Με το κείμενο του Γιώργου Βελεγράκη [1]  συνεχίζεται το αφιέρωμα του Κόκκινου και του Μαύρου στην 27η Διάσκεψη για το Κλίμα, που γίνεται αυτές τις μέρες στην Αίγυπτο.

Εδώ και καιρό στους κυρίαρχους πολιτικούς κύκλους έχει κάνει την εμφάνιση της μια νέα στρατηγική για την αντιμετώπιση τόσο της ενεργειακής όσο και της περιβαλλοντικής κρίσης: η στρατηγική της αξιοποίησης του υδρογόνου. Το υδρογόνο παρουσιάζεται ως μια νέα ανανεώσιμη πηγή ενέργειας που αποτελεί την «ιδανική λύση» καθώς θα παράγεται σε μεγάλο ποσοστό από την ηλεκτρόλυση του νερού, δηλ. μια διαδικασία κατά την οποία το νερό διασπάται με χρήση ηλεκτρικού ρεύματος σε υδρογόνο και οξυγόνο. Επομένως, «αφού θα παράγεται από το νερό και η χρήση του θα εκλύει νερό, το υδρογόνο θεωρείται πρακτικά ανεξάντλητο»[1]. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ φιλοδοξεί να γίνει στο άμεσο μέλλον ιδιαίτερα ανταγωνιστική στην κατασκευή τεχνολογιών παραγωγής καθαρού υδρογόνου. Το καλοκαίρι του 2020 ανέπτυξε την «Στρατηγική για το υδρογόνο για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη» κατά την οποία οι σωρευτικές επενδύσεις θα μπορούσαν να ανέλθουν σε 180-470 δισ. ευρώ για το ανανεώσιμο υδρογόνο και σε 3-18 δισ. ευρώ για το υδρογόνο ορυκτής προέλευσης έως το 2050[2]. Ακολουθώντας την ίδια λογική, ο ΟΟΣΑ προτείνει στα κράτη να αναπτύξουν άμεσα βιομηχανικές και ερευνητικές πολιτικές για την ενίσχυση της παραγωγής υδρογόνου και κυρίως για τη μείωση του κόστους της ηλεκτρόλυσης σε αντιδιαστολή με την αύξηση του κόστους της παραγωγής από ορυκτά καύσιμα[3].

Παραφράζοντας τον Αντρέας Μαλμ, υποστηρίζω ότι η στρατηγική του υδρογόνου είναι η νέα «φαντασίωση της δημοκρατίας της αγοράς»[5]. Μια νέα τεχνολογία, πολλά υποσχόμενη, που θα βγάλει σχετικά εύκολα τον καπιταλισμό από τη σύγχρονη περιβαλλοντική κρίση. Δεν απαιτούνται τομές, δεν απαιτούνται κοινωνικοί και οικονομικοί μετασχηματισμοί για την ανάσχεση της κλιματικής κρίσης. Η τεχνολογία φέρει τη λύση και η αγορά μπορεί να την καθοδηγήσει. Το μόνο που απαιτείται είναι να γίνει η τεχνολογία του υδρογόνου οικονομικά συμφέρουσα και στη συνέχεια οι αγορές θα καθοδηγήσουν τα γεγονότα. Ο τρόπος παραγωγής μένει ανέγγιχτος, η μόνη μας ελπίδα φαντάζει το αόρατο χέρι της αγοράς που θα μπορέσει να αγκαλιάσει το υδρογόνο -ή όποια άλλη σύγχρονη τεχνική- και τελικά θα προλάβουμε το κακό.

Και είναι φαντασίωση γιατί -για μια ακόμα φορά- οι κυρίαρχες πολιτικές αδυνατούν ή δεν θέλουν να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν τη σύγχρονη κλιματική κρίση, παγιδευμένες και οι ίδιες σε μια σειρά από αυταπάτες.

Πρώτον, είναι σχετικά εύκολο και απλό να μεταφραστεί η σύγχρονη κρίση σε μια πανανθρώπινη υπαιτιότητα και τελικά σε λύσεις τις οποίες καθοδηγούμε όλοι και όλες σε μια αδιαμεσολάβητη σχέση με το περιβάλλον. Δεν υπάρχουν ταξικές, πολιτισμικές, έμφυλες και γεωγραφικές διαφοροποιήσεις, καθώς την κρίση «την προκαλέσαμε όλοι μαζί» και είμαστε «αναγκασμένοι» να βρούμε εξίσου κοινές λύσεις[6]. Αυτό είναι ένα πολύ περιοριστικό διάβασμα της θεωρίας της Ανθρωποκαίνου[7] ως «την εποχή του ανθρώπου» που αναφέρεται μεν στις ανθρωπογενείς αιτίες της κλιματικής αλλαγής αγνοώντας όμως τις κοινωνικές δομές και τις παραγωγικές σχέσεις. Έτσι, ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και το συνεχές κυνήγι για ανάπτυξη που είναι συνυφασμένο με τον καπιταλισμό μένει στο απυρόβλητο. Αγνοεί ότι η οικολογική κρίση που είναι πλανητική, προκύπτει από τις δυνάμεις παραγωγής σε μια συγκεκριμένη φάση της ανθρώπινης ιστορικής ανάπτυξης. Η αποϊστορικοποίηση, η καθολικοποίηση, η αεναοποίηση και φυσικοποίηση ενός τρόπου παραγωγής, ειδικά για έναν συγκεκριμένο χρόνο και τόπο είναι κλασικές στρατηγικές της ιδεολογικής νομιμοποίησης. Μπλοκάρουν κάθε προοπτική για αλλαγή. Αν το business as usual είναι το αποτέλεσμα της ανθρώπινης φύσης, πώς μπορούμε ακόμα και να φανταστούμε κάτι διαφορετικό;

Δεύτερον, κάτι που πολύ συχνά ξεχνιέται είναι ότι οι ενεργειακές μεταβάσεις δεν είναι καταρχάς γραμμικές διαδικασίες. Αλλά δεν είναι και ούτε μόνο τεχνικές διαδικασίες. Είναι κοινωνικο-τεχνικές διαδικασίες. Και τα ενεργειακά συστήματα δεν είναι μόνο τεχνικά συστήματα, είναι κοινωνικο-τεχνικά. Σε αυτές τις διαδικασίες και τα συστήματα, πολλαπλοί κοινωνικοί, τεχνικοί και φυσικοί παράγοντες αλληλοεμπλέκονται και αλληλοδιαμορφώνουν τα συστήματα αυτά και τις μεταβάσεις αυτές. Έχουμε μετασχηματισμούς κοινωνικο-τεχνικούς, με νέα συστήματα διακυβέρνησης, νέες συνεργασίες μεταξύ δρώντων, νέα ιδιοκτησιακά καθεστώτα. Αν το αντιληφθούμε αυτό, θα αποφύγουμε μια απλοποιημένη προσέγγιση τεχνολογικής καινοτομίας που θα μας λύσει τις όποιες κρίσεις. Θα αποφύγουμε να παράγουμε και να αναπαράγουμε πολιτικές πάνω σε μια βάση τεχνολογικού ντετερμινισμού. Στην κλιματική κρίση, αναπτύσσονται χιλιάδες σχέδια για «προσαρμογή», «μετριασμό» και «ανθεκτικότητα» των πόλεων και των κοινωνιών απέναντι στην κρίση. Η κοινωνία καλείται να γίνει «εξυπνότερη» (βλ. smart) και ανθεκτικότερη (βλ. resilient) προκειμένου να αντιμετωπίσει, ή ορθότερα να προσαρμοστεί, στα περιβαλλοντικά προβλήματα που εμφανίζονται ως αδιαμεσολάβητα φυσικά φαινόμενα. Η πρόσφατη ιστορία με την αποτυχία των παγκόσμιων πολιτικών για το κλίμα από το 1990 μέχρι σήμερα, αποδεικνύουν ότι αυτός ο δρόμος δεν οδηγεί πουθενά.

Η δική μας γεωλογική εποχή δεν είναι της ανθρωπότητας αλλά του κεφαλαίου. Και ως εποχή του κεφαλαίου αναπαράγει τις πολιτικές για την αέναη συσσώρευση και ανάπτυξή του. Κάθε εναλλακτική αυτής της καταστροφικής δυναμικής πρέπει να είναι ανταγωνιστική προς το κεφάλαιο και ριζοσπαστική ως προς τις πρακτικές, δηλαδή να στοχεύει τις ρίζες του προβλήματος: το καπιταλιστικό σύστημα, την εκμεταλλευτική και εξορυκτική του δυναμική, και το εμμονικό κυνήγι της οικονομικής μεγέθυνσης. Και τέλος, η ανάλυσή και η συζήτησή μας περί περιβαλλοντικής προβληματικής δεν θα πρέπει να κοιτάει προς ένα ιδεατό μέλλον, αλλά αντιθέτως να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες μας αλλάζουν σήμερα και αν τελικά αποδεχόμαστε ή όχι αυτές τις αλλαγές.

_____________________

Σημειώσεις

[1]  Ο Γιώργος Βελεγράκης είναι Διδάκτορας Γεωγραφίας – Πολιτικής Οικολογίας. Διδάσκων ΙΦΕ, ΕΚΠΑ.

[2] Βλ. http://www.cres.gr/kape/energeia_politis/energeia_politis_ydrogono.htm

[3] Βλ. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52020DC0301&from=EN

[4] Βλ. https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/f0bb5d8c-en.pdf?expires=1667733963&id=id&accname=guest&checksum=63C2EE928456C7B32A488F14D6AC8650

[5] Βλ. https://www.ektosgrammis.gr/website/o-mythos-tis-anthropokainoy

[6] Για τον συγκεκριμένο προβληματισμό βλ. https://www.bbc.com/future/article/20200618-climate-change-who-is-to-blame-and-why-does-it-matter

[7] Για την έννοια της Ανθρωποκαίνου βλ. https://www.nature.com/articles/415023a

 

 

Διαβάστε επίσης

Δίκη Πολύκαρπου Γεωργιάδη: μια κακόγουστη φάρσα της «Αντιτρομοκρατικής»

Ενάμιση χρόνο πριν, την Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2020, ο αγωνιστής Πολύκαρπος Γεωργιάδης…

Εντουάρ Λουί: «Ενάντια στον φασισμό, θα πάω να ψηφίσω έναν υποψήφιο που μισώ βαθιά»

Τον Εντουάρ Λουί, μια από τις πιο μαχητικές φωνές υπέρ της εργατικής…