Η Κουρδική Αριστερά θα μπορούσε να ανατρέψει την κατάσταση ενάντια στην αυταρχική εξουσία του Ερντογάν

Του Cengiz Gunes, Πηγή: jacobin.com

Το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) καθιερώθηκε ως βασικός παράγοντας στην τουρκική πολιτική, αφού εξασφάλισε το 13 τοις εκατό των λαϊκών ψήφων και ογδόντα έδρες στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας τον Ιούνιο του 2015. Αυτό ήταν δυνατό επειδή κατάφερε να οικοδομήσει ένα συνασπισμό με τις αριστερές και προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις της Τουρκίας, ενώ ταυτόχρονα ενσωμάτωσε σημαντικούς τοπικούς Κούρδους πολιτικούς παράγοντες.

Ωστόσο, μετά το αρχικό αυτό σημαντικό βήμα, η κλιμάκωση της καταστολής από την κυβέρνηση του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αποδεκάτισε τη θεσμική βάση και την πολιτική επιρροή του HDP. Οι τουρκικές αρχές έχουν φυλακίσει τα ηγετικά στελέχη του κόμματος και απομάκρυναν τους εκλεγμένους δημάρχους του από τα αξιώματα τους. Μια συκοφαντική εκστρατεία από φιλοκυβερνητικά και κρατικά μέσα ενημέρωσης έχει καταφέρει να παρουσιάσει το HDP ως επίκεντρο της βίας και της τρομοκρατίας.

Καθώς το σχέδιο για να κλείσει οριστικά το HDP και να απαγορευτεί σε πολλές από τις ηγετικές του προσωπικότητες να συμμετάσχουν στην πολιτική, πλησιάζει στο τέλος του, το κόμμα βρίσκεται και πάλι στο επίκεντρο της τουρκικής πολιτικής. Στις 14 Μαΐου θα διεξαχθούν βουλευτικές και προεδρικές εκλογές στην Τουρκία. Ανάλογα με το αποτέλεσμα, είτε η συντηρητική εθνικιστική κυβέρνηση του Ερντογάν θα εδραιώσει την εξουσία της, είτε η χώρα μπορεί να αρχίσει να επιστρέφει στην κοινοβουλευτική δημοκρατία υπό την ηγεσία του ήπιου προεδρικού υποψηφίου της αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου.

Έχοντας δεχτεί μεγάλη καταστολή από τον Ερντογάν τα τελευταία οκτώ χρόνια, το φιλοκουρδικό μπλοκ έχει τώρα την ευκαιρία να ανατρέψει την ισορροπία υπέρ της αντιπολίτευσης και να θέσει τέλος στην αυταρχική διακυβέρνηση του Ερντογάν.

Τι έχει προηγηθεί

Το HDP ιδρύθηκε το 2012 για να ενώσει την κατακερματισμένη αριστερά της Τουρκίας και το φιλοκουρδικό δημοκρατικό κίνημα και να δημιουργήσει μια ριζοσπαστική δημοκρατική εναλλακτική στα δεξιά και κεντρώα πολιτικά κόμματα της χώρας. Αντιμετώπισε σημαντικές προκλήσεις από την αρχή ως κληρονόμος του φιλοκουρδικού κινήματος που έχει αντιμετωπίσει επαναλαμβανόμενους κύκλους καταστολής από την ίδρυσή του το 1990. Η τουρκική πολιτική και νομική τάξη ερμήνευσε την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των Κούρδων και άλλων μειονοτικών ομάδων ως απειλή για την ενότητα και την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας.

Εκλογικά αποτελέσματα HDP 2015-2018

Η εμφάνιση αυτής της νέας δύναμης στην τουρκική πολιτική τον Ιούνιο του 2015, ήρθε τη στιγμή που το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν έχασε την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία για πρώτη φορά από τότε που ανέβηκε στην εξουσία το 2002. Ωστόσο, ο Πρόεδρος Ερντογάν δεν είχε διάθεση να μοιραστεί την εξουσία και οι συνομιλίες για το σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού με το αντιπολιτευόμενο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) δεν έβγαλαν πουθενά.

Η Τουρκία διεξήγαγε άλλες εκλογές τον Νοέμβριο του 2015 εν μέσω αυξανόμενης αστάθειας στη χώρα που προκλήθηκε από την κλιμάκωση της ένοπλης σύγκρουσης με το κουρδικό αντάρτικο κίνημα, το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK). Υπήρξαν αρκετές τρομοκρατικές επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ) με στόχο κυρίως τους Κούρδους και το ειρηνευτικό κίνημα της Τουρκίας. Αυτό το σκηνικό αποτέλεσε ιδανικό πλαίσιο για το AKP να εξασφαλίσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος Ερντογάν χρησιμοποίησε την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος των αντιπάλων του τον Ιούλιο του 2016 για να συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια του. Αμέσως μετά, ο Ερντογάν σχημάτισε συμμαχία με το υπερεθνικιστικό Κόμμα (MHP), το οποίο ολοένα και αυξάνει την ισχύ του. Αυτό του έδωσε τη δυνατότητα να εισαγάγει ένα προσωποκεντρικό προεδρικό σύστημα και να εδραιώσει την αυταρχική του διακυβέρνηση.

Το HDP ήταν ο κύριος στόχος του αυταρχισμού του Ερντογάν. Η κυβέρνηση έχει επικεντρωθεί στην εξάλειψη της θεσμικής βάσης που κατάφερε να οικοδομήσει το φιλοκουρδικό κίνημα τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Οι περισσότερες από τις ηγετικές φυσιογνωμίες του κόμματος έχουν φυλακιστεί, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων που μοιράζονταν την προεδρία του κόμματος,  του Σελαχατίν Ντεμιρτάς και της Φιγκέν Γιουκσεκντάγ, και χιλιάδες μέλη έχουν παρενοχληθεί, κρατηθεί και συλληφθεί.

Παρά αυτή την καταστολή, το HDP κατάφερε να διατηρήσει τη βάση υποστήριξής του και να λάβει το 11,7 τοις εκατό των ψήφων στις γενικές εκλογές του Ιουνίου 2018, κερδίζοντας εξήντα επτά έδρες στο κοινοβούλιο. Στις τοπικές εκλογές του 2019, κέρδισε οκτώ δημοτικά συμβούλια στις ανατολικές και νοτιοανατολικές περιοχές της Τουρκίας με κουρδική πλειοψηφία. Μέχρι το τέλος του 2020, ωστόσο, οι διορισμένοι από την κυβέρνηση διαχειριστές είχαν πάρει τον έλεγχο σχεδόν όλα τα συμβούλια που διοικούνται από το HDP.

Το 2019, το HDP επέλεξε να μην προτείνει υποψηφίους στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Τουρκίας και ενθάρρυνε τους υποστηρικτές του να υποστηρίξουν τους υποψηφίους της αντιπολίτευσης ως μέρος της στρατηγικής του να αποδυναμώσει τη βάση εξουσίας του AKP. Αυτή η υποστήριξη αποδείχθηκε κρίσιμη, δίνοντας τη δυνατότητα στην αντιπολίτευση να κερδίσει τον έλεγχο των μητροπολιτικών συμβουλίων της Κωνσταντινούπολης, της Άγκυρας, των Αδάνων, της Αττάλειας και της Μερσίνης που είχαν πολιτική επιρροή.

Νομική καταστολή

Η κυβέρνηση Ερντογάν ανέβασε το επίπεδο καταστολής τα τελευταία δύο χρόνια. Τον Δεκέμβριο του 2020, ο ηγέτης του MHP ο Μπαχτσελί ζήτησε να τερματίσει τη λειτουργία του το HDP. Εβδομάδες αργότερα, το ποινικό δικαστήριο της Άγκυρας αποδέχθηκε το κατηγορητήριο για την υπόθεση «Κομπάνι», το οποίο σχετίζεται με τις βίαιες διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 6 έως τις 8 Οκτωβρίου 2014 σε ολόκληρη την Τουρκία. Οι διαδηλώσεις πυροδοτήθηκαν από την άρνηση της κυβέρνησης να διευκολύνει την παροχή βοήθειας στους Κούρδους μαχητές που στη συνέχεια περικυκλώθηκαν από το Ισλαμικό Κράτος στην πόλη Κομπάνι της βόρειας Συρίας.

Το κατηγορητήριο βασίζεται κυρίως σε κατάθεση μυστικού μάρτυρα. Η δίκη βρίσκεται σε εξέλιξη από τον Απρίλιο του 2021. Η υπόθεση ερμηνεύεται ευρέως ως ένα βήμα προς τη διάλυση του HDP, με 108 στελέχη του HDP, συμπεριλαμβανομένων των πρώην συμπροέδρων, να δικάζονται. Οι εισαγγελείς θα χρησιμοποιούσαν μια καταδίκη στην υπόθεση Κομπάνι για να υποστηρίξουν ότι πληρούνται οι νομικές προϋποθέσεις για τη διάλυση του κόμματος και ότι το HDP έχει γίνει το επίκεντρο των τρομοκρατικών δραστηριοτήτων.

Μετά την κλήση του Μπαχτσελί, ο εισαγγελέας του Ακυρωτικού Δικαστηρίου ανακοίνωσε τον Μάρτιο του 2021 ότι άρχιζε έρευνα για το HDP και κατηγόρησε το κόμμα ότι είχε δεσμούς με το PKK. Έχοντας προηγουμένως επιστρέψει το κατηγορητήριο για λόγους νομικών ελλείψεων, το Συνταγματικό Δικαστήριο το αποδέχθηκε στην υπόθεση κλεισίματος του HDP τον Ιούνιο του 2021.

Το κατηγορητήριο υποστήριξε ότι το HDP «έχει γίνει το επίκεντρο των ενεργειών ενάντια στην αδιαίρετη ενότητα του κράτους με την επικράτεια και το έθνος του» και απαίτησε να απαγορευθεί σε 687 πρώην και νυν μέλη του κόμματος η ανάμειξη στην πολιτική για πέντε χρόνια. Το κατηγορητήριο περιλάμβανε επίσης αιτήματα ώστε το HDP να στερηθεί πλήρως την οικονομική βοήθεια που καταβάλλει το τουρκικό ταμείο στα πολιτικά κόμματα. Προέτρεψε το δικαστήριο να μπλοκάρει τους τραπεζικούς λογαριασμούς του HDP και να πάρει πίσω την οικονομική βοήθεια που έχει καταβάλει το υπουργείο Οικονομικών στο παρελθόν.

Η δικαστική διαδικασία για την υπόθεση συνεχίστηκε και το HDP υπέβαλε τη γραπτή υπεράσπισή του. Τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους, το δικαστήριο έβαλε προσωρινό φραγμό στην οικονομική βοήθεια που λαμβάνει το HDP από το δημόσιο ταμείο και διέταξε το HDP να υποβάλει την προφορική υπεράσπισή του στις 14 Μαρτίου. Το HDP ζήτησε παράταση τριών μηνών στην ημερομηνία της προφορικής υπεράσπισης , υποστηρίζοντας ότι δεν θα μπορέσει να το παρουσιάσει λόγω του σεισμού που έπληξε τη νοτιοανατολική Τουρκία τον Φεβρουάριο και των επικείμενων εκλογών.

Ενώ το δικαστήριο απέρριψε το αίτημα του HDP, όρισε την 14η Απριλίου ως νέα ημερομηνία για την προφορική υπεράσπιση και αφαίρεσε το προσωρινό μπλοκάρισμα στους τραπεζικούς του λογαριασμούς. Το HDP αρνήθηκε να υποβάλει προφορική υπεράσπιση κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Για να διαλύσει το κόμμα το Συνταγματικό Δικαστήριο, απαιτείται πλειοψηφία δύο τρίτων ή δέκα ψήφοι.

Εκλογική Στρατηγική

Στις 20 Μαρτίου, ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου επισκέφθηκε τους συν-αρχηγούς του HDP και παρουσίασε τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που θα πραγματοποιούσε εάν εκλεγόταν. Μίλησε επίσης για την ανάγκη εξεύρεσης λύσης στο κουρδικό ζήτημα μέσω του κοινοβουλίου. Δύο ημέρες αργότερα, το HDP αποφάσισε να συμμετάσχει στις εκλογές υπό τη σημαία της Πράσινης Αριστεράς (YSP: Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας). Επέλεξε επίσης να μην παρουσιάσει δικό του υποψήφιο για την προεδρία. Στις 28 Απριλίου, το HDP δήλωσε ανοιχτά την υποστήριξή του στον Κιλιτσντάρογλου και προέτρεψε τους υποστηρικτές του να τον ψηφίσουν.

Τον Αύγουστο του 2022, το HDP και άλλα σοσιαλιστικά κόμματα συμμετείχαν στην ίδρυση της Συμμαχίας Εργασίας και Ελευθερίας ως το τρίτο μπλοκ για τις επερχόμενες εκλογές. Αυτή είναι η συνέχεια μιας στρατηγικής που ακολούθησε το HDP – μια στρατηγική που θα έχει οφέλη τόσο για το HDP όσο και για τους Τούρκους σοσιαλιστές.

Αυτό κατέστη δυνατό επειδή τα κόμματα της συμμαχίας κατάφεραν να συμφωνήσουν σε μια κοινή λίστα στις προηγούμενες εκλογές. Για τις επικείμενες εκλογές, ωστόσο, δεν κατέστη δυνατό να καλυφθούν οι ρωγμές που έχουν ανοίξει μεταξύ των εταίρων της συμμαχίας. Το Εργατικό Κόμμα της Τουρκίας (TİP) επέμεινε ότι, ενώ θα παραμείνει μέρος της συμμαχίας, οι υποψήφιοί του θα διεκδικήσουν τις εκλογές υπό τη δική τους σημαία και όχι ως μέρος της ενιαίας λίστας του YSP (Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας) .

Το TİP (Εργατικό Κόμμα Τουρκίας) ενισχύθηκε από ορισμένες δημοσκοπήσεις που ανεβάζουν την υποστήριξή του σε περίπου 3 τοις εκατό. Το να είναι μέλος του μπλοκ υπό την ηγεσία του HDP σημαίνει ότι το εθνικό όριο του 7 τοις εκατό για την κατάκτηση εδρών στο κοινοβούλιο δεν θα ισχύει για αυτό. Ο αρχηγός του TİP Έρκαν Μπας υποστήριξε ότι το να είσαι μέρος μιας συμμαχίας δεν αλλάζει το γεγονός ότι το κόμμα του είναι μια ανεξάρτητη δύναμη με δικό του πρόγραμμα, οργάνωση, πολιτικούς στόχους και δικό του όργανο λήψης αποφάσεων.

Για το φιλοκουρδικό μπλοκ, οι συνθήκες δεν είναι οι ίδιες όπως ήταν τον Ιούνιο του 2015, όταν το HDP σημείωσε πραγματική πρόοδο απευθύνοντας έκκληση σε ένα ευρύ φάσμα ψηφοφόρων. Ούτε η κατάσταση μοιάζει με εκείνη των εκλογών του 2018, όταν η χώρα έβγαινε από δύο χρόνια έκτακτης ανάγκης και συμβιβαζόταν με εκτεταμένες ζημιές στους πολιτικούς της θεσμούς.

Η Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας στοχεύει εκατό έδρες στο κοινοβούλιο. Η ανάλυση από αξιόπιστους δημοσκόπους δείχνει ότι ένας αριθμός κοντά σε αυτόν τον στόχο θα μπορούσε να ήταν εφικτός εάν υπήρχε μια ενιαία λίστα. Ωστόσο, είναι πλέον απίθανο η συμμαχία να φτάσει σε αυτό το επίπεδο, επειδή σε πολλές εκλογικές περιφέρειες οι υποψήφιοι του TİP και του YSP θα ανταγωνίζονται μεταξύ τους, διχάζοντας τη βάση των ψηφοφόρων του μπλοκ.

Προοπτικές Αλλαγής

Υπάρχει η αισιοδοξία στο στρατόπεδο της αντιπολίτευσης ότι έχει μια πραγματική ευκαιρία να τερματίσει την κυριαρχία του Ερντογάν. Η εκτεταμένη φτώχεια λόγω του πληθωρισμού έχει αφήσει εκατομμύρια Τούρκους να καλύπτουν μετά βίας τις βασικές τους ανάγκες και αυτό έχει διαβρώσει τη βάση στήριξης της κυβέρνησης. Τις τελευταίες εβδομάδες, ο Ερντογάν διεύρυνε τη Λαϊκή του Συμμαχία με την προσθήκη του Κόμματος Ελεύθερου Σκοπού (Hüda Par), ενός μικρού ισλαμιστικού κουρδικού πολιτικού κόμματος, καθώς και ορισμένων μικρότερων δεξιών και ισλαμιστικών ομάδων.

Η αντιπολίτευση, Εθνική Συμμαχία, αποτελείται από το κύριο αντιπολιτευόμενο κόμμα, το κεντροαριστερό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), το εθνικιστικό Καλό Κόμμα (İP), δύο αποσχισμένες ομάδες από το AKP και ένα μικρό κεντροδεξιό κόμμα. Η προεκλογική του πλατφόρμα προσφέρει μια εναλλακτική στην ισλαμική-συντηρητική και τουρκική-εθνικιστική πολιτική ταυτότητα του Ερντογάν. Η συμμαχία υπόσχεται επιστροφή στην κανονικότητα με σεβασμό στο κράτος δικαίου, την ενίσχυση των κρατικών θεσμών και την ανασυγκρότηση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση για μια προοδευτική, αριστερή πλατφόρμα. Η υποστήριξη του HDP στον υποψήφιο της αντιπολίτευσης έχει διαφορετικό κίνητρο. Εκτός από την επιθυμία να εκδιώξει τον Ερντογάν, το κόμμα άκουσε επίσης τη συζήτηση του Κιλιτσντάρογλου σχετικά με την επίλυση του κουρδικού ζητήματος μέσω νομοθεσίας για τη βελτίωση των κουρδικών δικαιωμάτων και τον σχηματισμό εθνικής συναίνεσης για τη συνύπαρξη διαφορετικών πολιτιστικών ομάδων.

Η κυβέρνηση Ερντογάν ανταποκρίθηκε στα οικονομικά δεινά της χώρας ανακοινώνοντας νέα μέτρα πολιτικής για να κερδίσει ξανά τους χαμένους ψηφοφόρους της, συμπεριλαμβανομένου ενός προγράμματος για την κατασκευή οικονομικά προσιτών κατοικιών για τους φτωχούς και την αύξηση του κατώτατου μισθού. Επίσης, έχει καταργήσει την απαίτηση ελάχιστης ηλικίας για τους εργαζόμενους να έχουν πρόσβαση στις συντάξεις τους. Ο Ερντογάν προσπάθησε να μετατρέψει την κρίση που προκάλεσε ο σεισμός σε ευκαιρία, υποσχόμενος να χτίσει σπίτια για όλους όσους το σπίτι τους καταστράφηκε,  μέσα σε ένα χρόνο.

Επιπλέον, ο Ερντογάν και ανώτερα στελέχη της συμμαχίας του έχουν προωθήσει τη θέση ότι η Εθνική Συμμαχία συνδέεται με τρομοκρατικές ομάδες και εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Δύσης. Η κυβέρνησή του έχει εντείνει τις προσπάθειές της να διαταράξει την προεκλογική εκστρατεία του HDP στοχοποιώντας μέλη και ακτιβιστές του με πολλά κύματα συλλήψεων τις τελευταίες εβδομάδες.

Μετά την Ψηφοφορία

Ωστόσο, αυτά τα οικονομικά μέτρα μπορεί να μην είναι αρκετά για να ξανακερδίσουν τους χαμένους υποστηρικτές του AKP. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης επέκριναν την κυβέρνηση για την αργή απόκρισή της στον σεισμό και επικεντρώνουν την προεκλογική τους εκστρατεία γύρω από την κρίση κόστους ζωής στην Τουρκία και τις κακές οικονομικές συνθήκες.

Η παρουσία περίπου 3,5 εκατομμυρίων Σύριων προσφύγων στην Τουρκία είναι επίσης πιθανό να είναι ένα κρίσιμο εκλογικό ζήτημα. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν από καιρό επιχειρηματολογήσει για την κατάργηση της καταστροφικής πολιτικής της Τουρκίας για τη Συρία και υποσχέθηκαν να δώσουν προτεραιότητα στην επιστροφή αυτών των προσφύγων πίσω στη Συρία. Προτείνουν να αποκατασταθούν οι δεσμοί με τη Συριακή κυβέρνηση και να την πείσουν να αποδεχθεί την επιστροφή των προσφύγων. Οι εντάσεις γύρω από την παρουσία Σύριων στην Τουρκία ήταν υψηλές τα τελευταία χρόνια, και αυτή η πολιτική είναι πιθανό να έχει απήχηση σε ένα μεγάλο μέρος των Τούρκων ψηφοφόρων.

Οι αξιόπιστες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι θα υπάρξει υψηλή προσέλευση την ημέρα των εκλογών, με τη Λαϊκή Συμμαχία του Ερντογάν πιθανόν να χάνει την κοινοβουλευτική της πλειοψηφία. Τα κύρια κόμματα που συγκεντρώνονται κάτω από το λάβαρό της θα διεκδικήσουν τις εκλογές με τις δικές τους λίστες, πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα μπορέσουν να συγκεντρώσουν την ψήφο όλων των κομμάτων της συμμαχίας. Ενώ οι δημοσκοπήσεις τοποθετούν οριακά τον Κιλιτσντάρογλου μπροστά από τον Ερντογάν, πιθανότατα θα υπάρξει δεύτερος γύρος καθώς κανένας από τους υποψήφιους δεν θα λάβει πάνω από το 50% των ψήφων στον πρώτο γύρο.

Η αντιπολίτευση είναι απίθανο να εξασφαλίσει την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο επειδή, όπως και η Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας, θα διεκδικήσει τις εκλογές με δύο ξεχωριστές λίστες. Μια νίκη του Κιλιτσντάρογλου σε συνδυασμό με ένα κοινοβούλιο χωρίς αυτοδυναμία θα ενδυναμώσει το φιλοκουρδικό μπλοκ καθώς η Εθνική Συμμαχία θα χρειαζόταν τις ψήφους των νομοθετών του YSP για να περάσει το φιλόδοξο νομοθετικό της πρόγραμμα.

* Ο Cengiz Gunes είναι μεταδιδακτορικός συνεργάτης του MSCA Actions στο Ινστιτούτο Πολιτικής Επιστήμης, στο Πανεπιστήμιο του Tübingen, Γερμανία. Έχει δημοσιεύσει αρκετά βιβλία για την κουρδική πολιτική και ιστορία, καθώς και άρθρα για την κουρδική και τουρκική πολιτική για περιοδικά όπως το New Left Review, Ethnopolitics και το Journal of Balkan and Near Eastern Studies.