Το λίθιο, το «λευκό πετρέλαιο» ή ο «λευκός χρυσός» του παρόντος και κυρίως του μέλλοντος, στρατηγικού χαρακτήρα ορυκτό για την αποκαλούμενη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, βρίσκεται περισσότερο ή λιγότερο άφθονο στο υπέδαφος αρκετών χωρών της Λατινικής Αμερικής. Στο αποκαλούμενο «τρίγωνο» λιθίου (Αργεντινή, Βολιβία, Χιλή) παράγεται το 60% της παγκόσμιας παραγωγής και έχει εντοπιστεί το 63% των παγκόσμιων αποθεμάτων. Εξόρυξη λιθίου πραγματοποιείται και στο Μεξικό, το Περού και τη Βραζιλία, όπου επίσης υπάρχουν κοιτάσματα.
Η ζήτηση λιθίου αυξάνεται συνεχώς και οι τιμές ανεβαίνουν – ιδιαίτερα στις επεξεργασμένες βιομηχανικά μορφές του (π.χ. μπαταρίες). Το διεθνές εξορυκτικό κεφάλαιο βλέπει τη Λατινική Αμερική και ειδικότερα το «τρίγωνο» ως πηγή αποκλειστικά φτηνής πρώτης ύλης και ασυδοσίας ως προς τη χρήση παλιών και σχετικά φτηνών τεχνικών εξόρυξης που συμβάλλουν στις καταστροφικές επιπτώσεις των εξορύξεων στα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη ζωή των περιοχών όπου πραγματοποιούνται (οι εξελιγμένες τεχνικές μετριάζουν τις καταστροφικές επιπτώσεις, αλλά είναι ακριβότερες). Να επισημανθεί ότι στις περιοχές των εξορύξεων (όχι μόνο του λιθίου) κατά κανόνα κατοικούν ιθαγενείς λαοί που εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν την περιοχή, αφού η «μάνα γη», το νερό και ο αέρας έχουν μολυνθεί. Επίσης, ενώ το Σύνταγμα (στη Βολιβία και τη Χιλή) ορίζει ότι οι εξορυκτικές συμβάσεις για να είναι νόμιμες πρέπει να περιλαμβάνουν τη λήψη μέτρων από τις ανάδοχες εταιρείες για την προστασία του περιβάλλοντος, στην πράξη δεν τίθενται ουσιαστικές ρήτρες και όταν τίθενται δεν ελέγχεται η τήρησή τους.
Η αντίσταση στην υποτέλεια δυναμώνει
Στις «χώρες λιθίου» αναδεικνύεται σε κεντρικό οικονομικό και πολιτικό ζήτημα η διεκδίκηση των λαών τους για ανάληψη από το κράτος της ευθύνης εξόρυξης και βιομηχανικής επεξεργασίας του λιθίου στη χώρα εξόρυξής του, όπου, εκτός πολλών άλλων, αποφέρει πολλαπλάσια έσοδα. Μια διεκδίκηση που στηρίζεται από όλες τις κυβερνήσεις στις οποίες απευθύνεται και στην οποία συμπυκνώνεται το αίτημα για εθνική κυριαρχία με τη συλλογική αξιοπρέπεια και αυτοπεποίθηση των λαών.
Το διεθνές εξορυκτικό κεφάλαιο αντιδρά στην ανατροπή της… ιστορικής κανονικότητας, με πτώση των τιμών του ορυκτού και εκβιάζει ότι θα εγκαταλείψει τη Λατινική Αμερική. Οι κυβερνήσεις του «τριγώνου» για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση συζητούν τη δημιουργία Λατινοαμερικάνικου Οργανισμού Λιθίου, αντίστοιχου του ΟΠΕΚ, ώστε να μπορούν να ελέγχουν τις διεθνείς τιμές.
Ας παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις στις χώρες του «τριγώνου λιθίου»:
Βολιβία: εθνικός έλεγχος της εξόρυξης λιθίου
Όπως δήλωσε ο Έβο Μοράλες τον περασμένο Οκτώβρη στο Μεξικό, η κυβέρνηση της Βολιβίας είχε ξεκινήσει το 2019 τις διαδικασίες για τη δημιουργία βιομηχανίας λιθίου με κρατικό έλεγχο και είχε συσταθεί η σχετική δημόσια εταιρεία. Ενώ όλα προχωρούσαν, ήρθε το πραξικόπημα, το οποίο συσχετίζεται άμεσα με τα σχέδια της κυβέρνησης για το λίθιο. Η πραξικοπηματική κυβέρνηση αδρανοποίησε την εταιρεία.
Ο νέος πρόεδρος Λ. Άρτσε έχει προχωρήσει στη σύσταση Εθνικής Εταιρείας Λιθίου και στη σύνθεση της Διαχειριστικής Επιτροπής (ειδικοί τεχνολόγοι και τέσσερις ιθαγενείς, εκπρόσωποι των κοινοτήτων που θίγονται – δύο άντρες και δύο γυναίκες). Ολοκληρώθηκε η δημοπρασία για τη νέα εξόρυξη και, καινοτομώντας, με βάση μια σειρά κριτηρίων δόθηκε άδεια σε οκτώ εταιρείες για εξάμηνη πιλοτική λειτουργία. Στη συνέχεια θα επαναξιολογηθούν και θα δοθούν οι οριστικές άδειες.
Χιλή: διαδηλώσεις για την εθνικοποίηση της παραγωγής λιθίου
Λίγες μέρες πριν από τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών (21-11-2021), ο απερχόμενος πολυεκατομμυριούχος δεξιός πρόεδρος Σ. Πινέιρα υπέγραψε σύμβαση εξόρυξης λιθίου με δύο εταιρείες (μια χιλιανή και μια κινεζική) χωρίς να την κοινοποιήσει στη Βουλή για έγκριση και χωρίς να περιέχει τους απαιτούμενος όρους για την προστασία του οικοσυστήματος και των κοινοτήτων της περιοχής όπως ορίζει το Σύνταγμα. Προφανής στόχος του ήταν να μπλοκάρει την υλοποίηση των προγραμματικών δεσμεύσεων του αριστερού ψηφοδελτίου για δημόσιο έλεγχο των εξορύξεων λιθίου και τη βιομηχανική του επεξεργασία στο διαχειριστικό πλαίσιο που υλοποιεί η Βολιβία. Ταυτόχρονα, καίριος στόχος του ήταν να μπλοκάρει προτάσεις της Συντακτικής Επιτροπής για εθνικοποίηση.
Οι αντιδράσεις ήταν στα όρια του ακαριαίου: Συνεδρίασε η Βουλή και –παρά τους δυσμενείς συσχετισμούς για την Αριστερά– αποφάσισε να προτείνει αμέσως στη Συντακτική Επιτροπή την εθνικοποίηση των μεγάλων εξορυκτικών προγραμμάτων λιθίου και χαλκού.
Παράλληλα, διευρύνεται η διαμαρτυρία – αντίσταση πέραν των ιθαγενικών κοινοτήτων και οργανώνονται σε πόλεις πολυπληθείς διαδηλώσεις με συμμετοχή συνδικάτων και με βασικό σύνθημα «το λίθιο για τη Χιλή». Ο Γ. Μπόριτς, που τυπικά θα είναι ο νέος πρόεδρος στις 11 Μαρτίου, δηλώνει αποφασισμένος να υλοποιήσει τις δεσμεύσεις του.
Σε αυτό το κλίμα, το αρμόδιο Δικαστήριο ακυρώνει τη «σύμβαση Πινέιρα» με την αιτιολογία ότι προκαλεί σοβαρή βλάβη στο περιβάλλον και τον τουρισμό.
Αργεντινή
Ο Α. Φερνάντεθ και η κυβέρνησή του στοχεύουν επίσης σε εθνική βιομηχανία λιθίου και μάλιστα το γρηγορότερο δυνατό. Όμως, η βαθιά οικονομική κρίση (αποπληρωμή του τεράστιου δανείου στο ΔΝΤ που τους κληροδότησε ο Μάκρι, πληθωρισμός στα ύψη, υποτίμηση κ.λπ) δεν επιτρέπει την ανάληψη μιας τόσο μεγάλης επένδυσης. Έτσι, διαπραγματεύεται με την Κίνα τόσο για την εξόρυξη όσο και τη λειτουργία εργοστασίου μπαταριών.
Και οι λιγότερο ή περισσότερο καταστροφικές συνέπειες των εξορύξεων; Και ένα παραγωγικό μοντέλο που δεν θα είναι αποκλειστικά προσανατολισμένο στις προσοδοφόρες εξορύξεις; Εύκολα τα ερωτήματα, δύσκολες οι απαντήσεις όταν αναφερόμαστε ειδικότερα στη Λατινική Αμερική.
* Το μεταλλικό ορυκτό λίθιο και οι ενώσεις του, εκτός από αρκετές βιομηχανικές εφαρμογές (αντικαταθλιπτικά φάρμακα, καλλυντικά, θερμοανθεκτικό γυαλί, κεραμικά, αεροναυπηγική) χρησιμοποιούνται στην κατασκευή μπαταριών για ηλεκτροκίνηση καθώς και μπαταριών για κάθε άλλη ηλεκτρονική εφαρμογή (π.χ. κινητά, υπολογιστές).
