Sharad Onta*, Πηγή peoplesdispatch.org , 8 Απριλίου 2023
Σε όλο τον κόσμο, ακτιβιστές αγωνίζονται για την απόρριψη των θεωριών της οικονομίας της αγοράς και την καθιέρωση της θεωρίας της ισότητας και της δικαιοσύνης για την υπεράσπιση του δικαιώματος των ανθρώπων στην υγεία.
Όταν επινοήθηκε η ιδέα της ισότητας στην υγεία στη Διεθνή Διάσκεψη για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας το 1978 –που κατέληξε στη διακήρυξη της άλμα Άτα- ο κόσμος βίωνε την αρχική φάση της παγκοσμιοποίησης. Εκείνη την εποχή, η υλοποίηση των αρχών της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας αντιμετώπισε τις προκλήσεις της δομικής προσαρμογής στα συστήματα περίθαλψης σε πολλές χώρες. Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1990, η διαδικασία χάραξης πολιτικών για την υγεία ξεπεράστηκε πλήρως από τις αξίες που προωθήθηκαν στη δομική προσαρμογή. Μεταξύ άλλων, η επένδυση στην υγεία περιορίστηκε σε ευκαιρία της αγοράς και έτσι χρησιμοποιήθηκε για να αιτιολογήσει και να προωθήσει την ιδιωτικοποίηση στον τομέα της υγείας.
Ήδη από την αρχική φάση της ώθησης προς την ιδιωτικοποίηση, έγινε φανερό ότι οι φτωχοί θα πληγούν δυσανάλογα από την έλλειψη πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας. Διάφορα δίκτυα ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών, επαγγελματιών και ακαδημαϊκών σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, παρακολουθούσαν το δυναμισμό και τον αγώνα για δικαιοσύνη στην υγεία για τους άπορους. Ωστόσο, ο νεοφιλελευθερισμός του 21ου αιώνα κατάφερε να αμφισβητήσει αυτές τις προσπάθειες και σταδιακά απώθησε στη σκιά την ιδέα της Ολοκληρωμένης Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Κράτη αποδυναμωμένα από προγράμματα δομικής προσαρμογής και χρέη αναγκάστηκαν να παραδοθούν πριν τον νεοφιλελευθερισμό.
Οι επιπτώσεις του σύγχρονου νεοφιλελευθερισμού στην υγεία είναι πολλαπλές, και η εμπορευματοποίηση της υγείας περιλαμβάνεται σίγουρα σ’ αυτές. Παράγοντες του νεοφιλελευθερισμού, όπως πολυεθνικές εταιρίες και διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, επενδύουν κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να επηρεάσουν την υγεία εισάγοντας θεωρίες της οικονομίας της αγοράς. Με αυτό τον τρόπο, πρωταρχικό ενδιαφέρον είναι το μάρκετινγκ και η συσσώρευση κέρδους, όχι η ισότητα και η δικαιοσύνη. Στην πραγματικότητα, ανισότητα και αδικία στη υγεία υπάρχουν σήμερα επειδή οι θεωρίες της οικονομίας της αγοράς εφαρμόζονται σε μεγάλη έκταση στον τομέα.
Οι έννοιες τεχνολογίες και υπηρεσίες υγείας ερμηνεύονται ως εμπορεύματα προς πώληση στην αγορά. Οι άνθρωποι που υποφέρουν από προβλήματα υγείας δεν αντιμετωπίζονται ωσάν να αναζητούν υπηρεσίες, αλλά ως καταναλωτές. Οι νεοφιλελεύθερες αξίες εξισώνουν το δικαίωμα των πολιτών στην υγεία με το δικαίωμα του καταναλωτή να αγοράσει κάτι στην αγορά, επιβάλλοντας τη θεωρία της αγοράς για την κυριαρχία των καταναλωτών. Αυτό συνεπάγεται το απόλυτο δικαίωμα των καταναλωτών να αγοράσουν οποιοδήποτε εμπόρευμα, με βάση την ισχύ τους, και έτσι συνδέεται η ποιότητα και ποσότητα των υπηρεσιών υγείας με την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Περιττό να πούμε ότι αυτό δε συνάδει με το πνεύμα της ισότητας και της δικαιοσύνης που είχε οραματιστεί η Διακήρυξη της Άλμα Άτα. Η κατανάλωση υπηρεσιών υγείας δεν μπορεί να είναι ανάλογη με την άμεση οικονομική συνεισφορά των πολιτών. Η άρνηση της ισότητας και της δικαιοσύνης στην υγεία από την κυρίαρχη θεωρία της οικονομίας της αγοράς έχει οδηγήσει στις ευρύτατες ανισότητες στην υγεία σήμερα.
Η πρόοδος στην επιστήμη και την τεχνολογία της υγείας τοποθετούν τον πλανήτη σε μία θέση όπου οι περισσότερες από τις ασθένειες που υπέβαλαν σε δοκιμασία τα ανθρώπινα όντα μερικές δεκαετίες πριν, μπορούν εύκολα να ξεπεραστούν. Η περαιτέρω επιστημονική κα τεχνολογική εξέλιξη, όπως και η βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού στην υγεία, θα έπρεπε να σημαίνουν ότι θα μπορούμε να αντιμετωπίσουμε επάξια μελλοντικές ασθένειες. Ωστόσο, αυτό το αισιόδοξο σενάριο δεν είναι πιθανό να συμβεί χωρίς μια αποφασιστική στροφή προς τις ιδέες της Ολοκληρωμένης Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.
Για περισσότερα από 20 χρόνια, το Κίνημα των Λαών για την Υγεία [People’s Health Movement (PHM)] χτίζει ένα παγκόσμιο κίνημα, που έχει τις ρίζες του στον Παγκόσμιο Νότο, το οποίο θα μπορούσε να φέρει αυτή τη στροφή. Οι προσπάθειες για να γίνει αυτό μπορούν να ιδωθούν σε πολύ τοπική κλίμακα, όπου οι κύκλοι των χωρών εστιάζουν στα πιο πιεστικά ζητήματα υγείας. Επίσης αναπτύσσονται σε παγκόσμιο επίπεδο, όπου οι ακτιβιστές του PHM συνεχίζουν να επιμένουν στην αντιμετώπιση των πολιτικών, εμπορικών και άλλων συστημικών προσδιοριστών της υγείας.
Είναι προφανές ότι ο αγώνας μας για την υγεία σήμερα δεν είναι μόνο απέναντι στις ασθένειες. Αντίθετα, παλεύουμε ενάντια στα συστήματα που προωθούν τις διακρίσεις και δημιουργούν εμπόδια στους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση στα σημαντικά επιτεύγματα της επιστήμης και τεχνολογίας της υγείας, όπως και στη στοιχειώδη πρωτοβάθμια περίθαλψη. Ο αγώνας μας είναι για το δικαίωμα των ανθρώπων στην υγεία, όχι για τη φιλανθρωπία και την ελεημοσύνη του συστήματος και της αγοράς. Αγωνιζόμαστε για την απόρριψη της θεωρίας της οικονομίας της αγοράς στην υγεία και την καθιέρωση της θεωρίας της ισότητας και της δικαιοσύνης για την υπεράσπιση του δικαιώματος των ανθρώπων στην υγεία. Η υγεία δεν πρέπει να πωλείται στην αγορά.
*Ο Sharad Onta είναι ο εθνικός συντονιστής του Κινήματος των Λαών για την Υγεία στο Νεπάλ και ειδικός σε θέματα υγειονομικής περίθαλψης, με εκτενή γνώση στην έρευνα και την ανάπτυξη πολιτικών συστημάτων υγείας.
