Ο Γκορμπατσόφ δεν ήταν πράκτορας του δυτικού ιμπεριαλισμού, όπως αρέσκονται να τον κατηγορούν όσοι ισχυρίζονται ότι η πρώην ΕΣΣΔ δεν κατέρρευσε υπό το κράτος των ασφυκτικών αντιφάσεών της, αλλά ανετράπη κατόπιν έξωθεν παρέμβασης. Φυσικά, οι Δυτικοί υποστήριξαν την γκορμπατσοφική περεστρόικα, καθώς διέβλεψαν τη δυνατότητα περαιτέρω προσέγγισης της ΕΣΣΔ με το διεθνές καπιταλιστικό περιβάλλον και τη στρατιωτική κυρίως αποδυνάμωσή της. Ωστόσο, η μεταρρύθμιση που επιχείρησε ο Γκορμπατσόφ ήταν η μοναδική εναλλακτική στρατηγική που διέθετε η ηγεσία της κρατικής γραφειοκρατίας απέναντι στην οξύτατη κρίση, οικονομική, πολιτική και εθνοτική, που μάστιζε την ΕΣΣΔ και προοιωνιζόταν τη διάλυσή της. Η οποία βεβαίως απέτυχε…
Γέννημα-θρέμμα του κομματικού-κρατικού διευθυντικού μηχανισμού, ο Γκορμπατσόφ ήλπισε ότι με την «από τα πάνω» μεταρρύθμισή του, χωρίς να θίξει στο ελάχιστο τις κοινωνικές και πολιτικές δομές του καθεστώτος, θα εξομάλυνε τις σχέσεις με τη Δύση και θα ανακούφιζε στοιχειωδώς τη σοβιετική κοινωνία από τη σήψη της «μπρεζνιεφικής στασιμότητας». Τούτο σε κάποιο βαθμό το πέτυχε (απόσυρση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, μείωση των υπέρογκων στρατιωτικών δαπανών, παύση των διώξεων των αντιφρονούντων κ.λπ.), όμως ταυτόχρονα άνοιξε ο ασκός του Αιόλου: Απουσία μιας διακριτής ταξικής-κοινωνικής έκφρασης των ανταγωνιστικών συμφερόντων διάφορων τμημάτων του πληθυσμού, καθώς όλα «χωνεύονταν» από το κόμμα-κράτος, και της προώθησης στοιχειωδών μορφών πολιτικού πλουραλισμού και δημοκρατικής κοινωνικής οργάνωσης, όλες οι αντιφάσεις (από τις πολύμηνες άγριες απεργίες στα ορυχεία των Ουραλίων μέχρι την ανοιχτή διεκδίκηση των απαράτσικ να περάσουν από την προνομιούχα διεύθυνση της κρατικής περιουσίας στην ιδιοποίηση τμημάτων της) συγκρούονταν στο εσωτερικό της γραφειοκρατίας, διαλύοντας την όποια συνοχή της. Το τέλος ήταν προδιαγεγραμμένο. Η αφύπνιση των καταπιεσμένων εθνών στα δυτικά και στα νοτιοανατολικά της Ρωσίας, το πυρηνικό δυστύχημα στο Τσερνομπίλ το 1986 και η ουδόλως… γκλάσνοστ διαχείρισή του, καθώς βέβαια και η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, επέσπευσαν τον άδοξο θάνατο της… ένδοξης ΕΣΣΔ.
Ο Γκορμπατσόφ ήταν πλέον άχρηστος τόσο στη Δύση όσο και στην κοινωνία του. Η μεν πρώτη (αν και τον τίμησε με Νόμπελ Ειρήνης…) ήθελε γοργή και σαφή μετάβαση στον καπιταλισμό, και μάλιστα με υποτελείς όρους, τα δε ανώτερα τμήματα της κρατικής γραφειοκρατίας (όλοι κομμουνιστές!) αναζητούσαν λυσσαλέα το ξεπούλημα της κρατικής περιουσίας προς όφελός τους, πράγμα που απογειώθηκε την περίοδο Γιέλτσιν, διαλύοντας τη ρωσική κοινωνία.
Όχι, ο Γκορμπατσόφ δεν ήθελε, και κυρίως δεν μπορούσε, να ηγηθεί μιας μετάβασης στον ολοκληρωτικό κρατικό καπιταλισμό αλά Κίνα, ούτε να δώσει μια μάχη αντίστοιχη με αυτή που έδωσαν οι ομοϊδεάτες του Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ και Ότα Σικ το 1968 στην Τσεχοσλοβακία. Ήταν αρκετά δειλός για μεταρρυθμιστής και αρκετά σοβαρός για παλιάτσος…
