-1-
Σε αυτή τη σειρά των άρθρων θα δούμε το νέο ακροδεξιό χάρτη όπως διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας κι όπως αποτυπώθηκε στα εκλογικά αποτελέσματα του Μαΐου και του Ιουνίου.
Θα υποστηρίξω πως μετά την ενσωμάτωση τμήματος της “αντισυστημικής” ακροδεξιάς σε κυβερνητικά πόστα (συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ) και τη σταδιακή πτώση της Χρυσής Αυγής δημιουργήθηκαν οι όροι για την αναδιάρθρωση του “χώρου”, με βασικούς πυλώνες (επανα)συσπείρωσης τα μακεδονομαχικά συλλαλητήρια, τα αντιμεταναστευτικά πογκρόμ (Έβρος, Λέσβος κλπ) και το κίνημα των αρνητών της πανδημίας. Κινήματα τα οποία επέτρεψαν στον εθνικιστικό εσμό να ξανακατέβει στους δρόμους με όρους μαζικότητας και μαχητικότητας.
Θα υποστηρίξω πως ο πιο βασικός χορηγός της νέας εκρηκτικής ανόδου της ακροδεξιάς είναι η ακροδεξιά/νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας (ουσιαστικά άτυπη συγκυβέρνηση ΝΔ – ΛΑΟΣ) που ακολουθεί από την αρχή της ανέλιξής της στην κυβερνητική εξουσία σκληρή αντιμεταναστευτική ατζέντα, μέσα σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο υπερσυντηρητισμού που επιτρέπει στους ακροδεξιούς να κολυμπάνε “σαν το ψάρι μέσα στο νερό”. Η ίδρυση του υπουργείου κοινωνικής συνοχής και οικογένειας είναι ένα σαφές δείγμα της διαρκούς ώσμωσης της συστημικής και “αντισυστημικής” (ακρο)δεξιάς. Επίσης, η κατασταλτική διαχείριση της πανδημίας και πολλά ανορθολογικά μέτρα που πήρε η κυβέρνηση έδωσαν το χώρο στους ακροδεξιούς διαφόρων μορφών να αυτοπαρουσιάζονται ως δήθεν “υπερασπιστές της ελευθερίας” ή της “αυτοδιάθεσης του σώματος”. Η κυβερνητική πολιτική διαμόρφωσε ένα πλαίσιο δημόσιας συζήτησης που ευνόησε την ακροδεξιά και της έδωσε χρήσιμα καύσιμα για να εμφανιστεί ως φορέας “αντίστασης” στον κρατικό αυταρχισμό1. Στην πραγματικότητα το λεγόμενο “αντιεμβολιαστικό κίνημα”, στο οποίο από την αρχή ηγεμόνευαν οι ακροδεξιοί, αποτέλεσε απλά το κατοπτρικό είδωλο της κυβερνητικής πολιτικής. Τίποτα “αντισυστημικό” δεν υπήρξε σε αυτό.
Τέλος, θα υποστηρίξω πως βαριές ευθύνες για την κοινωνική και εκλογική άνοδο της ακροδεξιάς έχει κι εκείνο το τμήμα της αριστεράς που δεν δίστασε να συμμαχήσει μαζί της, φτάνοντας ακόμα και σε αναβαθμισμένες μορφές σύμπραξης και δημιουργίας κοινών μετωπικών σχημάτων, εμφανίζοντας ακόμα και φασίστες ως “ταξικούς ήρωες” (όπως τους υποψήφιους βουλευτές Νταλιάνη, Βαϊοπούλου και Τσάπαλη). Είναι προφανές πως αυτή η ώσμωση τμήματος της αριστεράς με τμήμα της ακροδεξιάς συνέβαλε στην κανονικοποίηση του ακροδεξιού λόγου, ενίσχυσε το “αντισυστημικό” προφίλ της τελευταίας την βοήθησε να κάνει επικοινωνιακό λίφτινγκ και να κατέβει στους δρόμους με μαζικότερους όρους.
-2-
Πριν ξεκινήσουμε, όμως, οφείλουμε να πούμε δυο λόγια για την ντεμέκ “αντισυστημικότητα” της ακροδεξιάς. Στις διάφορες μορφές της η ακροδεξιά όχι μόνο δεν συγκρούεται με το αστικό κράτος και το κεφάλαιο, αλλά αντιθέτως χρησιμοποιείται ως το μακρύ τους χέρι. Βασική της αντίληψη είναι πως καταστατική προϋπόθεση για να “ωφεληθεί το έθνος εν συνόλω” είναι η ταξική συμφιλίωση κάτω από τη σιδερένια μπότα ενός αυταρχικού κράτους. Κι όταν λένε ταξική συμφιλίωση εννοούν φυσικά την υποταγή των υποτελών τάξεων στην κυρίαρχη τάξη.
Ήδη από την εποχή του Μουσολίνι γνωρίζουμε πως ο φασισμός δημιουργήθηκε ως απεργοσπαστικός μηχανισμός. Για τον Μουσολίνι οι απεργίες και οι καταλήψεις εργοστασίων ήταν “μπολσεβικισμός εν δράσει”, συνειδητή προδοσία του έθνους, ενώ οι εργάτες έχουν “νηπιακή αντίληψη”. Οι απεργοί μπορεί μερικές φορές να έχουν δίκιο απέναντι στην κυβέρνηση ωστόσο πάντα έχουν άδικο απέναντι στο έθνος: «Το να επιβάλλουν επάνω σε ένα λαό τη νέκρωση μιας απερίσκεπτης απεργίας, το να ποδοπατούν τα δικαιώματα του συνόλου, αυτό σήμαινε ότι οδηγούσαν τον κόσμο από τη σύγχρονη πολιτική ζωή πίσω στις φυλετικές συγκρούσεις». Σε τι διαφέρει άραγε αυτή η στάση απέναντι στις απεργίες με τη σημερινή ρητορική του ΣΚΑΙ; Έτσι, για το φασιστικό ιδεώδες, για να επιτευχθεί η κοινωνική αρμονία, θα πρέπει να επιβληθεί η ταξική ειρήνη από ένα αυταρχικό κράτος. Καθώς το φιλελεύθερο κράτος είναι αδύναμο και δεν μπορεί να βάλει χαλινάρι στις επιδιώξεις του προλεταριάτου: «Αν λοιπόν οι πολίτες γίνουν εκ του φυσικού τους εριστικοί, αν οι τάξεις έχουν την τάση να προσπαθούν να αλληλοεξοντωθούν, η πολιτική ζωή δεν μπορεί να έχει το ρυθμό που είναι απαραίτητος για την ανάπτυξη ενός σύγχρονου λαού (…) Έπρεπε να βγούμε από το ποταπό, φατριακό συνήθειο του ταξικού ανταγωνισμού (…) Η αρχή του κράτους ήταν ένα γατάκι που το χάιδευαν μέχρι θανάτου. Σε μια τέτοια κατάσταση, η απλή συμπόνια και η ανοχή θα ήταν έγκλημα. Ο φιλελευθερισμός και η δημοκρατία, έχοντας αποποιηθεί το καθήκον τους σε κάθε περίπτωση, απέτυχαν παταγωδώς να αξιολογήσουν και να ρυθμίσουν τα δικαιώματα και τα καθήκοντα των διαφόρων τάξεων της ιταλικής ζωής. Ο φασισμός το κατάφερε αυτό!»2.
Αλλά, για να έρθουμε και σε ένα πιο κοντινό παράδειγμα αρκεί να αναφέρουμε τη σύνδεση των ναζιστών της Χρυσής Αυγής με βαριά επιχειρηματικά συμφέροντα. Αυτό προκύπτει όχι μονάχα από την απεργοσπαστική δραστηριότητά της, αλλά και από την κοινοβουλευτική της παρουσία. Όπως αναφέρει συντρόφισσα η οποία μελέτησε 5700 ερωτήσεις που κατέθεσε στη βουλή η ΧΑ από τον Ιούλιο του 2012 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2016, πίσω από το “αντισυστημικό” προφίλ των δουλικών του καπιταλισμού και τα “αντικαθεστωτικά” ξεκαρφώματά τους κρύβεται ταύτιση επιδιώξεων: «με τα συμφέροντα εφοπλιστών και εργολάβων, φαρμακοβιομηχάνων, με βιομηχανίες παραγωγής πολεμικού εξοπλισμού, με τα συμφέροντα επιχειρηματιών, με ρωσικά μονοπώλια, αθλητικές ομοσπονδίες κ.ά. Πίσω από τις φωνές τους και τις παραστάσεις που δίνουν για τις κάμερες κρύβεται η πολυπόθητη για το κεφάλαιο «εργασιακή ειρήνη», για την οποία οι χρυσαυγίτες δουλεύουν με το αζημίωτο. Επιτιθέμενοι σε συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργατών, διασπώντας την εργατική τάξη σε ντόπιους και ξένους φορτώνοντας όλα τα δεινά στους δεύτερους, προσπαθώντας να κρύψουν τις ταξικές αντιθέσεις κάτω απ’ το «εθνικό συμφέρον». Με κάθε μέσο προσπαθούν να πείσουν τους εργάτες ότι έχουν κοινά συμφέροντα με τους καπιταλιστές και καλούν στη ζεστή αγκαλιά της περιβόητης εθνικής ομοψυχίας που “αυτομάτως” θα βάλει μπροστά τις μηχανές της ανάπτυξης (του κεφαλαίου) και της ευημερίας. Μέσα σε τόσες χιλιάδες λέξεις και ομιλίες, ο αντικαπιταλισμός πουθενά… Καθόλου τυχαίο γι’ αυτούς που θέλουν να κάνουν την τάξη των καταπιεσμένων να ξεχάσει πως «ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη δεν μπορούν να υπάρχουν ταυτόχρονα για καπιταλιστές και εργάτες»3.
Με δυο λόγια μπορούμε με ασφάλεια να πούμε πως παρά το “αντισυστημικό” προφίλ που πουλάνε οι φασίστες έχουν σχέσεις με επιχειρηματικά συμφέροντα και κάνουν εκδουλεύσεις για λογαριασμό τους. Ταυτόχρονα, έχουν ερείσματα σε τμήματα του βαθέους κράτους (από τον στρατό, τις μυστικές υπηρεσίες και την αστυνομία μέχρι την εκκλησία και την αστική δικαιοσύνη). Εχθρός τους δεν είναι το “σύστημα”. Εχθροί τους είναι οι αποκλεισμένοι, οι φτωχοί, οι μετανάστες, οι “διαφορετικοί”, όσες και αγωνίζονται στους χώρους εργασίας και τις γειτονιές, οι αναρχικοί, οι κομμουνιστές.
-3-
Πριν ξεκινήσουμε την αναφορά μας στο εκλογικό αποτύπωμα της “αντισυστημικής” ακροδεξιάς4 , πρέπει να πούμε πως δεν είναι η πρώτη φορά που εμφανίζεται τόσο μεγάλη εκλογική επιρροή. Στις εκλογές του Μαΐου του 2012, εν μέσω δομικής κρίσης και απαξίωσης της αστικής πολιτικής σκηνής, τα διάφορα ακροδεξιά μορφώματα ξεπέρασαν αθροιστικά το 23%. Θα πρέπει βέβαια να συνυπολογιστούν οι ειδικές συνθήκες της εποχής, καθώς τα δυο παραδοσιακά κόμματα του κυρίαρχου δικομματισμού (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ) κατέρρεαν κυριολεκτικά5. Έτσι, ένα τεράστιο τμήμα συντηρητικών δεξιών ριζοσπαστικοποιούνταν και περνούσαν από την ΝΔ (του επίσης ακροδεξιού Σαμαρά) στο νέο κόμμα του Καμμένου. Είναι ενδεικτικό πως η ΝΔ απέσπασε μόλις το 18,85% των ψήφων, ενώ οι ΑΝΕΛ απέσπασαν το εντυπωσιακό 10,6%. Η Χρυσή Αυγή απέσπασε το 6,97% με περισσότερες από 440.000 ψήφους, ενώ σημαντική παρουσία είχαν κι άλλοι σχηματισμοί (ΛΑΟΣ, Δημιουργία Ξανά, Όχι/ΕΠΑΜ κλπ). Στις εκλογές του Ιουνίου του 2012 είχαμε μια σχετική οπισθοχώρηση της ακροδεξιάς εκλογικής επιρροής στο 18% περίπου, καθώς τμήματα που αποσπάστηκαν από τη ΝΔ επέστρεψαν σ’ αυτήν για λόγους που δεν μπορούμε να εξετάσουμε με λεπτομέρειες σ’ αυτό το άρθρο. Τον Ιανουάριο και τον Σεπτέμβριο του 2015 έχουμε νέα οπισθοχώρηση στο 12%, ενώ τον Ιούλιο του 2019 βλέπουμε την οπισθοχώρηση της Χρυσής Αυγής και τη γενική μείωση της εκλογικής επιρροής της ακροδεξιάς στο 8%.
Αυτό που παρατηρούμε δηλαδή είναι η εκρηκτική άνοδος της ευρύτερης “αντισυστημικής” ακροδεξιάς από το ξέσπασμα της κρίσης και τη χρεοκοπία και υπαγωγή της ελληνικής οικονομίας στον πλήρη έλεγχο των δανειστών. Μεγάλο ρόλο σ’ αυτό έπαιξε η απόσπαση ενός σημαντικού τμήματος της ΝΔ που εκφράστηκε κυρίως μέσω των ΑΝΕΛ. Επίσης, για πρώτη φορά ένα καθαρόαιμο ναζιστικό κόμμα αύξανε θεαματικά την εκλογική του επιρροή, δείχνοντας διεργασίες ριζοσπαστικοποίησης προς τα δεξιά σε συντηρητικά τμήματα της ελληνικής κοινωνίας. Σταδιακά, η εκλογική επιρροή της ακροδεξιάς μειώνεται, ενώ για πρώτη φορά έχουμε την πρώτη αριστεροακροδεξιά συγκυβέρνηση (ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ). Από το 2019 μέχρι σήμερα μεσολαβεί η πανδημία και η αυταρχική διαχείρισή της από το κράτος.
Στο χρονικό αυτό διάστημα παρατηρούμε αναδιαρθρώσεις στο χώρο στα δεξιά της Νέας Δημοκρατίας. Σίγουρα δεν είναι καθόλου τυχαίο πως από τους 13 ακροδεξιούς/alt right σχηματισμούς που συμμετείχαν στις εκλογές του Μαΐου του 2023 οι 12 συμμετείχαν ενεργά στο λεγόμενο αντιεμβολιαστικό κίνημα. Είτε οι παλιότερες ακροδεξιές δυνάμεις, είτε οι νέες που αναδύθηκαν όλα αυτά τα χρόνια είχαν στο πολιτικό τους κέντρο το ζήτημα της πανδημίας και των εμβολίων και επένδυσαν σε αυτό για την αύξηση της επιροής τους (μαζί βέβαια με το μακεδονικό και το αντιμεταναστευτικό). Νέες θεωρίες συνωμοσίας γεννήθηκαν στο πλάι παλιότερων: έτσι μαζί με την άρνηση της επικινδυνότητας της πανδημίας και τον αντιεμβολιασμό συνδυάστηκαν παλιότερες θεωρίες όπως η θεωρία της μεγάλης αντικατάστασης, του αποπληθυσμού του πλανήτη, της ΝΤΠ (Νέας Τάξης Πραγμάτων) ως ενιαίου κέντρου που κατευθύνει και υπαγορεύει κατά το δοκούν όλα τα κράτη κλπ. Στη βάση αυτή υπήρξε και σύγκλιση με ορισμένους αριστερούς που ρέπουν στη συνωμοσιολογία. Έτσι, για παράδειγμα τέτοιες θεωρίες συναντάμε με το τσουβάλι στη λεγόμενη Διεπιστημονική Ένωση για τη Δημοκρατία και τη Βιοηθική, ένα κοινό μετωπικό σχήμα αριστερών και ακροδεξιών που δημιουργήθηκε στις αρχές του 2021.
Κάπως έτσι, τον Μάιο του 2023 οι 13 ακροδεξιοί/alt right σχηματισμοί απέσπασαν το 12% των ψήφων. Όπως είπαμε πριν, οι 12 από αυτούς ήταν καθαρά “ψεκασμένοι”: Ελληνική Λύση, Νίκη, Συμμαχία Ανατροπής, Ενώνω, Κίνημα 21, Πνοή Δημοκρατίας, Ελεύθεροι Ξανά, ΕΑΝ, ΤΟΛΜΑ, Ελλήνων Συνέλευσις, ΕΝΑ και Βόρεια Λέγκα. Ο 13ος ακροδεξιός συνδυασμός που ακολούθησε διαφορετική πολιτική στόχευση ήταν το κόμμα Τζήμερου/Κρανιδιώτη, το οποίο έκανε “προωθητική αντιπολίτευση” στην κυβέρνηση. Ενδεχομένως, στα ποσοστά αυτά θα έπρεπε να αθροίσουμε και την Πλεύση Ελευθερίας, καθώς η Ζωή Κωνσταντοπούλου έχει παρουσιάσει σκληρές εθνικιστικές θέσεις και ενσωμάτωσε ακροδεξιούς στα ψηφοδέλτιά της. Ένα παράδειγμα είναι ο ρατσιστής, οπαδός της ναζιστικής θεωρίας της μεγάλης αντικατάστασης και μακεδονομάχος Βασίλης Γραμματικόπουλος. Ωστόσο, αυτό το ζήτημα το δούμε ξεχωριστά.
Στον μήνα που μεσολάβησε για τις νέες εκλογές υπήρξαν διεργασίες συγκέντρωσης δυνάμεων μέσω νεοσύστατων σχηματισμών, ενώ ο χάρτης άλλαξε με την επιτυχή κάθοδο του Κασιδιάρη στις εκλογές μέσω του κόμματος Σπαρτιάτες. Έτσι, η ακροδεξιά αύξησε τα ποσοστά της αποσπώντας το 14,20% των ψήφων. Από του 8 ακροδεξιούς/alt right σχηματισμούς που κατέβηκαν οι 7 ήταν ξεκάθαρα “ψεκασμένοι”: Σπαρτιάτες, Ελληνική Λύση, Νίκη, Πατριωτικός Συνασπισμός, Ελλήνων Συνέλευσις, Εθνικό Μέτωπο και Πνοή Δημοκρατίας. Στη βουλή, πέρα από τα τρία πρώτα ακροδεξιά κόμματα κατάφερε να μπει και η Πλεύση Ελευθερίας.
Σχετικά με τους Σπαρτιάτες θα αναφερθούμε σε επόμενο κείμενο, ωστόσο αξίζει να αναφέρουμε μερικά πράγματα. Ο αρχηγός του (και στέλεχος του Εθνικού Κόμματος Έλληνες) Βασίλης Στίγκας διατηρούσε σχέσεις ήδη από τα μακεδονομαχικά συλλαλητήρια με τον πρώην επικεφαλής της ΛΑΕ, Παναγιώτη Λαφαζάνη. Το δεξί χέρι του Στίγκα (και του Κασιδιάρη επίσης) είναι ο δικηγόρος Χάρης Κατσιβαρδάς. Πρόσφατα τον συναντήσαμε στην επιχείρηση διαπόμπευσης δασκάλας που κατηγορήθηκε ότι δήθεν πρόβαλε στους μαθητές της ταινία “ομοφυλοφιλικού περιεχομένου”. Ο Κατσιβαρδάς αξιοποιώντας τις άκρες που έχει στα μέινστριμ ΜΜΕ δημιούργησε συνθήκες ηθικού πανικού διασπείροντας fake news (παλιά τους τέχνη κόσκινο). Όσοι ασχολούμαστε, όμως, με το ζήτημα της ακροδεξιάς θυμόμαστε τον Κατσιβαρδά να είναι ομιλητής σε αντιεμβολιαστικές συγκεντρώσεις και να διατηρεί προνομιακές σχέσεις με τον επίσης ακροδεξιό καθηγητή Νομικής και αγαπημένο ενός τμήματος της “αριστερής” συνωμοσιολογίας Κώστα Βαθιώτη. Τέλος, ο Κατσιβαρδάς έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο “Το υγειονομικό Άουσβιτς”, το οποίο έχει εκδοθεί από τις ακροδεξιές εκδόσεις Πελασγός. Στο ίδιο μοτίβο και ο φύρερ του, ο Ηλίας Κασιδιάρης έχει γράψει το βιβλίο “Η αλήθεια πίσω από τη νόσο covid 19”, στο οποίο πέρα από τις θεωρίες συνωμοσίας που αναπαράγει έχει κι ένα κεφάλαιο για “Άουσβιτς των ανεμβολίαστων”. Με τον τρόπο αυτό οι απόγονοι των χιτλερικών εργαλειοποιούν και σχετικοποιούν το Ολοκαύτωμα για να το χρησιμοποιήσουν για τους δικούς τους πολιτικούς σκοπούς. Συνηθισμένη μέθοδος για φασίστες, που θέλουν να εμφανιστούν ως “σύγχρονοι εβραίοι” και διωκόμενοι από το “καθεστώς”. Το ίδιο έκανε για παράδειγμα και ο φιλοναζί αρνητής του Ολοκαυτώματος Ερνστ Τσύντελ, όταν κατά την προσέλευσή του σε δίκη στον Καναδά φόρεσε στολή κρατούμενου σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η χυδαία αυτή πρακτική αυτή υιοθετήθηκε και από οργανικούς διανοούμενους της “αριστερής” συνωμοσιολογίας, όπως ο Φώτης Τερζάκης (ιδρυτικό μέλος της ΔΕΥΔΗΒ μαζί με πλήθος ακροδεξιών), ο οποίος σε εκδήλωση φόρεσε το κίτρινο αστέρι για να εμφανίσει τον εαυτό του ως “σύγχρονο εβραίο”, εργαλειοποιώντας το Ολοκαύτωμα. Αλλά, με όποιον δάσκαλο καθίσεις…
Σημειώσεις:
- «Οι λέξεις έχουν κι αυτές αφεντικά. Αυτός που έχει την εξουσία δεν επιβάλλει μόνο τη θρησκεία του, όπως λέγανε κάποτε, αλλά πλέον επιβάλλει και την ερμηνεία των λέξεων. Ας πάρουμε για παράδειγμα μια από τις πιο ταλαιπωρημένες και χιλιοφορεμένες λέξεις, τη λέξη ελευθερία. “Επιχείρηση ελευθερία” ονομάζει η κυβέρνηση την εμβολιαστική της πολιτική, η οποία από την αρχή διολίσθησε στον αυταρχικό κατήφορο του μαστίγιου και του καρότου – όπως η ίδια ομολόγησε μέσω πολλών εκπροσώπων της. Την “ελευθερία” επικαλείται και ο εσμός των ακροδεξιών και υπερορθόδοξων συνωμοσιολογιών που χρησιμοποιεί το αντιεμβολιαστικό κίνημα και τον ανορθολογικό/μεταφυσικό αντιεπιστημονισμό ως δεξαμενή άντλησης οπαδών και επανασυσπείρωσης ενός “αντισυστημικού” πολιτικού χώρου στα δεξιά της δεξιάς – κρατώντας πάντοτε ανοιχτές τις αγκάλες του στα ναζιστικά τάγματα εφόδου.
Κάπως έτσι διαμορφώνεται ένα πλαίσιο συζήτησης που ευνοεί τόσο το κράτος, όσο και τον ακροδεξιό τυχοδιωκτισμό και τις ουρές του. Το κράτος εμφανίζεται ως θεματοφύλακας της επιστήμης και του ορθολογισμού, ενώ η ακροδεξιά ως φορέας “αντίστασης” στην κυβερνητική πολιτική. Ο δημόσιος διάλογος λοιπόν διαμορφώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε το δίπολο κυβέρνησης από τη μία και ανορθολογιστών από την άλλη συσκοτίζει τις συνθήκες του ταξικού σφαγείου που επικρατούν. Οι δύο αυτές πλευρές -φαινομενικά μόνο αντίπαλες- μετατοπίζουν το διάλογο στο δικό τους έδαφος και παρουσιάζουν ως κυρίαρχο ζήτημα ένα ιδιόμορφο ντέρμπι εμβολιαστών – αντιεμβολιαστών». (Πολύκαρπος Γεωργιάδης: Να μη συνηθίσουμε τον θάνατο, να μη συνηθίσουμε την καταστολή)
- Benito Mussolini, Η Αυτοβιογραφία μου (εκδόσεις Νέα Γενεά)
- Χρυσή Αυγή: Η φωνή του κεφαλαίου μέσα από τις ερωτήσεις της στο αστικό κοινοβούλιο (πολιτική επιθεώρη ΜΟΛΟΤ, τεύχος 3, Νοέμβριος 2016)
- Την αναφέρουμε έτσι για να την ξεχωρίσουμε από την μέινστριμ ακροδεξιά που βρίσκεται ενσωματωμένη στη Νέα Δημοκρατία. Έτσι κι αλλιώς, η ΝΔ πάντοτε ενσωμάτωνε μεγάλα κομμάτια της ακροδεξιάς, διατηρώντας μια πολιτική ανοιχτών θυρών. Ταυτόχρονα, μεγάλα τμήματα της “αντισυστημικής” ακροδεξιάς κατάγονται από τη ΝΔ. Τα πιο τρανταχτά παραδείγματα είναι το ΛΑΟΣ και οι ΑΝΕΛ.
- Στο σημείο αυτό θα προσθέσω μια παρατήρηση συντρόφου: το 2012 η άνοδος της ακροδεξιάς είχε να κάνει κυρίως με την εκλογική αποσύνθεση της ΝΔ. Σήμερα δεν ισχύει αυτό. Έχουν μετακινηθεί προς την άκρα δεξιά κομμάτια που δεν ψήφιζαν παραδοσιακά δεξιά. Και εδώ φαίνεται η σημασία της συνύπαρξης και συνεργασίας αριστεράς και ακροδεξιάς στα μακεδονομαχικα και στην άρνηση της πανδημίας. Δηλαδή αν αθροίζονταν τα ποσοστά ακροδεξιών και ΝΔ έβγαινε το 2012 45%. Ενώ σήμερα αθροίζονται σε πάνω από 57% αν βάλουμε και την Πλεύση μέσα.
