Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έριξε αυλαία την Κυριακή. Με τους γνωστούς, εύλογους περιορισμούς στις αίθουσες, προτίμησα τις διαδικτυακές προβολές. Και μπορεί το σπίτι να μην είναι σαν την αίθουσα, η διοργάνωση όμως ήταν και φέτος μεγάλη ανταμοιβή, απ’ όπου κι αν παρακολουθούσες: δεν θυμάμαι έστω μία ταινία που να σκέφτηκα «τώρα εγώ γιατί το βλέπω αυτό;». Έχασα βεβαίως αρκετές. Ξεχώρισα όμως δύο που, σε πρώτη ευκαιρία, θα ‘θελα να ξαναδώ.
Γυναίκες Μαχήτριες – Η τριπλή απελευθέρωση
Η πρώτη ήταν οι «Μαχήτριες» του Λεωνίδα Βαρδαρού. Τώρα που γράφω, συνειδητοποιώ ότι ο Βαρδαρός γυρίζει ταινίες από το 1988. Σ’ αυτή την τελευταία, κίνητρο για μένα να ψάξω τις προηγούμενες, περνούν από την οθόνη μερικές από τις σημαντικότερες γυναίκες του ελληνικού εικοστού αιώνα, τα ονόματα των οποίων δεν μας λένε τίποτα. Τα σημειώνω για να μην τα ξεχάσω: Αγγελική Καρναβά, Βιργινία Καρναβά, Ευρυδίκη Μαυρογεώργη, Αλέκα Παΐζη, Λαμπρινή Ατσιδαφτή, Αφροδίτη Κουτρουλή, Πλουσία Αβραάμ, Κλεονίκη Κιουπτσή, Παρθένα Ταργασίδου Σταματία Ταλαγάρη-Ζεύγου, Μαρία Σιδέρη, Κούλα Μαραγκουδάκη, Μαρία Πίτακα, Κατίνα Λατίφη, Μαρία Κυριακίδου, Ελένη Μπακρόζου, Σοφία Βλάχου, Σοφία Στρατηγάκου, Γιάννα Ζορμπαλά-Τρικαλινού.
Οι γυναίκες αυτές είναι ΕΠΟΝίτισσες –«καπετάνες», όπως τις χαιρετούσε στην Κατοχή ένας Ιταλός–, μέλη μιας πανελλαδικής οργάνωσης που έφτασε να μετρά 800.000 μέλη. Οι μισές ήταν γυναίκες, κάποιες μέλη της «Λεύτερης Νέας», της Λάμδα-Νι, που προηγήθηκε της ΕΠΟΝ. «Λάμδα-Νι, Λάμδα-Νι, θα τη φας την Κάπα-Νι», φωνάζαν για να πικάρουν τα αγόρια. Κι όταν ο ΕΛΑΣ ζήτησε έγγραφη άδεια από τον πατέρα τους για να τις εντάξει, εκείνες την πλαστογράφησαν ή είπαν ψέματα ότι ήταν 18, για να καταταγούν.
Ο Βαρδαρός βάζει τις επονίτισσες σε πρώτο πλάνο γιατί στα χρόνια τους πάλεψαν απέναντι σε κατακτητή, προϊστάμενο και άντρα. Εργαζόμενες σε σπίτια πλουσίων (κι έτσι πληροφοριοδότριες της Αντίστασης), κρατούμενες στο στρατόπεδο Ράβενσμπρουκ, κουρεμένες (γιατί το σώμα ντυμένο κρύβει το βασανισμό: το ξυρισμένο κεφάλι όχι), χήρες, φυλακισμένες, μωρομάνες στο κελί, πεινασμένες που επιβίωσαν κατά τύχη, εικονικά εκτελεσμένες, βιασμένες, εξόριστες στη Μέση Ανατολή. Ποιος θα άντεχε; Εκείνες άντεξαν – κι ας μην είχαν διαβάσει κάποιες τον Μαρξ, όπως παραδέχεται η Αλέκα Παΐζη (άλλες, πάλι, για να τον διαβάσουν, ξόδεψαν τα βράδια το λίγο πετρέλαιο για τη σόμπα, εξοργίζοντας για την απερισκεψία τους την οικογένεια).
Ένα βήμα πίσω, αλλά σε κρίσιμο ρόλο, είναι πάλι γυναίκες: οι ιστορικοί της δεκαετίας του ’40 Τασούλα Βερβενιώτη και Λη Σαράφη, που παρεμβαίνουν κάθε τόσο για να μας δείξουν τη μεγάλη εικόνα – το «πλαίσιο» όσων αφηγούνται οι μαχήτριες της ΕΠΟΝ, του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Ακούω μία να λέει ότι στις μελλοθάνατες κρατούμενες δίναν τα καλύτερα φορέματα. Αυτές δεν κλαίγαν. Τους τραγουδούσαν: «Κι αν κάθε τόσο μας παίρνουν και μία / Αύριο μπορεί η δική μου σειρά / Γεια σας αδέρφια, στερνό μας τραγούδι / Γεια σας αδέρφια, θά ‘ρθει Λευτεριά».
Σκηνοθεσία: Λεωνίδας Βαρδαρός
Σενάριο: Λεωνίδας Βαρδαρός
Διεύθυνση φωτογραφίας: Ξενοφώντας Βαρδαρός
Μοντάζ: Αγγελική Χατζή
Ήχος: Ανδρέας Γκόβας
Μουσική: Μιχάλης Γούτης
Παραγωγή: Φασματόγραμμα ΑΜΚΕ
Φορμάτ: DCP
Χρώμα: Έγχρωμο
Χώρα Παραγωγής: Ελλάδα
Έτος Παραγωγής: 2022
Διάρκεια: 120΄
Επικοινωνία: Λεωνίδας Βαρδαρός, vardarosleo@gmail.com
Πώς να Επιβιώσετε σε μια Πανδημία
Το 2012 o Ντέιβιντ Φρανς γύρισε το «Πώς να επιβιώσετε σε μια πανούκλα», ακολουθώντας ένα κλιμάκιο της ACT-UP, της γνωστής οργάνωσης κατά του AIDS. Μια δεκαετία μετά, σκηνοθετεί ένα πραγματικό ντοκουμέντο για το πώς εργαζόμενοι στην πρώτη γραμμή, επιστήμονες, φαρμακοβιομηχανίες, ιερείς, αρχηγοί κρατών και διεθνείς οργανισμοί (δεν) ένωσαν τις δυνάμεις τους μπροστά στη έξαρση της COVID-19.
Κεντρική φιγούρα στο ντοκιμαντέρ είναι ο Τζον Κοέν (Jon Cohen). Γιατρός, δημοσιογράφος και επιστημονικός σύμβουλος των αμερικανών Δημοκρατικών επί Τζον Κέρι, o Κοέν είχε δουλέψει ως ανταποκριτής του περιοδικού Science σε αποστολές στην Αφρική για το AIDS. Η σταδιοδρομία του αυτή τού ανοίγει πόρτες πραγματικά παντού: στην ταινία μιλάει με τον Τέντρος στα γραφεία του ΠΟΥ, με τον δρα. Φάουτσι όταν γυρνάει σπίτι του το βράδυ έξαλλος με τον Τραμπ, με τον υπεύθυνο της Επιχείρησης Warp Speed (της σύμπραξης Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα που έστησαν οι ΗΠΑ για να επιταχύνουν την παραγωγή εμβολίων κατά της COVID-19), με στελέχη του αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων που ενέκριναν το εμβόλιο, με στελέχη και συμπαρασκευαστές εμβολίων των Pfizer, AstraZeneca και Johnson & Johnson, με τον 41χρονο CEO του ινδικού Ινστιτούτου Serum της Ινδίας Adar Poonawalla. Αλλά και με διασώστες στη Βραζιλία του κυνικού Μπολσονάρο, με γιατρούς στην Αφρική, με ομάδες υγείας και πάστορες σε φτωχογειτονιές των ΗΠΑ.
Αν κρίνω από την πολιτική του σταδιοδρομία, ο Κοέν δεν είναι κανένας ριζοσπάστης. Έχει, όμως, το «τσαγανό» και την εντιμότητα να κάνει τις δύσκολες ερωτήσεις – για τον εμβολιαστικό εθνικισμό των κρατών, την κερδοσκοπία των εταιρειών, τα επικίνδυνα παιχνίδια εξουσίας (κάποιων) πολιτικών σε βάρος επιστημόνων, την αντιεπιστημονική φρενίτιδα των αντιεμβολιαστών. Αυτός είναι ο ένας λόγος που το ντοκιμαντέρ, πραγματικό ντοκουμέντο για την ιστορία της δημόσιας υγείας επί COVID-19, αξίζει να το δει και να το ξαναδεί κανείς.
Ο άλλος λόγος είναι ότι δείχνει σε βάθος κάτι που, σε καιρούς «κανονικότητας», το ξέρουν κυρίως οι κοινωνιολόγοι της υγείας – αλλά σε καιρούς κρίσης το μαθαίνουν όλοι: στη δημόσια υγεία οι πεποιθήσεις (των ειδικών, των πολιτικών και, βεβαίως, των απλών ανθρώπων) μετράνε. Αν και επιστήμονας, ο Κοέν δεν είναι αφελής: η αντιμετώπιση της COVID-19 υπήρξε (και παραμένει) βεβαίως επιστημονικό ζήτημα, αλλά το να φτάσει το εμβόλιο έγκαιρα, παντού (όχι μόνο στις πλούσιες χώρες), να είναι ασφαλές και να γίνει αποδεκτό, όλα αυτά είναι ζητήματα πολιτικής υγείας – δηλαδή πολιτικής, ισχύος, εμπιστοσύνης, συνεργασίας και ιδεολογίας.
Σκηνοθεσία: Ντέιβιντ Φρανς
Σενάριο: David France, Tyler H. Walk
Διεύθυνση φωτογραφίας:Tom Bergmann, Wolfgang Held, John Pope
Μοντάζ: Adam Evans, Tyler H. Walk
Ήχος: Mike Frank
Μουσική: Osei Essed
Παραγωγή: HBO Documentary Films, Public Square Films
Παραγωγοί: Mira Chang
Executive producer: Joy Tomchin, Nancy Abraham, Lisa Heller, Jenny Raskin Geralyn, White Dreyfous, Jim & Susan Swartz, Nina & David Fialkow, Greg Boustead, Jessica Harrop
Φορμάτ: DCP
Χρώμα: Έγχρωμο
Χώρα Παραγωγής: ΗΠΑ
Έτος Παραγωγής: 2022
Διάρκεια: 109΄
Επικοινωνία: Public Square Films, Dogwoof
Consulting Producer: Jon Cohen
