταματήσεις την εργασία σου θα πληγώσεις τους ανθρώπους που βρίσκονται κοντά σου ή θα κάνεις ζημιά στους ανθρώπους που φροντίζεις.
Αυτό υπήρξε ένα πραγματικά ισχυρό εργαλείο για την καταστολή του αγώνα των γυναικών στο σπίτι και των νοσηλευτριών στα νοσοκομεία. Και οι νοσηλεύτριες κατάφεραν να έρθουν σε ρήξη με αυτό, αρνήθηκαν να εκβιαστούν. Σταμάτησαν να εργάζονται και απαίτησαν καλύτερες συνθήκες. Με την αύξηση των ωρών εργασίας και την περικοπή των αποδοχών, οι εργοδότες δημιούργησαν μια κατάσταση όπου όλο το εργατικό δυναμικό είναι εξαντλημένο και είναι πιο πιθανό να μην είναι σε θέση να παρέχει τις υπηρεσίες που απαιτούνται.
Η απομυθοποίηση αυτού του γεγονότος είναι μέρος της εργασίας που προσπαθήσαμε να κάνουμε στην εκστρατεία «Μισθοί για οικιακή εργασία». Η εργασία που κάνουν οι γυναίκες είναι επωφελής κυρίως για τους εργοδότες. Η άρνηση να κάνουμε αυτή τη δουλειά και η άρνηση των όρων που μας επιβάλλουν είναι ένας τρόπος να περιορίσουμε την αναπαραγωγή των ανθρώπων ως εκμεταλλεύσιμων εργαζομένων.
Θα ήθελα να προσθέσω ότι ο αγώνας των νοσηλευτριών δεν είναι ο μοναδικός αγώνας. Σε διεθνές επίπεδο βλέπουμε εδώ και χρόνια, ιδιαίτερα στην Ισπανία, την οικοδόμηση του κινήματος των οικιακών εργαζομένων, των οικιακών βοηθών. Πρόκειται για ένα διεθνές κίνημα που τώρα αρχίζει να οργανώνεται πραγματικά. Πολλές από τις γυναίκες είναι μετανάστριες και αγωνίζονται σε ιδιαίτερα επισφαλείς συνθήκες. Για όσες ζουν με μια οικογένεια, η ελευθερία τους είναι πραγματικά περιορισμένη και υπάρχει ατελείωτη εκμετάλλευση. Ακόμα κι έτσι όμως, τα κινήματά τους επεκτείνονται και έχουν οδηγήσει σε αλλαγές στο διεθνές δίκαιο, όπως η περίφημη Σύμβαση 189 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, που ουσιαστικά λέει ότι οι οικιακές βοηθοί έχουν δικαίωμα στα ίδια οφέλη με κάθε άλλο εργαζόμενο, δηλαδή μια κανονική εργάσιμη ημέρα με σύνταξη, διακοπές κ.λπ. Πρόκειται για ένα εργατικό δυναμικό γυναικών που υφίσταται εκμετάλλευση και παρόλα αυτά κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα κίνημα και να μετατρέψουν το ίδιο το στοιχείο της εκμετάλλευσής τους σε δύναμη.
Νομίζω ότι χρειαζόμαστε μια ακόμη καλύτερη ανάλυση της γενεαλογίας της έννοιας της εργασίας φροντίδας. Πρόκειται για μια έννοια που δεν χρησιμοποιήσαμε ποτέ στη δεκαετία του 1970. Πολλές οργανώσεις οικιακών εργαζομένων τη χρησιμοποίησαν για να δείξουν ότι η εργασία που κάνουν –ιδιαίτερα με τα παιδιά– δεν είναι μόνο σωματική εργασία, αλλά έχει ευρύτερες επιπτώσεις. Υπάρχει μια συζήτηση σχετικά με αυτό. Στις ΗΠΑ, μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές, είναι αυτή της μαύρης φεμινίστριας Premilla Nadasen, η οποία έχει γράψει μια κριτική της έννοιας της εργασίας φροντίδας. Υποστηρίζει ότι η χρήση του όρου care work σε σχέση με την εργασία των οικιακών βοηθών υποβαθμίζει τη σημασία των εργασιακών δικαιωμάτων των γυναικών. Διατυπώνει την άποψη ότι θα πρέπει να έχουν δικαιώματα και να μην υφίστανται τέτοια εκμετάλλευση, επειδή κάνουν εργασία φροντίδας και όχι επειδή είναι εργαζόμενες και έχουν εργασιακά δικαιώματα.
Η Nadasen υποστηρίζει, πρώτον, ότι η έννοια της «φροντίδας» υποβαθμίζει την αναγνώριση των εργασιακών τους δικαιωμάτων και, δεύτερον, ότι θέτει ένα νέο βάρος στις εργαζόμενες γυναίκες. Δεν αρκεί να κάνουν τη δουλειά τους αλλά περιμένουν από αυτές να κάνουν τη δουλειά τους με μια ιδιαίτερη συναισθηματική διάθεση.
Υποστηρίζει ότι αυτό αποτελεί πραγματικά κατάχρηση της έννοιας της φροντίδας και ότι πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στη χρήση αυτού του όρου. Έχει ασχοληθεί πολύ με την ιστορία των οικιακών βοηθών στις ΗΠΑ, ιδίως των μαύρων οικιακών βοηθών. Το να μιλάμε γι’ αυτές ως εργαζόμενες φροντίδας, είναι σαν να λέμε ότι, εντάξει, πρόκειται για γυναίκες που θα αναγνωριστούν μόνο επειδή έχουν συναισθηματικό δεσμό με τους ανθρώπους για τους οποίους εργάζονται.
Νομίζω ότι στον μετά-covid κόσμο, η κρίση που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες που κάνουν αναπαραγωγική εργασία, τόσο στο σπίτι όσο και σε ιδρύματα –όπως οι νοσοκόμες που ρισκάρουν τη ζωή τους στη δουλειά– έχει γίνει πιο ορατή. Τώρα πολλές από αυτές απεργούν επειδή είναι εξοργισμένες με αυτά που έχουν δει και με το πώς τους έχουν φερθεί καθώς και με το πώς αντιμετωπίστηκαν οι άνθρωποι στα νοσοκομεία.
Ένα άλλο κεντρικό ζήτημα είναι αυτό της δικαιοσύνης και της αναπαραγωγικής δικαιοσύνης. Είναι σημαντικό να ασχοληθούμε με το ζήτημα των αντιδράσεων κατά του φεμινισμού και πώς αυτό σχετίζεται με την ιδέα του τιμωρητισμού. Πώς μπορούν τα αιτήματα του φεμινιστικού κινήματος για δικαιοσύνη να αποφύγουν να συμβάλουν στην περαιτέρω επέκταση των «λύσεων» που βασίζονται στην τιμωρία;
Το ζήτημα της αναπαραγωγικής δικαιοσύνης είναι πάρα πολύ σημαντικό. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ανώτατο Δικαστήριο κατήργησε το νομικό προηγούμενο Roe v. Wade, αλλά αυτή είναι η τελευταία πράξη σε μια μακρά, μακρά, μακρά διαδικασία που έχει πολλά στοιχεία, πολλά επεισόδια και πολλά στάδια: η εξόντωση των γιατρών που κάνουν αμβλώσεις, η εισαγωγή –στη μια Πολιτεία μετά την άλλη– νομοθεσίας για τον περιορισμό του δικαιώματος στην άμβλωση. Ακόμη και πριν από την παρέμβαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, σε πολλά μέρη οι αμβλώσεις ήταν ήδη ανύπαρκτες. Δημιουργήθηκε ένα κίνημα που καταδίωκε τις γυναίκες που ζητούσαν άμβλωση, με ανθρώπους που πήγαιναν στην πόρτα των κλινικών φωνάζοντας «δολοφονία! δολοφονία! δολοφονία!».
Το ζήτημα των αμβλώσεων στην ιστορία του καπιταλισμού συνδέεται με το ζήτημα της αναπαραγωγής του εργατικού δυναμικού. Το κράτος διεκδικεί το δικαίωμα να ελέγχει τη διαδικασία της αναπαραγωγής, προκειμένου να αναγκάζει τις γυναίκες να αναπαράγουν και να εγγυάται έναν επαρκή αριθμό εργαζομένων. Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει και μια άλλη πτυχή αυτού του θέματος. Σήμερα έχουμε μια διεθνή καπιταλιστική τάξη που έχει στη διάθεσή της πολύ περισσότερους εργάτες από ότι, για παράδειγμα, τον 16ο αιώνα, επειδή είναι τόσοι πολλοί εκείνοι που έχουν εκδιωχθεί από τη γη τους, προκαλώντας μαζικές μεταναστευτικές κινήσεις.
Σήμερα η διαθεσιμότητα της εργατικής δύναμης είναι πολύ ευρύτερη. Και βλέπουμε επίσης μια άλλη λειτουργία των αμβλώσεων και του κρατικού ελέγχου της αναπαραγωγής των γυναικείων σωμάτων, της γυναικείας συμπεριφοράς, η οποία έχει να κάνει με το ζήτημα της σεξουαλικής διάστασης. Η απαγόρευση των αμβλώσεων συνεπάγεται την πειθάρχηση των γυναικείων σωμάτων και της σεξουαλικότητας. Πρόκειται για μια εξουσία που δίνεται στους άνδρες. Οι άνδρες γίνονται αστυνομικοί των γυναικείων σωμάτων.
Από την άλλη πλευρά, δεν μπορούμε να αγωνιστούμε αποτελεσματικά για την άμβλωση αν δεν αγωνιστούμε επίσης για το δικαίωμα των γυναικών να κάνουν παιδιά. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχουμε δει ότι εξίσου ισχυρή με την άρνηση των αμβλώσεων ήταν και η άρνηση της μητρότητας, ειδικά στις μαύρες γυναίκες, οι οποίες από τη δουλεία μέχρι σήμερα έχουν πραγματικά στερηθεί τη μητρότητα. Για μια μαύρη γυναίκα σήμερα, ειδικά για τις φτωχές μαύρες γυναίκες, το να μείνει έγκυος είναι ένα ρίσκο. Υπάρχει άμεσος κίνδυνος να συλληφθεί, να φυλακιστεί και να διωχθεί. Έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα επιτήρησης που συνδέει νοσοκομεία, γιατρούς και νοσηλεύτριες με την αστυνομία, και έτσι αν κάτι φανεί μη φυσιολογικό κατά τη διάρκεια της ιατρικής διαδικασίας που περνάει μια έγκυος γυναίκα, κινδυνεύει αμέσως να ποινικοποιηθεί.
Πολλές Πολιτείες έχουν ψηφίσει νομοθεσία γνωστή ως νόμοι για την προστασία του εμβρύου. Κάποιοι έχουν φτάσει στα άκρα και ορίζουν ότι, από τη στιγμή που μια γυναίκα μένει έγκυος, υπολογίζεται [το έμβρυο] στην εφορία ως μέλος.
Είναι πολύ σημαντικό να αποφύγουμε να πέσουμε στη θέση ορισμένων γυναικών όταν, τη δεκαετία του ’70, φεμινίστριες ανακήρυξαν απερίσκεπτα το δικαίωμα στην άμβλωση ως δικαίωμα στην επιλογή. Στον τομέα της αναπαραγωγής πρέπει να έχουμε επιλογή. Επιλογή σημαίνει να μπορούμε να κάνουμε παιδιά και να μπορούμε να μην τα κάνουμε. Πραγματικός έλεγχος του σώματός μας είναι η δυνατότητα και των δύο.
Όσον αφορά το ζήτημα του τιμωρητισμού, νομίζω ότι αυτό είναι άλλο ένα μείζον ζήτημα του γυναικείου κινήματος. Κατά την πρώτη φάση του φεμινισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες, η απάντηση στη βία κατά των γυναικών ήταν η απαίτηση αυστηρότερων ποινών [για τους δράστες]. Έχει γίνει όλο και πιο σαφές ότι οι αυστηρές ποινές εφαρμόζονται πάντα εναντίον ανθρώπων που είναι ήδη ευάλωτοι: μαύροι, μετανάστες και άνθρωποι που είναι ήδη υπερεκτεθειμένοι στη φυλάκιση και την αστυνομική βία.
Η απομάκρυνση από τον τιμωρητισμό είναι μια σημαντική εξέλιξη στην οποία πρωτοστάτησαν οι μαύρες γυναίκες, οι οποίες βίωσαν από πρώτο χέρι τις επιπτώσεις των τιμωρητικών πολιτικών στις κοινότητές τους. Οι μαύρες γυναίκες πάντα καταλάβαιναν τι κάνει η αστυνομία και τι κάνει το λεγόμενο σύστημα δικαιοσύνης. Τώρα αυτή η συνειδητοποίηση διευρύνεται, χάρη στη δουλειά που έχουν κάνει οι μαύρες φεμινίστριες. Έχουμε πλέον ένα φεμινιστικό κίνημα κατάργησης, που αγωνίζεται για την κατάργηση των φυλακών και την ανατροπή του σωφρονιστικού συμπλέγματος και την κατάργηση της αστυνομίας. Νομίζω ότι το επόμενο καθήκον είναι η οικοδόμηση εναλλακτικών λύσεων, η οικοδόμηση κοινοτικών μορφών δικαιοσύνης.
