«Δεν θέλουμε ο κόσμος να μας γνωρίζει λόγω των όπλων μας, αλλά λόγω των ιδεών μας. […] Αγωνιζόμαστε να αλλάξουμε τη νοοτροπία της κοινωνίας και να δείξουμε στον κόσμο για το τι είναι ικανές οι γυναίκες».
Sozda, Διοικήτρια YPJ στην Amûde[1]
Το 2020 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Stock, το βιβλίο των Leïla Mustapha και Marine de Tilly, με τίτλο La femme, la vie, la liberté: Au Coeur du chaos, la maire de Raqqa raconte («Η γυναίκα, η ζωή, η ελευθερία[2]: Στην καρδιά του χάους, η Δήμαρχος της Ράκκα αφηγείται»).
Το πόνημα αυτό αποτελεί ακόμα ένα έργο που έρχεται να προστεθεί στην ολοένα αυξανόμενη βιβλιογραφία σχετικά με τη de facto αυτόνομη περιοχή της Βόρειας Συρίας, γνωστή κυρίως ως Ροζάβα, και το κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό εγχείρημα, που βρίσκεται σε εξέλιξη από τον Ιούλιο του 2012.
Το εν λόγω έργο, γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, είναι η ταραγμένη αλλά και δυναμική ιστορία της Κούρδισσας Leïla Mustapha, πολιτική μηχανικός και συν-Δήμαρχος της Ράκκα (πρώην de facto πρωτεύουσα του αυτοαποκαλούμενου Χαλιφάτου του Ισλαμικού Κράτους) από το 2017. Η Leïla Mustapha βραβεύτηκε για τις προσπάθειες και το έργο της προκειμένου να ξαναχτιστεί η κατεστραμμένη Ράκκα με το βραβείο World Mayor το 2021.[3]
Η ιστορία της Leïla Mustapha εγγράφεται στην ευρύτερη πορεία και εξέλιξη του κουρδικού γυναικείου κινήματος στη Ροζάβα, το οποίο έχει καταφέρει καινοτόμα επιτεύγματα όχι μόνο για την περιοχή, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, εν μέσω πολέμου, τζιχαντιστικής απειλής, αποκλεισμών (embargo), τουρκικών εισβολών[4] και σοβαρών περιβαλλοντικών προβλημάτων.
Το παρόν άρθρο επιδιώκει να ρίξει εν συντομία φως σε αυτά τα επιτεύγματα, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας – η οποία από το 2022 αποτελεί επίσημη αργία στη Ροζάβα – σε μια χρονική περίοδο όπου η ανάγκη για φωτεινά παραδείγματα μοιάζει πιο αναγκαία από ποτέ.[5]
Αν και ο ένοπλος αγώνας των Κουρδισσών στη Ροζάβα έλαβε, κυρίως από τη μάχη για την απελευθέρωση του Κομπάνι (Σεπτέμβριος 2014 – Μάρτιος 2015) και μετά, μεγάλη προβολή, τα επιτεύγματα της Αυτόνομης Διοίκησης της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας (AANES) και του κουρδικού γυναικείου κινήματος αναφορικά με τη θέση και κατάσταση της γυναίκας δεν έχουν τύχει της ίδιας προσοχής. Αλλά και η προβολή του γυναικείου ένοπλου αγώνα αποκόπηκε συχνά από το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα.
Πράγματι, την περίοδο της μάχης του Κομπάνι, είδαν το φως της δημοσιότητας πολυάριθμα άρθρα και φωτογραφίες Κουρδισσών μαχητριών, τις οποίες δυτικά μέσα ενημέρωσης έσπευσαν να παρουσιάσουν με οριενταλιστικούς, σεξιστικούς και απολιτικοποιημένους όρους, αγνοώντας το ιστορικό, πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο του πολυετούς αγώνα τους μέσα στο γυναικείο κουρδικό κίνημα.
Ενδεικτικά, οι Κούρδισσες μαχήτριες των γυναικείων και μεικτών πολιτοφυλακών, YPJ (Μονάδες Προστασίας Γυναικών) και YPG (Μονάδες Προστασίας του Λαού) αντίστοιχα, εξωτικοποιήθηκαν και παρομοιάζονταν άλλοτε με χολιγουντιανές σταρ, άλλοτε με αγγέλους, αναπαράγοντας, αφενός, μανιχαϊστικά και δυτικά σύμβολα -«κακοί» – μουσουλμάνοι – τζιχαντιστές εναντίον «καλών» – κοσμικών – Κουρδισσών, και αφετέρου σεξιστικά -οι αγγελικές γυναικείες μορφές εναντίον των πολεμοχαρών αντρικών μορφών, εκπροσωπούμενων εν προκειμένω από τους τζιχαντιστές.
Η Κούρδισσα, Διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Cambridge και ακτιβίστρια, Dilar Dirik, σε άρθρο της στο Aljazeera, υπογραμμίζει την οριενταλιστική οπτική δυτικών μέσων ενημέρωσης, τα οποία αντιμετωπίζουν με έκπληξη τις Κούρδισσες μαχήτριες, υπονοώντας ότι δύσκολα θα περίμενε κανείς από γυναίκες σε περιοχή της Μέσης Ανατολής να πάρουν τα όπλα και να δημιουργήσουν γυναικείες πολιτοφυλακές, προκειμένου να υπερασπιστούν το λαό και τα εδάφη τους.[6] Στο πλαίσιο αυτό, η δημιουργία αυτόνομων γυναικείων πολιτοφυλακών από Κούρδισσες παρουσιάζεται ως κάτι το καινοφανές, αγνοώντας (εσκεμμένα;) ότι υπάρχουν αυτόνομες γυναικείες πολιτοφυλακές ήδη από το 1993 στο Κουρδιστάν, στην Τουρκία (Bakur).[7] Οι YPJ δημιουργήθηκαν, άλλωστε, το 2013, και με την υποστήριξη των Κουρδισσών μαχητριών της YJA-STAR (Μονάδες Ελεύθερων Γυναικών που δημιουργήθηκαν πριν από 27 χρόνια), ενώ στο παρελθόν, όταν το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) είχε τη βάση του στη Συρία (1980-1998), Κούρδισσες από τη Συρία είχαν ενταχθεί στις δυνάμεις του PKK και μάχονταν στην Τουρκία.[8]
Ωστόσο, παράλληλα με την ενεργό και άμεση συμμετοχή τους στον ένοπλο αγώνα, οι γυναίκες μεγιστοποίησαν την ορατότητα, την εκπροσώπηση και τη συμμετοχή τους σε όλες τις σφαίρες της διακυβέρνησης και της κοινωνικής ζωής, ανεξαρτήτως ηλικίας, μορφωτικού επιπέδου και πρότερης εμπειρίας.
Η AANES συνέβαλε καθοριστικά σε αυτή την εξέλιξη, θεσμοποιώντας και εφαρμόζοντας άμεσα την ισότητα των φύλων, μέσα από μια σειρά πολιτικών και μέτρων. Ο φεμινισμός, άλλωστε, μαζί με την οικολογία, την άμεση δημοκρατία και το σεβασμό στην πολυπολιτισμικότητα αποτελούν τους βασικούς πυλώνες του αποκεντροποιημένου μοντέλου διακυβέρνησης και κοινωνικής οργάνωσης που προωθεί η AANES, και το οποίο βασίζεται στις αρχές του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού.[9]
Ειδικότερα, σύμφωνα με το σύστημα της συμπροεδρίας (Hevserok),[10] η προεδρία και ο συντονισμός όλων των οργάνων διακυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα (τοπικό, περιφερειακό, ομοσπονδιακό) ασκούνται από δύο άτομα, έναν άνδρα και μια γυναίκα (Άρθρο 12 του Κοινωνικού Συμβολαίου του 2016), ενώ όλα τα όργανα έχουν 40% γυναικεία ποσόστωση (Άρθρα 47, 65, 87 του Κοινωνικού Συμβολαίου του 2014).
Ταυτόχρονα, έχει δημιουργηθεί ένα ολόκληρο παράλληλο σύστημα αυτόνομων γυναικείων δομών και οργάνων. Η Αυτόνομη Διοίκηση, ήδη από το 2012, επεδίωξε να διασφαλίσει θεσμικά και νομικά την ισότητα φύλων· έτσι, οι διακρίσεις με βάση το φύλο, οι εξαναγκαστικοί γάμοι, η πολυγαμία, οι γάμοι ανηλίκων, η ενδοοικογενειακή βία, η προίκα και τα «εγκλήματα τιμής» απαγορεύονται, ενώ δύο Κοινωνικά Συμβόλαια (2014, αναθεωρημένο 2016) παρέχουν το νομικό πλαίσιο που διασφαλίζει την ισότητα φύλων σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής. [11]
Την ίδια στιγμή, το γυναικείο κίνημα εργάζεται πάνω στην πολιτική εκπαίδευση και επανεκπαίδευση – ανδρών και γυναικών – σχετικά με τα γυναικεία δικαιώματα και εναντίον κάθε μορφής κακοποίησης, υπέρ της γυναικείας εκπροσώπησης σε όλα τα όργανα και σε όλα τα επίπεδα του συνομοσπονδιακού συστήματος και για την παροχή αρωγής και προστασίας σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Δομές, όπως τα Σπίτια των Γυναικών (Mala Jin) και οργανώσεις, όπως η Kongreya Star, εργάζονται ακούραστα προς αυτές τις κατευθύνσεις.[12]
Η καινοτομία των πρώτων έγκειται στο ότι στοχεύουν στην επίλυση διαφορών που σχετίζονται με ζητήματα φύλου –για παράδειγμα, ζητήματα ενδοοικογενειακής βίας- σε τοπικό επίπεδο, μέσω συζήτησης και διαπραγμάτευσης, εμπλέκοντας την κοινότητα, πριν καταστεί αναγκαίο να γίνει προσφυγή σε δικαστήρια. Αξίζει δε να σημειωθεί πως περιστατικά πατριαρχικής βίας δικάζονται από γυναίκες δικαστές, ενώ τα Σπίτια των Γυναικών συνεργάζονται στενά με τις δικαστικές αρχές και τις γυναικείες δυνάμεις ασφαλείας (Asayîşa Jin), μιας και οι γυναίκες τείνουν να μιλούν πιο εύκολα σε γυναίκες για ζητήματα κακοποίησης ή βίας εναντίον τους.[13]
Τέλος, άλλη μια αξιοσημείωτη και πρωτοποριακή δομή, με συμβολικό αλλά και πρακτικό χαρακτήρα, βασισμένη στο φεμινισμό και την οικολογία, είναι το Χωριό των Γυναικών (Jinwar), που βρίσκεται κοντά στο Καμίσλι και το οποίο άνοιξε τις πόρτες του για πρώτη φορά στις 25 Νοεμβρίου 2018 (Παγκόσμια ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών). Το Jinwar είναι ένα οικολογικό, αυτοσυντηρούμενο χωριό 50 περίπου κτιρίων –περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων σπίτια, σχολείο, κέντρο υγείας, Ακαδημία, εργαστήρια– στο οποίο ζουν αποκλειστικά γυναίκες (Αράβισσες, Γεζίντι, Κούρδισσες) με ή χωρίς παιδιά, οι οποίες ξαναχτίζουν τις ζωές τους με ασφάλεια, μακριά από την πατριαρχική καταπίεση.
Όπως ήδη υπογραμμίστηκε, η φεμινιστική εκπαίδευση παίζει κεντρικό ρόλο στο όλο εγχείρημα, το οποίο επιδιώκει να αλλάξουν οι βαθιά ριζωμένες πατριαρχικές αντιλήψεις της κοινωνίας. Η εκπαίδευση αυτή βασίζεται στην επιστήμη των γυναικών, τη jineolojî, μια έννοια που επινοήθηκε από τον Οτσαλάν το 2008 και έκτοτε έχει επεξεργαστεί και αναπτυχθεί σημαντικά από το ίδιο το Κουρδικό γυναικείο κίνημα. Εν ολίγοις, η jineolojî έρχεται να καλύψει το κενό στις κοινωνικές επιστήμες, ούσες ανδροκεντρικές και θετικιστικές, προτείνοντας μια εναλλακτική επιστημολογία, ενώ επιπλέον ασκεί έντονη κριτική στο δυτικό, φιλελεύθερο φεμινισμό. Επίσης, προτείνει μια νέα κατανόηση της ιστορίας και της θέσης της γυναίκας σε αυτή, καθώς και νέα λεξιλογικά εργαλεία, προκειμένου να μιλήσει για τις διαθεματικές μορφές διακρίσεων και καταπίεσης.[14]
Εν κατακλείδι, στη Ροζάβα, από το 2012 έως σήμερα, έχουν γίνει πολλά βήματα και έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος σε σχέση με την ισότητα φύλων. Είναι, ωστόσο, σαφές ότι παραμένουν σοβαρές δυσκολίες και εμπόδια, τα οποία απορρέουν από την ανθεκτική και ιδιαίτερα προσαρμόσιμη φύση της πατριαρχίας και συνδέονται με την εμπόλεμη κατάσταση και τις επιπτώσεις που έχει σε επίπεδο ασφάλειας, σταθερότητας, οικονομίας, αλλά και στην κατάσταση των γυναικών.
Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία του Κουρδικού γυναικείου κινήματος είναι μακρά και η πορεία του προς τη γυναικεία χειραφέτηση έχει υπάρξει ιδιαίτερα δύσβατη και επίπονη, αλλά ακούραστη και καρποφόρα, εμπνέοντας και εμπλουτίζοντας τα φεμινιστικά κινήματα ανά τον κόσμο.
Κάτια Ζαγορίτου
Υποψ. Διδάκτορας Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ερευνήτρια ΚΕΜΜΙΣ
Δείτε εδώ όλα τα άρθρα του αφιερώματος για την 8η Μάρτη
[1] Η Amûde είναι πόλη της Βορειοανατολικής Συρίας, στα συροτουρκικά σύνορα. Dirik, D. (2017) The Women’s Revolution in Rojava: Defeating Fascism by Constructing an Alternative Society. Στο Strangers In A Tangled Wilderness (Επιμ.) A Small Key can open a Large Door: The Rojava Revolution. (σ. 55-64) Combustion Books.
[2] Εμφανής αναφορά στο δημοφιλές κουρδικό σύνθημα “Jin, jiyan, azadî» (γυναίκα, ζωή, ελευθερία) το οποίο ακούγεται σε πορείες και διαδηλώσεις Κουρδισσών γυναικών στην Τουρκία, στη Συρία, αλλά και σε πόλεις ανά τον κόσμο όπου υπάρχει κουρδική διασπορά.
[3] O’Connor, M. (2021) Leila Mustapha. Joint president of the Raqqa Civil Council, Syria. The essay. World Mayor. https://bit.ly/3Kmzdsc (Πρόσβαση: 6/3/2022)
[4] Τρεις στρατιωτικές εισβολές έχουν πραγματοποιηθεί ως τώρα από την Τουρκία: το 2016, το 2018 και το 2019, οι οποίες οδήγησαν στην τουρκική κατοχή της αλ-Μπάμπ (al-Bab), Αφρίν (Efrîn), και Σερεκανίγια (Serekaniyê) και Γκιρέσπι (Girê Spî) αντίστοιχα.
[5] ANF (5 Μαρτίου 2022) 8 March becomes public holiday in northern and eastern Syria. https://bit.ly/3q3jLd5 (Πρόσβαση: 6/3/2022)
[6] Dirik, D. (Οκτώβριος 2014) Western fascination with ‘badass’ Kurdish women. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/10/western-fascination-with-badas-2014102112410527736.html (Πρόσβαση 6/3/2022).
[7] Η περίοδος 1990-1995 (περίοδος των serhildan, εξεγέρσεων στα αστικά κέντρα) υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την πολιτικοποίηση, αλλά και μαζικοποίηση της ένταξης Κουρδισσών γυναικών στο αντάρτικο του PKK. Το 1993-1994, υπολογίζεται ότι οι γυναίκες αποτελούσαν το ένα τρίτο (30%) των ενόπλων πολιτοφυλακών του PKK [Grojean, O. (2017) Le révolution kurde: Le PKK et la fabrique d’une utopie. Παρίσι: La Découverte: 153, Marcus, A. (2007) Blood and Belief. The PKK and the Kurdish Fight for Independence. New York University Press: 173).
[8] Grabolle-Çeliker, A. (2018) Kurdish Women. Στο Gunter, M. M. (Επιμ.) Routledge Handbook of the Kurds. (σ. 239-256) Routledge.
[9] Το θεωρητικό αυτό μοντέλο διακυβέρνησης επινοήθηκε και αναπτύχθηκε από τον ηγέτη του PKK, Αμπντουλάχ Οτσαλάν και εφαρμόστηκε για πρώτη φορά – παρά τις ατέλειες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει – από το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (PYD) στη Βορειοανατολική Συρία. Τις αρχές του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού ασπάζεται και φιλοδοξεί να εφαρμόσει και στα τέσσερα μέρη του Κουρδιστάν η Ένωση των Κουρδικών Κοινοτήτων (KCK) από το 2005. Σχετικά με το δημοκρατικό συνομοσπονδισμό βλ. Öcalan, A. (2017) Δημοκρατικός Συνομοσπονδισμός (Democratic Confederalism), Εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες και σχετικά με το κοινωνικοπολιτικό project στη Ροζάβα βλ. Knapp M., Flach A., Ayboga E., (2017) Η επανάσταση στη Ροζάβα, Δημοκρατική Αυτονομία και γυναικεία απελευθέρωση στο συριακό Κουρδιστάν. Εκδόσεις Άπατρις.
[10] Hev σημαίνει «μαζί» ή «συν» και serok σημαίνει αρχηγός ή πρόεδρος στα Κουρμάντζι.
[11] Peace in Kurdistan (2014) Charter of the Social Contract. https://bit.ly/3hEAZbW , Social Contract of the Democratic Federation of Northern Syria (2016) https://bit.ly/3pGskds (Πρόσβαση: 6/3/2022)
[12] Το Συνέδριο Ελεύθερων Γυναικών (Kongreya Jinen Azad) ή Συνέδριο Αστέρι (Kongreya/Kongra Star) όπως είναι πιο γνωστό, είναι ένα αυτόνομο κίνημα-ομπρέλα των Κουρδισσών στη Ροζάβα το οποίο δημιουργήθηκε αρχικά το 2005 με το όνομα Ένωση Αστέρι (Yekîtiya Star).
[13] Knap et al. (2017): 103, 216, Üstündağ, N. (2016) Self-defense as a Revolutionary Practice in Rojava, or how to Unmake the State. The South Atlantic Quarterly 115:1 (σ. 197-210).
[14] Για το Jinwar βλ. Jinwar – Free Women’s Village Rojava. https://www.youtube.com/watch?v=ig_Yo1iVM7U και Jineoloji (2022) Jinwar https://jineoloji.org/en/category/academy/jinwar/, σχετικά με τη jineolojî βλ. http://jineoloji.org/en/category/what-is-jineoloji/ (Πρόσβαση 5/3/2022)
