Κάποιες σκέψεις για την ουσία της εκπαίδευσης σήμερα, με αφορμή τις καταλήψεις σχολείων
Οι πρόσφατες κινητοποιήσεις μαθητών και μαθητριών και στη «συντηρητική και φρόνιμη» Χίο, όπου εργάζομαι, με ένα εντυπωσιακό σε συμμετοχή και παλμό συλλαλητήριο, χαιρετίστηκαν κι από αρκετούς εκπαιδευτικούς. Πρώτη και καλύτερη, βέβαια, έσπευσε υπερήφανη να φωτογραφηθεί, για να μπει στο γενικό κάδρο, η τοπική συνδικαλιστική ηγεσία του κλάδου. Το χαρούμενο «ενσταντανέ» της στιγμής υποκρύπτει όμως τη μεγάλη –και πολύ πιο μόνιμη– εικόνα. Η κλιμάκωση των σχολικών καταλήψεων από την πλευρά των μαθητών δημιούργησε στην πλειοψηφία των εκπαιδευτικών έκδηλη αμηχανία…
Οι αντιδράσεις των περισσότερων κυμάνθηκαν από την κραυγαλέα σιωπή έως τον φανερό εκνευρισμό εις βάρος των μαθητών. Υπήρξε προφανής η…ανυπομονησία μας να τελειώνει γρήγορα αυτή η «ανωμαλία» και να επιστρέψουμε στην «κανονικότητα», στην ιερή αγελάδα του συστήματος που αποκαλείται «μάθημα». Δεν έλειψαν από αρκετούς και οι κλιμακώσεις αυταρχισμού: απειλές, εκφοβισμοί με το έκτρωμα της τηλεκπαίδευσης που διέλυσε μαθησιακά τα παιδιά ως αντίδοτο διά πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν, τιμωρία στους βαθμούς, απουσίες κλπ. Γενικά, οι μαθητικές κινητοποιήσεις μάς έβαλαν μπροστά στον καθρέφτη μας, και το θέαμα δε μας άρεσε: γιατί αυτό που οφείλαμε να κάνουμε εμείς (να μην πατήσουμε το πόδι μας στα σχολεία, όσο πρυτανεύει η πολιτική του «Όποιος ψοφήσει ψόφησε!») το έκαναν τα παιδιά, αναδεικνύοντας την ατολμία μας απέναντι στις περιστάσεις.
Το σύστημα έχει πετύχει σε μεγάλο βαθμό τον στόχο του, με τη μακρά χείρα βοηθείας της τραγικής συνδικαλιστικής μας ηγεσίας: μετατρεπόμαστε σε κλάδο που, μέρα με τη μέρα, συρρικνώνεται ηθικά, με βασική του έγνοια να μη βρεθεί μπροστά σε καμία νομική συνέπεια (πραγματική ή προσχηματική), φοβούμενος τις απειλές των κυβερνώντων περισσότερο απ’ όσο το πράττουν οι…ανήλικοι: μη δώσουμε κάποιον αγώνα πέρα από αυτούς που ικανοποιούν το «θεαθήναι», μη συνεχίσουμε απεργία-αποχή από το εξάμβλωμα της αξιολόγησης επειδή η «ανεξάρτητη» Δικαιοσύνη την κήρυξε παράνομη. Κλάδος που αδιαφορεί για το μείζον – τα πρότυπα και τα παραδείγματα που θα δώσει στη νεολαία ως προς το Ήθος και την Πολιτική Στάση – τη στιγμή που, περιδεής και πανικόβλητος, τρέχει να διεκπεραιώσει οιαδήποτε εντολή της κυβέρνησης. Προπαντός επιβάλλεται «να βγει η ύλη», να συμβάλουμε σε αυτόν τον αδιαπραγμάτευτο στόχο με κάθε τρόπο, να συνοικοδομήσουμε το προφίλ της «κανονικότητας» ως αφήγημα αυτής της Πολιτείας. Και ξανά, για να μην το ξεχνάμε: Όποιος ψοφήσει ψόφησε…
Είναι «ακραία μέθοδος η κατάληψη» μας φωνάζει εν χορώ η κυβέρνηση, με όλα της τα φερέφωνα στη διαπασών, και τρέχουμε κι εμείς να παπαγαλίσουμε το σύνθημα. Είναι «ακραίο» οτιδήποτε μπλοκάρει προς στιγμήν το αφήγημα της συστημικής προπαγάνδας, ενώ δεν είναι βέβαια ακραίο:
– να έχουμε καμια εκατοστή νεκρούς κάθε μέρα, να μην κουνιέται φύλλο και να πηγαίνουμε ατάραχοι στις δουλειές μας πριμοδοτώντας την ανοσία αγέλης, με άμεσο κίνδυνο της ζωής μας.
– να δηλώνει με απόλυτη φυσικότητα ο πρωθυπουργός της χώρας πως «είχαμε πέρσι μια πολύ καλή χρονιά, αν εξαιρέσουμε τους νεκρούς», και να τον ακούει απαθής τύπος που δηλώνει «δημοσιογράφος».
– να ισοπεδώνει η κυβέρνηση όποιο φύλλο συκής απέμεινε από την προστασία των αδύναμων, τη στιγμή που υπουργοί της αφιερώνουν πολύ περισσότερο χρόνο σε…χαρωπές φωτογραφίες με ανθρώπους που βρίσκονται εμπλεκόμενοι στα πιο αδιανόητα ποινικά αδικήματα.
– να ρημάζει η Υγεία και η Παιδεία, και να διοργανώνονται φιέστες για πολεμικά αεροπλάνα των οποίων οι δαπάνες αφανίζουν οποιαδήποτε δυνατότητα σωτηρίας του κοινωνικού συνόλου
(ο αναγνώστης ας προσθέσει ό,τι θέλει, ο κατάλογος δεν έχει τελειωμό…)
Επειδή λοιπόν πολύν λόγο κάνουμε καθημερινά για την απαξίωση του σχολείου τα τελευταία χρόνια – και πρόκειται για κάτι που ιδιαιτέρως μας ενοχλεί όλους εμάς που εργαζόμαστε στο χώρο – καιρός είναι να προσέξουμε πως οι σημερινοί 15χρονοι έφηβοι αναμετρώνται από πολύ νωρίς με την απύθμενη υποκρισία του κόσμου των ενηλίκων. Ενός κόσμου που οι εκπαιδευτικοί, με την καθημερινή μας στάση, τον πριμοδοτούμε ανενδοίαστα, αντί να ορθώνουμε νησίδες αντίστασης στη γενική χυδαιότητα.
Ως φιλόλογοι π.χ. (για να μιλήσω με παραδείγματα από την ειδικότητά μου), τους διδάσκουμε με στόμφο την Αντιγόνη ή τον Δίκαιο Λόγο ως πρότυπα αντίστασης στην αυθαιρεσία της εξουσίας, τη στιγμή που, με την πρώτη στραβή, τους ενθαρρύνουμε να κάτσουν στα αυγά τους και οι ίδιοι δε σηκώνουμε ανάστημα σε τίποτε. Τους διδάσκουμε θεωρίες για το απαράδεκτο του ρατσισμού, ενώ ταυτόχρονα είμαστε κατά βάθος ρατσιστές οι ίδιοι ή, στην καλύτερη περίπτωση, σφυρίζουμε αδιάφορα μπροστά σε θέματα που καίνε, όπως τα εγκλήματα της σημερινής Ελλάδας κι Ευρώπης απέναντι στους πρόσφυγες ή οι διαρκείς γυναικοκτονίες. Θα μπορούσα να συνεχίσω επί πολύ, το νόημα είναι σαφές…
Αν δε συναισθανθούμε πως, σε μια τέτοια οριακή συγκυρία, πρωτεύει να εμπνεύσουμε υγιή παραδείγματα στοιχειώδους σθένους και αντίστασης στους μαθητές μας, αντί να παριστάνουμε μονίμως τα «καλά και φρόνιμα παιδιά» του συστήματος, ας μην απαιτούμε γνήσιο σεβασμό από τους νεότερους. Τουλάχιστον, αν μη τι άλλο, ας μην τους βάζουμε τρικλοποδιές στην προσπάθειά τους να κρατήσουν οποιαδήποτε αγνότητα τους έχει απομείνει ακόμα – έστω κι αν οι αγώνες τους διέπονται κι από αντιφάσεις ή ατέλειες (λες και οι ίδιοι συνιστούμε πρότυπα τελειότητας…). Οι δηλώσεις φρονηματισμού, του τύπου «γυρίστε στην τάξη γρήγορα», πολύ περισσότερο η έμπρακτη συμπόρευσή μας με τις πλέον παράλογες επιταγές του καθεστώτος μόνο εμάς και το θλιβερό κομφορμισμό μας εκθέτουν. Και για να παραφράσω το περίφημο δίστιχο του Αναγνωστάκη: «Φταίμε οι ίδιοι! Τόσοι είμαστε!»
Ο Μιχάλης Ανεζίρης είναι φιλόλογος Μέσης Εκπαίδευσης
