Οι βροχές των μουσώνων και το λιώσιμο των παγετώνων έχουν διώξει δεκάδες εκατομμύρια Πακιστανούς από τα σπίτια τους. Η καταστροφή δείχνει ότι οι πληθυσμοί του φτωχού Παγκόσμιου Νότου, που συμμετέχουν ελάχιστα στην πρόκληση της κλιματικής αλλαγής, είναι αυτοί που πληρώνουν περισσότερο τις συνέπειές της.
Πηγή: Jacobin (3.9.2022) | Μετάφραση: Λίνα Κυργιαφίνη
Μία δεκαετία αφότου οι τελευταίες μεγα-πλημμύρες χτύπησαν το Πακιστάν το 2010, η χώρα, ακόμη μία φορά, πλήττεται από μια καταστροφή ασύλληπτης κλίμακας. Οι βροχές των μουσώνων και το λιώσιμο των παγετώνων συνδυάστηκαν για να εκτοπίσουν τουλάχιστον 35 εκατομμύρια ανθρώπους από τα σπίτια τους, ενώ έχουν καταγραφεί πάνω από χίλιοι νεκροί. Υπολογίζεται ότι το Πακιστάν ζημιώνεται κατά τουλάχιστον 10 δισ. δολάρια, εξαιτίας της εκτεταμένης καταστροφής που προκάλεσαν οι πλημμύρες. Επιπλέον, η γεωργία και η κτηνοτροφία έχουν καταστραφεί σε μαζική κλίμακα, γεγονός που εγείρει φόβους για σοβαρές ελλείψεις τροφής τους επερχόμενους μήνες.
Σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, τα μέσα ενημέρωσης έδωσαν εξαιρετικά χαμηλή κάλυψη στις πλημμύρες, που ξεκίνησαν χτυπώντας την επαρχία Μπαλοκιστάν (Balochistan) τον Ιούλιο. Αντ’ αυτού, στη δημόσια συζήτηση κυριάρχησε η διαμάχη για την εξουσία μεταξύ του κόμματος του έκπτωτου ηγέτη Ιμράν Καν (Imran Khan) και της κυβερνητικής συμμαχίας του Δημοκρατικού Κινήματος του Πακιστάν (PDM) -περιλαμβάνοντας τις κρίσιμες ενδιάμεσες εκλογές στην επαρχία Πουνχάμπ (Punjab). Τον Αύγουστο και οι δύο πλευρές άρχισαν να καταθέτουν κατηγορίες με πολιτικά κίνητρα εναντίον των αντιπάλων τους. Η σύλληψη του Σαμπάζ Τζιλ (Shahbaz Gill), αρχηγού του επιτελείου του κόμματος Πακιστάν Τεχρίκ-ε-Ινσάφ (Pakistan Tehreek-e-Insaf/ PTI) του Khan, πόλωσε περισσότερο το πολιτικό τοπίο, με προοπτικές για οξύτερες αντιπαραθέσεις τις επόμενες βδομάδες.
Ακόμη, ενώ οι πολιτικοί αναλυτές στην Ισλαμαμπάντ και στο εξωτερικό ήταν απασχολημένοι με την καταγραφή κάθε λεπτομέρειας του πολιτικού κουτσομπολιού που παραγόταν στο κέντρο, αχνές κραυγές βοήθειας άρχισαν να κυκλοφορούν στα κοινωνικά δίκτυα από ανθρώπους που επλήγησαν στις περιφέρειες του Πακιστάν. Σύντομα, οι πλημμύρες άρχισαν να κατακλύζουν περιοχές στο Σιντ (Sindh) και το νότιο Πουνχάμπ (Punjab). Η πρώτη φορά που οι πλημμύρες έγιναν κύριος τίτλος σε Πακιστανικό κανάλι ήταν την 23η Αυγούστου. Εκείνη τη στιγμή, πάνω από είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι είχαν ήδη πληγεί, γεγονός που καθιστούσε τις [πλημμύρες] τη χειρότερη φυσική καταστροφή στην πρόσφατη ιστορία της χώρας.
Η καθυστερημένη ανταπόκριση των μέσων ενημέρωσης στην κλιματική καταστροφή ερμηνεύεται μερικώς από το γεγονός ότι η ρητορική γύρω από τις «φυσικές καταστροφές» δεν προσφέρει εύκολα μια ξεκάθαρη κατηγοριοποίηση μεταξύ ηρώων και κακών. Αυτό τις μετατρέπει σε μία τραγωδία που μπορεί να προκαλέσει παγκόσμιο οίκτο, αλλά αδυνατεί να δημιουργήσει πολιτική αμφισβήτηση. Ωστόσο, η πολιτική βρίσκεται πραγματικά στην καρδιά της τραγωδίας που εκτυλίσσεται σήμερα στο Πακιστάν. Έτσι, είναι επιτακτικό να κατονομάσουμε τους κακούς που ευθύνονται για τα άσκοπα βάσανα εκατομμυρίων ανθρώπων.
Διαγραφή της πολιτικής
Οι άνευ προηγουμένου βροχές των μουσώνων (που ακολούθησαν ένα άνευ προηγούμενου κύμα καύσωνα κατά μήκος της χώρας) που προκάλεσαν τις πλημμύρες στο Πακιστάν είναι η προβλέψιμη φρίκη της κλιματικής αλλαγής, το αποτέλεσμα της πολιτικής οικονομίας του καπιταλισμού των ορυκτών καυσίμων. Είναι ευρέως κατανοητό ότι η αποικιοκρατία και ο ιμπεριαλισμός εμπόδισαν την ανάπτυξη των φτωχών χωρών, επιτρέποντας στον Παγκόσμιο Βορρά να επωφελείται εκμεταλλευόμενος τις πρώτες. Σύμφωνα με την οικονομική ιστορικό Ούτσα Πατνάικ (Utsa Patnaik), η ζημιά που προκλήθηκε στην οικονομία της Ινδίας μόνο από τους Βρετανούς ισούται με 45 τρις δολάρια, δημιουργώντας έτσι νησίδες ευημερίας στη μητρόπολη και συγχρόνως καταδικάζοντας εκατομμύρια στις αποικίες στη φτώχεια, την ανεργία και την πείνα.
Αυτή η εκμεταλλευτική σχέση επιδεινώνεται εάν εξετάσουμε πώς οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στον Παγκόσμιο Βορρά οδηγούν σε κλιματική κατάρρευση, επηρεάζοντας χώρες που όχι μόνο είναι ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή, αλλά επίσης δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα για αποκαταστάσεις ή κατασκευή υποδομών ανθεκτικών στο κλίμα. Για παράδειγμα, ο παγκόσμιος Βορράς είχε ήδη ξεπεράσει το μερίδιό του σε ασφαλείς εκπομπές από το 1939, σχεδόν οκτώ δεκαετίες πριν τις τρέχουσες πλημμύρες που βλέπουμε.
Το Πακιστάν δεν έχει καν χρησιμοποιήσει το μερίδιο που δικαιούται σε ασφαλείς εκπομπές (από το 1959, η χώρα έχει συνεισφέρει κατά 0.4 τοις εκατό στα συνολικά αέρια θερμοκηπίου), ενώ οι χώρες του Παγκόσμιου Βορρά έχουν υπερβεί τις ποσοστώσεις τους κατά 90 τοις εκατό. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι εκατό εταιρίες ευθύνονται για το 71 τοις εκατό των εκπομπών, ενώ οι κορυφαίοι είκοσι ρυπαντές έχουν προκαλέσει το ένα τρίτο των αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Τα φαντάσματα του παρελθόντος επανέρχονται για να στοιχειώσουν αυτούς που δεν έπαιξαν κανένα ρόλο στην ανατροφή τους.
Η χρονική και χωρική υστέρηση ανάμεσα στα αίτια και τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής είναι ένας από τους πρωταρχικούς λόγους που για τους φιλελεύθερους είναι εύκολο να παρουσιάζουν τέτοιες καταστροφές ως «ανθρωπιστικά» ζητήματα, διαγράφοντας τις πολιτικές ρίζες της τραγωδίας. Όπως μας υπενθυμίζει ο Φρέντρικ Τζέιμσον (Fredric Jameson), αυτή η αμνησία είναι ενσωματωμένη στη λογική του καπιταλισμού, καθώς η συσσωρευμένη εκμετάλλευση του παρελθόντος αναπτύσσεται για να ελέγξει το παρόν. Αλλά, καθώς αυτό το παρελθόν καθίσταται αόρατο στα εμπορεύματα που ανταλλάσσονται στις αγορές, μοιάζει σαν αυτή η ανταλλαγή να είναι ισότιμη. Με άλλα λόγια, ο καπιταλισμός εμφανίζεται φυσικός, αλλά προϋποθέτει μία ιστορία βίας και εκμετάλλευσης – μια ιστορία που το κεφάλαιο αναιρεί και καταστέλλει στην ανάπτυξή του.
Η διαγραφή, από τη δημόσια συζήτηση, των ρυπαντών, που είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για τα δεινά εκατομμυρίων ανθρώπων και για τον κίνδυνο καταστροφής του πλανήτη, είναι κι αυτή μέρος της εκμετάλλευσης της χρονικής και χωρικής υστέρησης μεταξύ των εκπομπών θερμοκηπίου και των θανατηφόρων επιπτώσεών τους. Το αποτέλεσμα είναι μια προσπάθεια απο-πολιτικοποίησης των δεινών και απομάκρυνσης της λογοδοσίας από τις χώρες και τις εταιρίες του Παγκόσμιου Βορρά -δίνοντας την εσφαλμένη εντύπωση ότι είμαστε «όλοι μαζί σε αυτό», σαν μια απειλούμενη ανθρώπινη οικογένεια.
Το Χρέος Οδοστρωτήρας
Το Πακιστάν αντιμετώπιζε ήδη μια τρομερή οικονομική κρίση, όταν οι πλημμύρες χτύπησαν τη χώρα. Υπήρχε μια οξεία κρίση ισοζυγίου πληρωμών όταν το PDM ανέτρεψε την κυβέρνηση του Καν (Khan) τον Απρίλιο, ενώ το εξωτερικό χρέος υπολογιζόταν στα 28 δις δολάρια. Καθώς η νέα κυβέρνηση ζήτησε τη βοήθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), μία από τις κύριες απαιτήσεις του χρηματοπιστωτικού ιδρύματος ήταν να τερματίσει τις επιδοτήσεις στο πετρέλαιο και να αυξήσει τα τιμολόγια στην ενεργειακή κατανάλωση. Καθώς η κυβέρνηση του PDM συνθηκολόγησε σε αυτές τις απαιτήσεις, ο πληθωρισμός έφτασε το 27 τοις εκατό. Ενώ οι φτωχότερη και η μεσαία τάξη χτυπήθηκαν σκληρότερα, τα προνόμια της ελίτ, που υπολογίζονταν σε 17.4 δις δολάρια σε μία έκθεση του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP), παρέμειναν ανέγγιχτα. Με άλλα λόγια, γίναμε μάρτυρες ενός γκροτέσκου παραδείγματος λιτότητας για τους φτωχούς, αλλά σοσιαλισμού για τους πλούσιους.
Στις αρχές Αυγούστου, η κυβέρνηση ανήγγειλε ακόμη μία εξωφρενική αύξηση των τιμολογίων ηλεκτρικής ενέργειας, που οδήγησε σε αυθόρμητες διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη χώρα. Τότε, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να ανατρέψει μερικούς όρους της αύξησης, λόγω της κοινωνικής πίεσης, αλλά οι συνολικά άθλιες συνθήκες διαβίωσης συνεχίζουν να στοιχειώνουν τους απλούς πολίτες: 40 τοις εκατό των θανάτων οφείλονται σε παθήσεις που μεταδίδονται με το νερό, περίπου 40 τοις εκατό των παιδιών υποσιτίζονται και είκοσι εκατομμύρια στερούνται το σχολείο. Ενώ το μέλλον μοιάζει ζοφερό για την κοινωνία, το ΔΝΤ αναμένει από το Πακιστάν να συνεχίσει την «ανασυγκρότηση» της οικονομίας του συντονισμένο με τις δυνάμεις της αγοράς.
Είναι σκόπιμο να θυμόμαστε ότι το χρέος του Πακιστάν έχει χρησιμοποιηθεί για να τροφοδοτήσει μία οικονομία καθοδηγούμενη από τις ελίτ και ελεγχόμενη από φεουδαρχικές ελίτ, μεγιστάνες ακινήτων και στρατιωτικές επιχειρήσεις. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα δάνεια του Πακιστάν χορηγήθηκαν σε στρατιωτικούς δικτάτορες, που έπαιξαν καίριο ρόλο ως στρατηγικοί σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών στον Ψυχρό πόλεμο και στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Ωστόσο, είναι η κοινωνία που πιέζεται να πληρώσει το κόστος της ιμπεριαλιστικής συμμαχίας των ΗΠΑ με τις άρχουσες ελίτ του Πακιστάν.
Η Χρέος της Ιστορίας
Ακόμη και πριν τις πλημμύρες, ήταν ολοφάνερο ότι η οικονομία του Πακιστάν δεν μπορούσε πλέον να αντέξει τους υπερβολικούς φόρους που απαιτούνταν από το ΔΝΤ, ειδικά χωρίς να αγγίξει τα προνόμια των ελίτ. Με τις πλημμύρες, που προκάλεσαν καταστροφές πάνω από 10 δις δολάρια, είναι ξεκάθαρο ότι το Πακιστάν θα χρειαστεί μία άνευ προηγουμένου ενίσχυση από τον κόσμο. Ίσως είναι επίσης η ιδανική στιγμή για να ανοίξει ένα διάλογος για την διόρθωση ιστορικών σφαλμάτων, περιλαμβάνοντας την ακύρωση του χρέους, ως μέρος της παγκόσμιας προσπάθειας προς την κλιματική δικαιοσύνη.
Ευτυχώς, αυτό το αίτημα κερδίζει τώρα ορμή στις κύριες συζητήσεις. Πολλοί οργανισμοί, περιλαμβανόμενης της Επιτροπής για την Κατάργηση του Παράνομου Χρέους, επιχειρηματολογούν από χρόνια ότι τα δάνεια που αποκτήθηκαν λόγω αποικιοκρατικής λεηλασίας και στρατιωτικών δικτατοριών πρέπει να χαρακτηριστούν «επαχθή» και να ακυρωθούν. Σήμερα, υπάρχουν αυξανόμενες εκκλήσεις από ακτιβιστές, κοινότητες της πρώτης γραμμής και ακαδημαϊκούς να καταργηθεί το χρέος, ως μέρος των κλιματικών επανορθώσεων για τις χώρες του παγκόσμιου Νότου. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή έχει επίσης αποδεχτεί το ρόλο της αποικιοκρατίας στην εμβάθυνση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο την υπόθεση για επανορθώσεις.
Ακτιβιστές στο Πακιστάν επίσης απαιτούν οι πιστωτές του Παγκόσμιου Βορρά να ακυρώσουν το χρέος του Πακιστάν, να παρέχουν επενδύσεις και μεταφορά τεχνολογίας για την κατασκευή υποδομών ανθεκτικών στο κλίμα και να αναγνωρίσουν τις εταιρίες τους ορυκτών καυσίμων ως υπεύθυνες για τη ρύπανση του πλανήτη. Αυτό βρίσκεται στην κορυφή των 100 δις δολαρίων, που αποτελούν δέσμευση της Συμφωνίας του Παρισιού για τις φτωχές χώρες, μία δέσμευση που δεν έχει τιμηθεί ακόμη. Αυτά τα αιτήματα δεν πρέπει να συγχέονται με μία εθνικιστική αξίωση, κατά την οποία ο Νότος και ο Βορράς αποτελούν τετελεσμένες κατηγορίες. Μάλλον, όπως προτάθηκε παραπάνω, ο ρόλος των κυρίαρχων ελίτ στο Πακιστάν (και αναμφισβήτητα σε όλο το Νότο) στη διαχείριση οικονομικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων ήταν θλιβερός.
Στον αντίποδα, αυτά τα αιτήματα εννοούνται ως σημείο εκκίνησης για μια πολιτική που λαμβάνει σοβαρά υπόψη θέματα ιστορικής αδικίας, ιμπεριαλισμού και καπιταλισμού, προκειμένου να δημιουργήσει μία εναλλακτική τάξη πραγμάτων. Μπορούν να αποτελέσουν τη συγκολλητική ουσία που συνδέει τους σοσιαλιστές του Παγκόσμιου Βορρά, που αντιμάχονται το μιλιταρισμό, το σωβινισμό και τις εταιρίες ορυκτών καυσίμων, με τους ακτιβιστές του Παγκόσμιου Νότου, που παλεύουν ενάντια στον εκμεταλλευτικό δεσμό που συνέχει τις τοπικές ελίτ, τις ξένες χώρες και τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Με άλλα λόγια, είναι ένα κάλεσμα για να ξεκινήσει ένα κοινό διεθνές έργο, που να παρουσιάζει ένα τολμηρό όραμα για το μέλλον, αντί να περιορίζει το πλέγμα των δυνατοτήτων σε φιλανθρωπικές προσπάθειες.
Η επιχειρηματική απληστία και η οικονομική κερδοσκοπία έχουν αποδειχτεί ασύμβατες με τη βιωσιμότητα της ζωής. Η δίδυμη κρίση της υπερχρέωσης και της κλιματικής καταστροφής στο Πακιστάν μας δίνει ένα προσχέδιο δυστοπικού μέλλοντος, αλλά προσφέρει και μια ευκαιρία αλλαγής της ροής της ιστορίας. Καμιά φτωχή χώρα δεν μπορεί να ανοικοδομηθεί μόνη της, αφού αντιμετωπίσει την κλίμακα καταστροφής που είδαμε στο Πακιστάν. Είτε αυτό θα οδηγήσει στην εντατικοποίηση των τειχών, της βίας και της λογοκρισίας, καθώς οι κοινότητες πρώτης γραμμής καθίστανται ζώνες θυσίας για την απληστία και απερισκεψία των εταιρειών, είτε θα γίνουμε μάρτυρες της παγκόσμιας αλληλεγγύης, όπου διεκδικούμε την κοινή μας ανθρωπιά, αναδιανέμοντας τους πόρους και μετριάζοντας τα ιστορικά λάθη. Διεθνισμός ή απαρτχάιντ είναι οι επιλογές που προσφέρει η κλιματική κρίση στην ανθρωπότητα. Είναι καιρός όλοι να διαλέξουμε πλευρά.
O Ammar Ali Jan είναι ιστορικός και μέλος του κινήματος Haqooq-e-Khalq στο Πακιστάν. Είναι μέλος του συμβουλίου της Προοδευτικής Διεθνούς.
