Όταν ξέσπασε το πραξικόπημα του 1936 στην Ισπανία, χιλιάδες γυναίκες αποφάσισαν να το αντιμετωπίσουν από την πρώτη γραμμή. Συμμετείχαν στις λαϊκές πολιτοφυλακές και στο δημοκρατικό στρατό. Ένιωθαν ότι έπρεπε να διαλέξουν πλευρά. Ενάντια στον φασισμό. Για τη Δημοκρατία. Ήξεραν ότι αν κέρδιζαν οι εθνικιστές, θα έχαναν όλα τα δικαιώματα που είχαν αποκτήσει. Δεν πρόκειται για μεμονωμένες περιπτώσεις αλλά για 3.395 μαχήτριες για τις οποίες υπάρχουν αρχεία ότι πολέμησαν κατά του φασισμού κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου.
Πηγή: sinpermiso.info – της Adela Lobo, 08/10/2022 – Μετάφραση: Κυριακή Κλοκίτη
Για να αποκαταστήσει τη μνήμη αυτών των γυναικών, ο διδάκτωρ Ιστορίας Gonzalo Berger εκδίδει το βιβλίο Γυναικείες Πολιτοφυλακές. Η ξεχασμένη ιστορία των αντιφασιστριών μαχητριών, ένα έργο που απομακρύνεται από ακαδημαϊκούς τόνους και αγκαλιάζει τη λογοτεχνική αφήγηση για να απεικονίσει τη ζωή αυτών των γυναικών. Από το ποια ήταν η πολιτική τους ένταξη μέχρι το τι έγιναν μετά τον πόλεμο. Αυτή η έρευνα του Gonzalo Berger ήταν, στην πραγματικότητα, η βάση που χρησιμοποίησε η Público στη δημοσίευση για τις Μαχήτριες.
«Είναι μαχήτριες γιατί ήταν μέρος του στρατού ανεξάρτητα από την ειδικότητά τους σε αυτόν, ακριβώς το ίδιο όπως και στην περίπτωση των ανδρών, οι οποίοι ποτέ δεν ερωτώνται για τη συγκεκριμένη ειδικότητά τους στο στρατό, αν πολέμησαν ή αν ήταν ημιονηγoί. Τις θεωρώ όλες μαχήτριες. Η συντριπτική τους πλειοψηφία πήρε τα όπλα», εξηγεί ο Gonzalo Berger στην Público.
Ενωμένες ενάντια στο φασισμό
Η Pepita Laguarda πήρε το τουφέκι χωρίς δισταγμό. Ήταν Καταλανή και μέλος της CNT. Μετά τη μάχη της Βαρκελώνης, οι τραυματίες ήταν εκατοντάδες. Ένιωθε ότι έπρεπε να βοηθήσει με κάποιο τρόπο. Και έτσι έκανε. Συμμετείχε ως εθελόντρια σε νοσοκομείο για να βοηθήσει τους τραυματίες. Πίστευε όμως ότι μπορούσε να συνεισφέρει κάτι παραπάνω, γι’ αυτό τον Αύγουστο του 1936 προσφέρθηκε εθελοντικά στον στρατώνα Μπακούνιν. Στις 15 Αυγούστου 1936 έφυγε για το μέτωπο της Αραγονίας ως μέλος της Ομάδας Πέμπτης Μεραρχίας.
Δεν ήταν μόνη. Μαζί της ήταν ο σύντροφός της, Juan López Carvajal, ένας άντρας που δεν είχε σκοπό να πάει στο μέτωπο. Αλλά τελικά το έκανε λόγω του ενθουσιασμού και της αποφασιστικότητας που έδειξε η Pepita. «Αν πας, θα πάω κι εγώ μαζί σου», της είπε ο Χουάν. Πήγε αυτός για εκείνη κι όχι εκείνη γι’ αυτόν, όπως συνήθως πιστεύεται.
Εθελοντές από διάφορα μέρη της Ισπανίας εμφανίστηκαν στους στρατώνες. Πολλοί από αυτούς δεν είχαν στρατιωτική εμπειρία, τόσο στην περίπτωση των γυναικών όσο και των ανδρών. Αλλά ήθελαν να συνεργαστούν. «Μετά το πραξικόπημα, υπάρχει ανταπόκριση από την κοινωνία, άνδρες και γυναίκες βγαίνουν στους δρόμους αμέσως. Πρόκειται για πολίτες που δεν λαμβάνουν οδηγίες και βαδίζουν εθελοντικά στα μέτωπα. Εκεί λαμβάνουν εκπαίδευση, χωρίς διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών», εξηγεί ο Berger.
Η ιστορία της Pepita αντιπροσωπεύει το πνεύμα χιλιάδων γυναικών που ήθελαν να υπερασπιστούν τους δικούς τους. Δεν μπορούσαν να μείνουν σπίτι. Έπρεπε να διαλέξεις πλευρά. Στους δρόμους και στον Τύπο προκλήθηκε κινητοποίηση για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας. Αυτές οι καταστάσεις συνήθιζαν να αποκλείουν τις γυναίκες. Παρ’ όλα αυτά ήταν μαχήτριες. Την ξεχασμένη ιστορία των αντιφασιστριών μαχητριών ανακτά το κείμενο που δημοσίευσε στην εφημερίδα Treball η Eloína Malasechevarría, ηγέτιδα των Γυναικείων Αντιφασιστικών Πολιτοφυλακών της Καταλονίας. Σε αυτό το άρθρο, απευθυνόταν στις μελλοντικές μαχήτριες ως εξής: «Σας χρειαζόμαστε στον αγώνα που έχει να δώσει το Λαϊκό Μέτωπο ενάντια στο τέρας του φασισμού». Επιπλέον, υπενθύμισε ότι «αν θριάμβευε ο φασισμός, όλες οι γυναικείες κατακτήσεις θα θάβονταν, γιατί κάτω από τον ζυγό της ανδρικής εκμετάλλευσης, η γυναίκα δεν είναι τίποτα άλλο από μια σκλάβα, μια μηχανή για να κάνει παιδιά, ένα ακόμα αντικείμενο».
Παραμερισμένες στα μετόπισθεν
Κατά την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου, χιλιάδες γυναίκες πολέμησαν στην πρώτη γραμμή προτού υποβιβαστούν στα μετόπισθεν το 1937. Η Libertad Ródenas, μια αναρχική, μέλος πολιτοφυλακής που είχε πολεμήσει για την ελευθερία την ταραγμένη δεκαετία του ‘20, ήταν μέρος της πολιτοφυλακής που κατάφερε να σταματήσει την προέλαση των εθνικιστών στην Καταλονία στην αρχή του πολέμου. Εκείνη την εποχή ήταν ήδη 44 ετών, αλλά τίποτα δεν σταματούσε την επιθυμία της να υπερασπιστεί τους δικούς της. Αφού αντιστάθηκε στην Καταλονία, βάδισε με την περίφημη ταξιαρχία Ντουρούτι προς το μέτωπο της Αραγονίας. Παρά τη συνεργασία της για τον κοινό σκοπό, υποβιβάστηκε στα μετόπισθεν όπως και οι υπόλοιπες γυναίκες από το 1937. Από εκείνη τη στιγμή, εντάχθηκε στην ομάδα Ελεύθερων Γυναικών στη Βαρκελώνη. Από εκεί, συνέχισε να αγωνίζεται για μια επαναστατική κοινωνική αλλαγή.
Από την πλευρά των δημοκρατικών, ξεκίνησε μια ρητορική δυσφήμισης κατά των γυναικών της πολιτοφυλακής για να δικαιολογηθεί το γεγονός ότι απομακρύνθηκαν από την πρώτη γραμμή. Διέδιδαν την ιδέα ότι η γυναίκα στην πολιτοφυλακή ήταν μια πόρνη ή μια βρώμικη γυναίκα που είχε έρθει σε επαφή με άντρες σε ανάρμοστες καταστάσεις. Από αυτή τη φήμη διαδόθηκε η ιδέα ότι οι μαχήτριες μεταδίδουν αφροδίσια νοσήματα.
Μετά τον πόλεμο
Μετά την ήττα της δημοκρατικής πλευράς, οι γυναίκες της πολιτοφυλακής υπέστησαν τη σκληρότερη καταστολή επειδή έφεραν όπλα. Όσες είχαν την ευκαιρία, έφυγαν στην εξορία στη Γαλλία ή σε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Οι υπόλοιπες κατεστάλησαν, φυλακίστηκαν ή καταδικάστηκαν σε θάνατο.
Αυτό συνέβη στην Julia Lázaro Echevarría από τη Μαδρίτη, αφού πολέμησε για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας. Τον Σεπτέμβριο του 1939, οι φασίστες τη φυλάκισαν στα κελιά του Κυβερνείου της Πουέρτα ντελ Σολ, όπου εννέα αστυνομικοί τη βίασαν. Οι εθνικιστές τη δολοφόνησαν σε ένα νεκροταφείο για τη συνεργασία της με τη Δημοκρατία.
Αυτό το είδος καταστολής είναι η κορυφή του παγόβουνου. Οι γυναίκες της πολιτοφυλακής αντιμετώπιζαν ένα είδος συνεχούς κατηγορίας που, αν και υπήρχε ήδη στη δημοκρατική πλευρά, εντάθηκε σκληρά με την έλευση της δικτατορίας του Φράνκο, καθώς το πρότυπο της γυναίκας της πολιτοφυλακής ήταν ανταγωνιστικό με το γυναικείο πρότυπο που επέβαλε ο Εθνοκαθολικισμός. Η καταστολή πήρε επίσης τη μορφή του κοινωνικού στιγματισμού.
Για το λόγο αυτό, πολλές γυναίκες της πολιτοφυλακής απέφευγαν να μιλήσουν με τις οικογένειες και τους φίλους τους για τη συμμετοχή τους στον πόλεμο. Αυτή είναι η περίπτωση της Teresa Duaygües, που πολέμησε στο μέτωπο των Βαλεαρίδων. Λίγα μέλη της οικογένειάς της το γνώριζαν, μόνο όσοι ήταν πιο κοντά της. Ωστόσο αυτή η μνήμη ανακτήθηκε χάρη στο ημερολόγιο της αδερφής της: «Ο μπαμπάς φοβάται μήπως μάθουν ότι η Τέρε πήγε στο μέτωπο οικειοθελώς». Όμως το έμαθαν. Ένας γείτονας κατήγγειλε την Τερέζα για τη συμμετοχή της στις πολιτοφυλακές. Πήγε στην εξορία και μπόρεσε να επιστρέψει στην Ισπανία το 1977. Ωστόσο μόλις και μετά βίας πήρε μια γεύση από τη δημοκρατία. Πέθανε τον επόμενο χρόνο.
