Στις σημερινές «Βιβλιοβελονιές», η Κυριακή Κλοκίτη γράφει για το βιβλίο του Ζαν Αμερύ Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση (μτφρ.: Γιάννης Καλιφατίδης, Άγρα 2009)
Ο Αυστριακός συγγραφέας Hans Maier γεννήθηκε στη Βιέννη το 1912 και γράφει με το ψευδώνυμο Jean Amery. Στο δυσεύρετο πλέον βιβλίο του «Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση», των εκδόσεων Άγρα, που έπεσε στα χέρια μου τώρα τελευταία, σοκάρεται κανείς με τον τρόπο και την απόσταση από την οποία διηγείται συγκλονιστικά βιώματα από την εμπειρία του κυρίως στο Άουσβιτς. Αναλύει το τι σημαίνουν βασανιστήρια γι’ αυτόν που τα υφίσταται, όπως ο ίδιος, χωρίς να εκβιάζει κάποιο συναίσθημα του αναγνώστη. «Όποιος υπέκυψε σε βασανιστήρια παραμένει παντοτινά ξένος στον κόσμο. Το όνειδος της συντριβής δεν εξαλείφεται…Η εμπειρία του συνανθρώπου ως αντι-ανθρώπου παραμένει μέσα στο θύμα του βασανισμού με τη μορφή συμπυκνωμένου τρόμου…».
Κυνικός και ταυτόχρονα συγκλονιστικός θέτει ερωτήματα που έχουν πολύ συζητηθεί μεταξύ πολλών διανοούμενων που ασχολήθηκαν με το αδιανόητο του ολοκαυτώματος, αλλά με πολλά σημεία από τη σκέψη του Αμερύ γύρω από το ζήτημα πολλοί διαφώνησαν.
Θέτει το ερώτημα της απώλειας της πατρίδας, της συλλογικής ευθύνης, θέτει το ζήτημα της βίας, το ζήτημα της μνησικακίας που ζητάει εκδίκηση σ’ έναν κόσμο που ποτέ δεν απέσυρε την θανατική καταδίκη πάνω από το κεφάλι των Εβραίων. Ήταν συλλογική η ευθύνη των Γερμανών; Ναι ήταν. Και των Ευρωπαίων, όλοι ήξεραν.
«Μα σύντομα θα έπαιρνα ένα γερό μάθημα. Στην Πολωνία και στην Ουκρανία πάνω που άρχισαν να έρχονται στο φως οι μαζικοί τάφοι των Εβραίων, εκδηλώθηκαν αντισημιτικές ταραχές. Στη Γαλλία η ανέκαθεν επιρρεπής τάξη των μικροαστών είχε αφεθεί να μολυνθεί από τους κατακτητές. Συχνά, όταν επιζώντες φυγάδες επέστρεφαν στον τόπο τους και διεκδικούσαν τις αλλοτινές κατοικίες τους, άκουγες τις απλές νοικοκυρές να λένε σ’ ένα αλλόκοτο ξέσπασμα ικανοποίησης και δυσαρέσκειας: “Για δες, επιστρέφουν, άρα δεν τους σκότωσαν όλους”».
Ο Αμερύ, όπως γράφει και στο επίμετρο του βιβλίου, ήταν από εκείνους που θεωρούσαν την αντιβία απολύτως θεμιτή και πίστευε πως ο ψυχισμός του θα είχε δεχτεί μικρότερο πλήγμα αν την κατάλληλη στιγμή του είχε δοθεί η δυνατότητα να προβεί σε αντιβία, ένα από τα σημαντικά σημεία διαφωνίας με τον Πρίμο Λέβι.
Κι ο διανοούμενος στα στρατόπεδα συγκέντρωσης; «Το πνεύμα δήλωνε στο σύνολό του αναρμόδιο να συλλάβει την πραγματικότητα του στρατοπέδου», γράφει.
Ένα βιβλίο που σε ταράζει και που σε απασχολεί για πολύ καιρό αφού το αφήσεις από τα χέρια σου. Θαυμαστό και για τον τρόπο που χρησιμοποιεί την γλώσσα και τους συμβολισμούς της.
«Αναρωτιέμαι συχνά πόσο ανθρώπινα ζει κανείς όταν κλυδωνίζεται ανάμεσα στον φόβο και την οργή…Δεν νοιώθω να με συνθλίβει ούτε το Είναι, ούτε το Μηδέν, ούτε ο θεός ή η απουσία θεού, παρά μόνο η κοινωνία: διότι αυτή και μόνο αυτή ευθύνεται για τη διαταραχή της υπαρξιακής μου ισορροπίας απέναντι στην οποία πασχίζω να επιβάλλω την όρθια βάδιση». Ο Ζαν Αμερύ αυτοκτόνησε το 1978.
