Τα ψέματα και τα λάθη της αμερικανικής εισβολής που πυροδότησε τη Μέση Ανατολή
Javier Biosca Azcoiti*, Δημοσίευση 18.03.2023, Πηγή: eldiario.es
Η εισβολή στο Ιράκ, η οποία άφησε πίσω της 275.000–306.000 νεκρούς πολίτες και περιβλήθηκε από ψέματα και λάθη σε κάθε στάδιο, συμπληρώνει 20 χρόνια.
Στις 5.30 το πρωί της 20ής Μαρτίου 2003, ακούστηκαν οι πρώτες εκρήξεις στη Βαγδάτη. Μιάμιση ώρα νωρίτερα, το τελεσίγραφο του Μπους προς τον Σαντάμ Χουσεΐν να παραιτηθεί από την εξουσία και να εγκαταλείψει το Ιράκ, είχε λήξει. «Οι δυνάμεις των ΗΠΑ και του συνασπισμού ξεκίνησαν μια εκστρατεία κοινής δράσης κατά του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν. Ο συνασπισμός μας είναι ευρύς, περισσότερες από 40 χώρες σε όλο τον κόσμο. Ο σκοπός μας είναι δίκαιος: η ασφάλεια των εθνών που υπηρετούμε και η ειρήνη στον κόσμο. Και η αποστολή μας είναι σαφής: να εξαλείψουμε τα όπλα μαζικής καταστροφής του Ιράκ, να τερματίσουμε την υποστήριξη του Σαντάμ Χουσεΐν στην τρομοκρατία και να απελευθερώσουμε τον ιρακινό λαό», δήλωσε ο Πρόεδρος Μπους.
Η αιτιολόγηση της εισβολής βασίστηκε σε ένα ψέμα και ο λεγόμενος «συνασπισμός των προθύμων», υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, χρησίμευσε για να συγκαλύψει το γεγονός ότι ο πόλεμος ήταν παράνομος και στερούνταν εξουσιοδότησης. Στις 9 Απριλίου, με τα πρόσωπά τους καλυμμένα με αστέρια και ρίγες, Αμερικανοί στρατιώτες γκρέμισαν ένα τεράστιο άγαλμα του Σαντάμ Χουσεΐν ύψους 12 μέτρων στην πρωτεύουσα. Η Βαγδάτη είχε πέσει.
«Οι μεγάλες πολεμικές επιχειρήσεις στο Ιράκ έχουν τερματιστεί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί μας έχουν επικρατήσει», δήλωσε ο Μπους σε μια τέλεια σκηνοθετημένη ομιλία πάνω σε ένα αμερικανικό αεροπλανοφόρο, μόλις 40 ημέρες μετά τις πρώτες εκρήξεις. Ο Μπους έφτασε στο πλοίο που βρισκόταν σε απόσταση μικρότερη των 50 χιλιομέτρων από το λιμάνι του Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια, ως συγκυβερνήτης ενός μαχητικού αεροσκάφους και ντυμένος με στρατιωτική στολή. Δεν γνώριζε ακόμη τι θα εξαπέλυε αυτή η εισβολή: εξέγερση, θρησκευτική βία στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου και συνθήκες που ευνοούσαν την άνοδο και την εξάπλωση του Ισλαμικού Κράτους. Τα τελευταία αμερικανικά στρατεύματα έφυγαν από το Ιράκ μόλις τον Δεκέμβριο του 2011, σχεδόν εννέα χρόνια αργότερα. «Γνωρίζουμε ότι μεταξύ 275.000 και 306.000 Ιρακινοί πολίτες έχασαν τη ζωή τους από τη βία που σχετίζεται με τον πόλεμο, από την έναρξη της εισβολής έως τον Οκτώβριο του 2019», υποστηρίζει έκθεση του Πανεπιστημίου Brown. 4.431 Αμερικανοί στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους.
«Δυστυχώς, στα περισσότερα κάναμε λάθος»
Τον Οκτώβριο του 2002, με τη δημοσίευση μιας έκθεσης–Εθνικής Εκτίμησης Πληροφοριών (National Intelligence Estimate – NIE), δημιουργήθηκε επίσημα η δικαιολογία για την εισβολή. Μια NIE θεωρείται η πιο έγκυρη πληροφορία των μυστικών υπηρεσιών της χώρας, η οποία εγκρίνεται από τους επικεφαλής όλων των κρατικών υπηρεσιών πληροφοριών. Η ανάλυση ανέφερε ότι ο Σαντάμ διέθετε χημικά όπλα, βιολογικά όπλα, εργαζόταν πάνω σε ένα πυρηνικό όπλο και επέκτεινε την πυραυλική του δύναμη για τη χρήση τέτοιων όπλων μαζικής καταστροφής.
«Δυστυχώς, κάναμε λάθος στα περισσότερα», δήλωσε αυτή την εβδομάδα ο Άντι Μακρίδης (Andy Makridis), ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τη διαβίβαση πληροφοριών στον πρόεδρο Μπους μεταξύ 2002 και 2004 και αργότερα διευθυντής της πυρηνικής ομάδας της CIA, κατά τη διάρκεια ενός προγράμματος με τον Μάικλ Μορέλ, τον πρώην αναπληρωτή διευθυντή της υπηρεσίας. «Κάναμε λάθος για τα χημικά όπλα, κάναμε λάθος για τα βιολογικά όπλα και κάναμε λάθος για τα πυρηνικά όπλα. Ο Σαντάμ δεν είχε πλέον αυτά τα προγράμματα. Τα είχε σταματήσει και είχε αφοπλιστεί». Μόνο το γραφείο πληροφοριών του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και το Υπουργείο Ενέργειας διαφώνησαν με ορισμένα από τα συμπεράσματα σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα.
Όταν ο Σαντάμ συνελήφθη, τον Δεκέμβριο του 2003, είπε στους Αμερικανούς ότι είχε εγκαταλείψει κρυφά το πρόγραμμά του για τα όπλα μαζικής καταστροφής επειδή δεν ήθελε να το μάθουν οι Ιρανοί και ότι πίστευε ότι η CIA ήταν αρκετά ικανή για να ανακαλύψει την αλήθεια και να διαπιστώσει ότι δεν υπήρχαν όπλα. «Τον πιστέψαμε γιατί εκείνη τη στιγμή ήταν σίγουρος ότι θα εκτελεστεί και ήθελε να ειπωθεί η ιστορία του. Δεν υποκρινόταν. Και αυτό που μας είπε ταίριαζε με τα γεγονότα», λέει ο Μορέλ στην εκπομπή που παρουσιάζει, Intelligence Matters.
Οι ΗΠΑ δεν είχαν πηγές στον κύκλο του Σαντάμ για να γνωρίζουν τα πραγματικά του σχέδια και, επιπλέον, η διαδικασία επιβεβαίωσης των πληροφοριών του ήταν γεμάτη προκατάληψη: «Ψάχναμε για στοιχεία που θα επιβεβαίωναν την υπόθεσή μας αντί να ερευνούμε τα πάντα», λέει ο Μακρίδης.
Η άλλη σημαντική αιτιολόγηση, η σύνδεση του Σαντάμ Χουσεΐν με την τρομοκρατία της Αλ Κάιντα και τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, ήταν επίσης αναληθής. Ο Αμπού Μουσάμπ αλ Ζαρκάουι, ηγέτης της Αλ Κάιντα στο Ιράκ (το μελλοντικό ISIS) ζούσε στα βόρεια της χώρας. Εκεί, η ομάδα του είχε επαφή με έναν πράκτορα των ιρακινών μυστικών υπηρεσιών και, το 2002, ο ίδιος ο Ζαρκάουι ταξίδεψε στη Βαγδάτη για ιατρική περίθαλψη. «Για ορισμένους στην κυβέρνηση, αυτά τα δύο στοιχεία ήταν αρκετά για να αποδείξουν τη σχέση μεταξύ του Σαντάμ και του Ζαρκάουι αλλά οι αναλυτές δεν το έβλεπαν έτσι», λέει ο Μορέλ. «Το Ιράκ ενδιαφερόταν να παρακολουθεί την ομάδα, όχι να συνεργάζεται μαζί της», προσθέτει.
Τόσο ο Μορέλ όσο και η Κριστίν Γουντ, τότε διευθύντρια του αντιτρομοκρατικού κλάδου και του γραφείου ανάλυσης του Αντιτρομοκρατικού Κέντρου των ΗΠΑ, παραδέχονται τώρα ότι δέχθηκαν πιέσεις από μέλη της κυβέρνησης να τεκμηριώσουν αυτή τη σχέση μεταξύ του Ιράκ και της Αλ Κάιντα. «Η κυβέρνηση, χωρίς αμφιβολία, προσπαθούσε να μας κάνει να παρουσιάσουμε τα πράγματα διαφορετικά». Ταυτόχρονα, τα ίδια αυτά μέλη της κυβέρνησης, όπως ο αντιπρόεδρος Ντικ Τσέινι, έκαναν δηλώσεις στα μέσα ενημέρωσης που ήταν «ασύμβατες με τις πληροφορίες», λέει ο Μορελ. Για παράδειγμα, ο Τσέινι ισχυριζόταν ότι η σχέση μεταξύ του Σαντάμ και της 11ης Σεπτεμβρίου είχε «επιβεβαιωθεί». Ακόμη και ο πρόεδρος Μπους δήλωσε, τον Νοέμβριο του 2002, ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν «συναλλάσσεται με την Αλ Κάιντα».
«Εσείς δεν πιστεύετε αυτές τις βλακείες για το Ιράκ και την Αλ Κάιντα, έτσι δεν είναι;»
«Ο Λευκός Οίκος αποφάσισε ότι χρειαζόμαστε μια “στιγμή Άντλαϊ Στίβενσον” στον ΟΗΕ», ήταν το μήνυμα που έλαβε ο Μορέλ από τον τότε διευθυντή της CIA. Ο Στίβενσον ήταν ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ στο Συμβούλιο Ασφαλείας που το 1962 αντιπαρατέθηκε με την ΕΣΣΔ για την τοποθέτηση πυραύλων στην Κούβα και, με μεγάλη σκηνοθετική δεινότητα, έδειξε τις δορυφορικές εικόνες που το αποδείκνυαν. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι ο ίδιος ο Κόλιν Πάουελ, τότε υπουργός Εξωτερικών, έδειξε στην ομιλία του στο Συμβούλιο Ασφαλείας δορυφορικές φωτογραφίες και μάλιστα ένα δοχείο με δείγματα των υποτιθέμενων όπλων μαζικής καταστροφής.
Η CIA ετοίμασε διάφορα έγγραφα για την προετοιμασία της ομιλίας του Πάουελ, αλλά όταν έλαβε το πρώτο προσχέδιο, αυτό είχε συνταχθεί από το γραφείο του αντιπροέδρου Τσέινι. «Το επιτελείο του αντιπροέδρου δεν είχε γράψει μόνο τα δικά του αναλυτικά ντοκουμέντα για να συμπεριλάβει τις εκτιμήσεις του στην ομιλία του υπουργού. Είχαν επίσης πέσει με αλεξίπτωτο στο αρχηγείο της CIA για να πιέσουν υπέρ της άποψής τους», γράφει ο Μορέλ στα απομνημονεύματά του. Ο ίδιος ο Πάουελ αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό τα προσχέδια που του είχαν γράψει. «Τζωρτζ [Τένετ], εσείς δεν πιστεύετε αυτές τις βλακείες για το Ιράκ και την Αλ Κάιντα, έτσι δεν είναι;» ρώτησε τον διευθυντή της CIA, αφηγείται ο Μορέλ στο βιβλίο.
Ακόμα κι έτσι, και αφού υποβάθμισε σημαντικά το αρχικό προσχέδιο, ο Πάουελ έκανε την ομιλία του, είπε ότι όλα όσα έλεγε ήταν αποδεδειγμένα, ανέφερε το όνομα του Ζαρκάουι 21 φορές και κατηγόρησε ευθέως το Ιράκ ότι είχε διασυνδέσεις με την Αλ Κάιντα, ακόμα και ότι εκπαίδευε τρομοκράτες στην κατασκευή χημικών και βιολογικών όπλων. «Οι ιρακινές αρχές αρνούνται τις κατηγορίες για διασυνδέσεις με την Αλ Κάιντα. Οι διαψεύσεις αυτές δεν είναι αξιόπιστες», δήλωσε ο Πάουελ, παρά τις αμφιβολίες που είχε εκφράσει προηγουμένως κατ’ ιδίαν. Εκείνη την ημέρα, οι ΗΠΑ είχαν ζητήσει να καλυφθεί η αναπαραγωγή της Γκερνίκα του Πικάσο στην είσοδο του Συμβουλίου Ασφαλείας, ένα από τα πιο γνωστά αντιπολεμικά σύμβολα στον κόσμο.
«Έκανα εκείνη την ομιλία με μια προειδοποίηση τεσσάρων ημερών και με βάση πληροφορίες που είχαν συγκεντρωθεί μήνες νωρίτερα. Δεν υπήρχε τίποτα επινοημένο και τίποτα που να είχα προσθέσει εγώ. Στην πραγματικότητα, υπήρχαν άνθρωποι που ήθελαν να προσθέσουν μη αποδεδειγμένα στοιχεία και αρνήθηκα», δήλωσε ο Πάουελ σε συνέντευξή του 10 χρόνια αργότερα. «Παρουσίασα τα σημαντικότερα στοιχεία που είχαμε και ήταν στοιχεία που είχαν ήδη πείσει το Κογκρέσο μήνες πριν. Αποδείχθηκε, όπως ανακαλύψαμε αργότερα, ότι μεγάλο μέρος των πληροφοριών αυτών ήταν λανθασμένο. Φανταστείτε πώς ένιωσα. Είναι μια κηλίδα στην πορεία μου και φυσικά το μετανιώνω».
Ψέματα, θέατρο και μάτια κλειστά
Παρά τις προειδοποιήσεις, λίγες ημέρες μετά την ανακήρυξη της νίκης στον πόλεμο την 1η Μαΐου, ο Πολ Μπρέμερ, ο διπλωμάτης των ΗΠΑ που ήταν υπεύθυνος για την κατοχική αρχή, διέλυσε τις κρατικές δυνάμεις ασφαλείας, απαγόρευσε το κόμμα Μπάαθ του Σαντάμ και έδιωξε από τις δουλειές τους όλους όσοι ήταν μέλη του κόμματος, από τους δασκάλους μέχρι τους αστυνομικούς. «Ξαφνικά, είχαμε 450.000 ένοπλους και άνεργους άνδρες που έγιναν γόνιμο έδαφος στρατολόγησης για την εξέγερση», εξηγεί ο Λουίς Ρουέδα, διευθυντής της Ομάδας Επιχειρήσεων στο Ιράκ και υπεύθυνος για όλες τις επιχειρήσεις της CIA στη χώρα, στο podcast Intelligence Matters. «Όπως είχαμε πει, η συντριπτική πλειονότητα των μελών του κόμματος Μπάαθ έπρεπε να είναι μέλη του κόμματος για να διατηρήσουν τη δουλειά τους. Ήταν όπως το Κομμουνιστικό Κόμμα στην ΕΣΣΔ».
Άρχισε λοιπόν να επικρατεί χάος στους δρόμους με δολοφονίες και λεηλασίες. Ο Μπρέμερ είχε προτείνει να αντιδράσουν πυροβολώντας Ιρακινούς που συμμετείχαν στις λεηλασίες. Τα αποθέματα όπλων έγιναν επίσης αντικείμενο κλοπής. «Υπήρχαν διαβεβαιώσεις ότι αυτές οι εγκαταστάσεις ήταν υπό έλεγχο. Στην πραγματικότητα δεν ήταν υπό έλεγχο», ομολόγησε ο Πάουελ. Τέσσερα χρόνια μετά την απόφαση αυτή, ο Μπους άφησε να εννοηθεί ότι δεν είχε εγκρίνει τη διαταγή του Μπρέμερ και ότι το σχέδιο ήταν να «αφήσει τον στρατό άθικτο». Ο Μπρέμερ απάντησε διαρρέοντας στους New York Times τις γραπτές επικοινωνίες του με τον πρόεδρο για το θέμα αυτό, οι οποίες διέψευδαν την εκδοχή του Μπους.
Ακόμη και η αναχώρηση του Μπρέμερ από το Ιράκ τον Ιούνιο του 2004 ήταν γεμάτη από ψέματα. Το σχέδιο προέβλεπε τη διάλυση της κατοχικής αρχής και την παράδοση της εξουσίας σε μια προσωρινή κυβέρνηση μέχρι τη διεξαγωγή εκλογών το 2005. Έπρεπε να πουλήσουν το μήνυμα ότι η κατάσταση ήταν υπό έλεγχο, αλλά δεν ήταν.
«Οι υπηρεσίες πληροφοριών έδειχναν ότι οι τρομοκράτες και οι αντάρτες σχεδίαζαν μια μεγάλη σειρά επιθέσεων στις 30 Ιουνίου για να μας φέρουν σε δύσκολη θέση και να φανεί ότι μας έδιωχναν. Έτσι, έπρεπε να βρούμε ένα σχέδιο εξόδου που δεν θα περιλάμβανε ένα C-130 – το σχέδιο ήταν να φύγουμε θριαμβευτικά με το C-130, το ίδιο αεροσκάφος με το οποίο προσγειώθηκε στη χώρα ο Μπρέμερ. Και, φυσικά, έπρεπε να τα κρατήσουμε όλα μυστικά».
«Ανεβήκαμε στο C-130 και καθίσαμε μέσα σε αυτό για περίπου 15 λεπτά, ενώ ο Τύπος και όλοι οι άλλοι έφυγαν. Στη συνέχεια βγήκαμε έξω, ξεφορτώσαμε τις αποσκευές που υπήρχαν στο C-130 και πετάξαμε με ελικόπτερο σε άλλο σημείο του αεροδρομίου. Και αντί να φύγουμε με το C-130, φύγαμε με ασφάλεια με ένα μικρότερο κυβερνητικό αεροπλάνο για την Ιορδανία». Παρά τους θεατρινισμούς, οι ΗΠΑ δεν έφυγαν από το Ιράκ και ο πόλεμος όχι μόνο συνεχίστηκε, αλλά και έγινε πιό σκληρός.
Τεκμηριώθηκαν επίσης καταχρηστικές συμπεριφορές και ψέματα από τα αμερικανικά στρατεύματα όπως στην περίπτωση των βασανιστηρίων στη φυλακή Αμπού Γκράιμπ. Ο υπουργός Άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ υποστήριξε τότε ότι επρόκειτο για μια «μεμονωμένη» και «εξαιρετική περίπτωση». Η ιστορία απέδειξε, ωστόσο, ότι επρόκειτο για μια καλά σχεδιασμένη στρατηγική.
Τελικά, ο Ομπάμα ήταν αυτός που ενέκρινε την τελική αποχώρηση και την πούλησε ως επιτυχία, περιγράφοντας την κυβέρνηση του τότε πρωθυπουργού Νούρι αλ Μαλίκι ως «την πιο συμπεριληπτική του Ιράκ μέχρι σήμερα». Αλλά ο Μαλίκι ήταν βαθιά σεχταριστής και οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ το γνώριζαν αυτό, είχαν προειδοποιηθεί αρκετά χρόνια πριν. «Υπάρχει μια περίοδος που ο [στρατηγός] Πετρέους και εγώ καθημερινά λέγαμε [στον πρόεδρο Μπους] ότι έπρεπε να κάνουμε μια αλλαγή. Ο πρόεδρος μας είπε: Ξέρετε, παιδιά, ξέρω ότι είστε υπό μεγάλη πίεση, αλλά πηγαίνετε να καθίσετε κάτω από ένα δέντρο μέχρι να φύγει αυτή η ιδέα από το κεφάλι σας. Θα τα καταφέρουμε με τον Μαλίκι», δήλωσε ο πρέσβης των ΗΠΑ στο Ιράκ, Ράιαν Κρόκερ. Ο επόμενος πρεσβευτής, ο Τζέιμς Τζέφρι, είπε επίσης στον Ομπάμα ότι «ο Μαλίκι ήταν πρόβλημα». «Αλλά ο πρόεδρος και η χώρα είχαν πάρει τη θέση ότι το Ιράκ υπήρξε ένα λάθος, ότι είχαμε τελειώσει τον πόλεμό μας και ότι αν βλέπαμε πράγματα που δεν μας άρεσαν, θα κάναμε ό,τι κάνουμε με άλλες χώρες».
Μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ, ο Ιρακινός πρωθυπουργός ενέτεινε τις διώξεις κατά του σουνιτικού πληθυσμού και η τρομοκρατική βία αυξήθηκε σταδιακά. Δύο χρόνια μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ, ο Ομπάμα και ο Μαλίκι συναντήθηκαν ξανά και ο Ομπάμα αναγνώρισε την αύξηση της δραστηριότητας της Αλ Κάιντα. Ωστόσο, οι ΗΠΑ ήταν απρόθυμες να παρέμβουν μέχρι που ο ISIS έφαγε την Αλ Κάιντα και κατέκτησε μεγάλο μέρος της χώρας, σκορπίχοντας παντού τον τρόμο. Κατόπιν αιτήματος της κυβέρνησης Μαλίκι, οι ΗΠΑ επέστρεψαν στο Ιράκ για να πολεμήσουν το Ισλαμικό Κράτος και οι διεθνείς πιέσεις συνέβαλαν στο να αναγκαστεί ο Ιρακινός πρωθυπουργός να παραιτηθεί.
*Javier Biosca Azcoit: Μάστερ διπλωματίας και διεθνών σχέσεων με ειδίκευση στη γεωστρατηγική και τη διεθνή ασφάλεια. Έχει εργαστεί στα 20minutos, Europa Press, Casa Turca και στην Ισπανική Πρεσβεία στις Ηνωμένες Πολιτείες (Ουάσινγκτον).
