Julio Zamarrón, Ντονμπάς, 3.4.2023, Πηγή: elsaltodiario.com
Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τον ρωσικό στρατό κυριαρχούν στα πρωτοσέλιδα αλλά υπάρχουν και άλλες πλευρές αυτής της σύγκρουσης. Το Καραβάνι της Banda Bassotti επισκέφθηκε και αυτή τη χρονιά (ήδη πρόκειται για την 8η) το ουκρανικό Ντονμπάς για να καταγράψει την άλλη πλευρά του πολέμου: τα δεινά του άμαχου πληθυσμού μετά από εννέα χρόνια πολέμου κατά του Κιέβου.
Το Αντιφασιστικό Καραβάνι της Banda Bassotti, ενός ιστορικού ιταλικού μουσικού συγκροτήματος, δημιουργήθηκε το 2014 με σκοπό να καταγγείλει την κατάσταση που αντιμετώπιζε ο πληθυσμός του ουκρανικού Ντονμπάς μετά το πραξικόπημα του Μαϊντάν, το οποίο βύθισε την περιοχή σε μια σύγκρουση φαινομενικά εδαφική αλλά με τεράστιες γεωπολιτικές επιπτώσεις. Εκείνη την εποχή, ένας μακρύς πόλεμος άρχιζε στην ανατολική Ουκρανία, οι ανθρωπιστικές και πολιτικές συνέπειες του οποίου πολλαπλασιάστηκαν τον τελευταίο χρόνο, καθώς η σύγκρουση κλιμακώθηκε στον «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων» που ήταν πάντα.
Κατά τα πρώτα χρόνια της σύγκρουσης, ελλείψει ανθρωπιστικών διαδρόμων και διεθνούς προσοχής, η περιοχή συντηρήθηκε κυρίως από τα κοινοτικά δίκτυα και τις δομές των λαϊκών πολιτοφυλακών, πολλές από τις οποίες έχουν πλέον εξαφανιστεί. Έκτοτε, οι περιοχές του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ έχουν υποστεί περισσότερα από εννέα χρόνια φτώχειας, καταστροφής των κύριων υποδομών τους και στέρησης της πρόσβασης σε βασικούς πόρους και υπηρεσίες, όπως συντάξεις, σχολεία για τα παιδιά και δημόσια υγειονομική περίθαλψη. Εννέα χρόνια προσφυγιάς και θανάτου, σιωπής και απουσίας. Μόνο η διεθνής αλληλεγγύη μερικών –πολύ λίγων– εγχειρημάτων, όπως αυτό που απεικονίζεται σ΄ αυτές τις φωτογραφίες, έχει συμβάλει για να μεταφέρει τη σοβαρότητα της κατάστασής τους πέρα από τα σύνορα.
Σήμερα, η κατάσταση είναι διαφορετική σε σχέση με εννέα χρόνια πριν, όταν ξεκίνησε αυτό το Καραβάνι, και το Ντονμπάς είναι πλέον –τουλάχιστον θεωρητικά– ένα μέρος όπου τα μέσα ενημέρωσης και οι αναλυτές του κόσμου στρέφουν το βλέμμα τους, ακόμη κι αν όλες οι πληροφορίες είναι μεροληπτικές. Η ανοικοδόμηση της περιοχής και η διαχείρισή της δεν είναι πλέον στα χέρια τοπικών πολιτοφυλακών και στρατιωτικών δομών, αλλά στα χέρια της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Οι πολιτικές και ταυτοτικές θέσεις έχουν επίσης αλλάξει. Όμως, πέρα από τα πρωτοσέλιδα, ο πληθυσμός του Ντονμπάς παραμένει θύμα ενός μακροχρόνιου και ενδημικού πια πολέμου και η περιοχή συνεχίζει να ζει υπό ουκρανική στρατιωτική πολιορκία, χωρίς καμία εγγύηση για την αποκατάσταση των δεινών των τελευταίων ετών.
Αυτό το καραβάνι ακτιβιστών, μουσικών και δημοσιογράφων έχει την άποψη πως, χωρίς την άλλη πλευρά του πολέμου, αυτή του άμαχου πληθυσμού του Ντονμπάς, είναι αδύνατο να γίνει κατανοητή ή να αναδειχθεί αυτή η σύγκρουση σε όλη την πολυπλοκότητά της. Για όσους απαρτίζουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αυτό το εγχείρημα, η ευθύνη για την έναρξη αυτού του πολέμου πέφτει κυρίως στα γεωστρατηγικά συμφέροντα των χωρών του ΝΑΤΟ, ο επεκτατικός ζήλος των οποίων έχει βυθίσει την περιοχή σε μια κατάσταση αστάθειας και εξάρτησης, όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα, παρά το γεγονός ότι προβάλλονται ως δικαιολογία, είναι αυτό που λιγότερο ενδιαφέρει.
Σχεδόν εννέα χρόνια μετά το πρώτο ανθρωπιστικό καραβάνι, αυτή τη φορά αποτελείται από μόλις δύο δεκάδες άτομα: εργαζόμενους, δημοσιογράφους και κοινωνικούς και πολιτικούς ακτιβιστές από την Ιταλία, τη Ρωσία, τη Γερμανία, το Μεξικό, την Τουρκία, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Ο David Caccione* είναι ο πιο ορατός ηγέτης από το 2014, όταν ξεκίνησε το εγχείρημα ανθρωπιστικής βοήθειας και αντιπληροφόρησης από την ομάδα Banda Bassotti.
Η πρόσβαση στο Ντονμπάς δεν ήταν ποτέ εύκολη. Όμως οι κυρώσεις και οι περιορισμοί έχουν κάνει το ταξίδι μακρύτερο και πιο περίπλοκο λόγω της αδυναμίας πτήσης προς τη Ρωσία. Χρειάζονται αρκετές ημέρες για να φτάσει κανείς από διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις και μια αλληλουχία συνδέσεων για να προσεγγίσει τα εδάφη του Ντονμπάς, και μερικές ημέρες ακόμη μέχρι τις γραμμές του μετώπου της σύγκρουσης.
Σ΄ αυτή την πλευρά του πολέμου
Ελάχιστες αναφορές είχαν γίνει για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην περιοχή αυτή μέχρι την κλιμάκωση του πολέμου στις αρχές του 2022. Κατά το πέρασμά του από την πόλη Λουγκάνσκ, το Καραβάνι κατάφερε να μιλήσει με την υπερασπίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Βικτόρια Αλεξάντροβα (Victoria Alexandrova), η οποία δήλωσε ότι «τα ουκρανικά στρατεύματα έχουν διαπράξει εγκλήματα πολέμου, καθώς επιτέθηκαν σε θέσεις αμάχων και άφησαν πίσω τους περισσότερους από 900 νεκρούς, συμπεριλαμβανομένων 30 παιδιών, μόνο τον Ιανουάριο 2023». Η Αλεξάντροβα τόνισε ότι «όλες αυτές οι πράξεις έχουν καταγραφεί με στοιχεία και έχουν τεθεί στη διάθεση των Ηνωμένων Εθνών μέσω μιας εκτεταμένης έκθεσης, ωστόσο, η μόνη απάντηση του εν λόγω θεσμού, ήταν η σιωπή».
Το Καραβάνι και οι δημοσιογράφοι που το συνόδευαν μπόρεσαν να δουν, να καταγράψουν μαρτυρίες και να φωτογραφίσουν τη στοχοποίηση υποδομών που εξυπηρετούν άμαχους πολίτες –νοσοκομεία, ορφανοτροφεία, ξενοδοχεία, σπίτια, δημαρχεία, θέατρα– από τα ουκρανικά στρατεύματα. Οι πινακίδες «κίνδυνος ναρκών» σε πάρκα στο κέντρο της πόλης του Ντονέτσκ μαρτυρούν τη χρήση «ναρκών-πεταλούδων» σε μια από τις πιο βαριά ναρκοθετημένες περιοχές του κόσμου. Αυτοί οι μικροί εκρηκτικοί μηχανισμοί, η χρήση των οποίων απαγορεύεται, εκτοξεύονται από μεγάλες αποστάσεις με τυχαίο προορισμό και είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Οι νάρκες αυτού του είδους έχουν καταστροφικές συνέπειες για τον άμαχο πληθυσμό, ιδίως για τα παιδιά, τα οποία μπορεί να τις περάσουν για μικρά παιχνίδια.
Ορφανοτροφεία: εκείνοι που μεγάλωσαν στον πόλεμο
Το Καραβάνι επισκέφθηκε αρκετά ορφανοτροφεία για να παραδώσει ανθρωπιστική βοήθεια και σχολικά είδη, ξεκινώντας από το ορφανοτροφείο Stakhanov Nο 2, περνώντας από το ορφανοτροφείο του Gorlovka [πόλη στο κέντρο της λεκάνης του ποταμού Ντόνετς], τα παιδιά του οποίου χρειάστηκε να μετεγκατασταθούν λόγω της γειτνίασής του με τη γραμμή του μετώπου και καταλήγοντας στο Σπίτι του Παιδιού στο Sakhtyorsk. Παρόλο που ο πόλεμος βρίσκεται στο πιο αιματηρό του σημείο, οι συνθήκες σε αυτά τα ιδρύματα έχουν βελτιωθεί σημαντικά. Το ορφανοτροφείο του Sakhtyorsk είναι το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα. Σε προηγούμενες επισκέψεις, συναντήσαμε εκατοντάδες παιδιά με ειδικές ανάγκες υπό τη φροντίδα πολύ λίγων φροντιστών με ελάχιστους πόρους ή φάρμακα. Σε εκείνη την περίπτωση, υπήρχε ένα δωμάτιο όπου μας απαγορεύτηκε να τραβήξουμε φωτογραφίες. Σ΄ εκείνο το δωμάτιο, αρκετά παιδιά κάτω των πέντε ετών ούρλιαζαν και έκλαιγαν συνεχώς ως αποτέλεσμα της έλλειψης ηρεμιστικών και φροντίδας. Ήταν συγκλονιστικό να συναντάμε γνωστά πρόσωπα και να βλέπουμε ότι η οδυνηρή κατάσταση είχε βελτιωθεί κάπως, μέσω μιας μεγαλύτερης προσβασιμότητας σε πόρους και φάρμακα. Το καραβάνι κατέθετε πάντα την ίδια δήλωση σε κάθε ορφανοτροφείο: «Οι κυβερνήσεις μας, του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, φέρνουν βόμβες με τα δικά μας χρήματα. Εμείς φέρνουμε φάρμακα και παιχνίδια. Δεν θέλουμε τα χρήματα των φόρων μας να φέρνουν βόμβες για να σκοτώνουν τους ανθρώπους εδώ».
Κλιμάκωση του πολέμου
Με την κλιμάκωση των πολεμικών επιχειρήσεων και την εισαγωγή νέων, ισχυρότερων και μεγαλύτερου βεληνεκούς όπλων, δεν επηρεάζεται μόνο ο καθημερινός αριθμός των νεκρών ή οι επιθέσεις σε στρατηγικές στρατιωτικές δομές. Αυτή η ομάδα παρατηρητών μπόρεσε να διαπιστώσει πώς οι επιθέσεις αυτές χρησιμοποιούνται συστηματικά για να χτυπούν μη στρατιωτικούς στόχους. Το καλύτερο παράδειγμα είναι η πόλη Alchevsk στην περιοχή Λουγκάνσκ, η οποία δέχθηκε επίθεση με τα υπερσύγχρονα Himars (High Mobility Artillery Rocket System). Χτυπήθηκαν το ξενοδοχείο και δύο φοιτητικές εστίες σκοτώνοντας αρκετούς φοιτητές και αμάχους, σε μια περιοχή που βρίσκεται αρκετά μακριά από τη γραμμή του μετώπου.
Μαριούπολη: η ζωντανή εικόνα του πολέμου
Η εικόνα της πλήρους καταστροφής ήρθε καθώς η αυτοκινητοπομπή περνούσε μέσα από τη Μαριούπολη. Ένα σκηνικό όπου σχεδόν κανένα κτίριο δεν είχε μείνει όρθιο, ο σιδηροδρομικός σταθμός δίπλα στη θάλασσα είχε καταστραφεί ολοσχερώς και παντού υπήρχαν θραύσματα ή υπολείμματα εκρηκτικών. Η πόλη που ήταν το αρχηγείο του νεοναζιστικού τάγματος Azov –το οποίο χρησιμοποιούσε ως βάση του το μεταλλουργικό συγκρότημα της πόλης– μετατράπηκε σε παράδειγμα των καταστροφικών επιπτώσεων του πολέμου και για τις δύο πλευρές.
Η Ρωσία βρήκε στην περιοχή μια βιτρίνα για να παρουσιάσει τις πολιτικές της όσον αφορά την ανασυγκρότηση. Πριν από μήνες, υπό την αιγίδα της, άρχισε η κατασκευή εντελώς νέων γειτονιών. Ορισμένες από αυτές έχουν ήδη ολοκληρωθεί και αρχίζουν να κατοικούνται.
Ζαπορίζια: πυρηνικό μέτωπο
Το τελευταίο σημείο του ταξιδιού ήταν το πιο κρίσιμο, ο πυρηνικός σταθμός Ζαπορίζια. Το Καραβάνι μπόρεσε να διαπιστώσει πώς οι εγκαταστάσεις δέχονται επιθέσεις από ουκρανικές θέσεις. Το Καραβάνι καταγγέλλει βομβαρδισμούς και την ανασυγκρότηση των ουκρανικών στρατευμάτων γύρω από την περιοχή αυτή τις τελευταίες ημέρες και τονίζει «τον κίνδυνο μια οβίδα να χτυπήσει σε λάθος σημείο». Δεν πρέπει να ξεχνάμε, λένε, «ότι ο πυρηνικός σταθμός βρίσκεται υπό ρωσικό έλεγχο από την αρχή του πολέμου και είναι ο μεγαλύτερος σε ευρωπαϊκό έδαφος».
Ενάντια στη λογική των «διπλών μέτρων και σταθμών»
Πιθανόν να υπάρχουν κάποιοι που βρίσκουν σ’ αυτές τις φωτογραφίες και το ρεπορτάζ μια άσκηση προπαγάνδας ή μια ωραιοποίηση των θέσεων που επικρίνουν το ΝΑΤΟ ή είναι άμεσα ευνοϊκές για τη Ρωσία. Ο στόχος αυτού του Καραβανιού, ακόμη και στα πιο έντονα χρόνια αποσιώπησης της σύγκρουσης –2018-2019 με τις αποτυχίες του Μινσκ– ήταν πάντα να καταγγείλει τις ανθρωπιστικές συνέπειες του στρατιωτικού επεκτατισμού του ΝΑΤΟ και να συνεισφέρει ανθρωπιστική βοήθεια, παιχνίδια, φάρμακα, χρήματα, στις κοινωνικές δομές μιας περιοχής που ποτέ δεν έλαβε την αλληλεγγύη ή τη ρητή υποστήριξη που έχουν σήμερα άλλες περιοχές της χώρας.
Το Καραβάνι έχει σκοπό να καταγγείλει τα «διπλά μέτρα και σταθμά» με τα οποία πρωτοβουλίες όπως αυτή ποινικοποιούνται ενώ οι ακροδεξιοί παραστρατιωτικοί που δρουν στην περιοχή χαρακτηρίζονται ως «ήρωες» ή «εθελοντές». Στόχος του είναι επίσης να καταστήσει ορατό πώς η αποσιώπηση θέσεων όπως η δική του τροφοδοτεί τη λογική του πολέμου. Με αυτό το Καραβάνι, οι διοργανωτές σκοπεύουν να επισημάνουν τις συνέπειες για γενιές παιδιών που έχουν μεγαλώσει εν μέσω βομβαρδισμών και αφηγήσεων που τα στοχοποιούν ως εχθρούς λόγω της γλώσσας που μιλούν ή της εθνοτικής τους καταγωγής. «Θέλαμε επίσης να επισημάνουμε», λένε οι διοργανωτές, «τα αποτελέσματα της εδραίωσης της σύγκρουσης και δυστυχώς, ο χρόνος μας δικαίωσε. Και φυσικά, θέλουμε επίσης να αναδείξουμε τη σημασία και άλλων προσεγγίσεων, οι οποίες, εν μέσω της προπαγανδιστικής μάχης, έχουν επίσης δικαίωμα να ακουστούν. Άλλωστε, όταν ήταν όλοι απόντες, εμείς ήμασταν ήδη εκεί».
* David Cacchion (1960, Ρώμη). Ζει και να αγωνίζεται στην πόλη που γεννήθηκε. Απόγονος εργατικής οικογένειας και κομμουνιστής, έχει εργαστεί ή/και εργάζεται ως εργάτης, εκφορτωτής, πωλητής εφημερίδων, αχθοφόρος, οδοκαθαριστής και παραγωγός δίσκων.
Έχει γράψει πολλούς από τους μελοποιημένους στίχους των Banda Bassotti, συγκρότημα του οποίου είναι ένας από τους ιδρυτές.
