Ο συρμός, οι συρμοί του τρένου είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με την εργατική τάξη. Η τάξη μας περνάει κατά μέσο όρο μία με δύο ώρες την ημέρα σε κάποιο βαγόνι, πηγαίνοντας και επιστρέφοντας από το κάτεργο της μισθωτής σκλαβιάς. Αν και, ως έκφραση, η έννοια «του συρμού» είχε θετική χροιά, σήμαινε δηλαδή ότι κάτι ήταν η τελευταία λέξη της μόδας, εν τέλει κατέληξε με αρνητικό πρόσημο, να σημαίνει κάτι που μεταδίδεται μέσω του σιδηροδρόμου από το παρηκμασμένο κέντρο προς τα ήσυχα και γαλήνια προάστια. Τα βιβλία του συρμού λοιπόν δεν είναι ευτελή βιβλία, απεναντίας, είναι βιβλία που διαβάζουμε στριμωχτά σε κάποιο βαγόνι παίρνοντας έτσι πίσω λίγο από τον κλεμμένο ελεύθερο χρόνο μας.
***
Danilo Kiš, Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς (μτφρ.: Χρήστος Γκουβής), Εκδόσεις Καστανιώτη 2022 σσ.: 176
[Τους είπα να μην τα σκίζουν γιατί τα πολλά βιβλία δεν είναι επικίνδυνα, το ένα μόνο του είναι επικίνδυνο. Τους είπα πάλι να μην τα σκίζουν γιατί το διάβασμα πολλών βιβλίων σε κάνει σοφό, ενώ το διάβασμα ενός και μοναδικού βιβλίου οδηγεί στην άγνοια, που είναι οπλισμένη με μίσος και τρελό φανατισμό]
Υπάρχουν πολλά πράγματα που λατρεύω στην αφήγηση και στη γραφή των ανατολικοευρωπαίων. Ίσως αυτό που περισσότερο με μαγεύει είναι η περιγραφή των τοπίων, δρομάκια με λάσπες και στις άκρες τους ακακίες ανθισμένες να σκορπίζουν μια αφόρητη μυρωδιά που να σε κάνει να μην μπορείς να σταθείς, και χαμόσπιτα με αυτοσχέδια υπόστεγα και κοτέτσια με τσίγκια, κι αυτός ο πυκνός καπνός από τις καμινάδες, το καμένο πεύκο ή ίσως η ρετσίνι από το ακόμα νωπό έλατο. Όλες αυτές οι εικόνες μιλάνε στην καρδιά μου, μού είναι τόσο οικίες, τόσο Βαλκάνια!
Η αλήθεια είναι ότι ο Ντανίλο Κις είναι μεγάλος μάστορας και λογοτέχνης. Δυστυχώς αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να φορτωθεί στην πλάτη του ανόητες κι ανούσιες περγαμηνές και τίτλους, όπως π.χ. Μπόρχες της Ευρώπης και Προυστ των φτωχών. Σαχλαμάρες.
Ας αφήσουμε στην άκρη τις γνώμες των ειδικών και τις πολεμικές των κριτικών, ειδικά στην εποχή του, όπου και πολεμήθηκε από τη σταλινική λογοτεχνική κριτική που έκανε κουμάντο στην τότε Γιουγκοσλαβία.
Το Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς είναι μια συλλογή επτά διηγημάτων όπου κοινός παρανομαστής είναι ο ανθρώπινος πόνος και η άσκηση εξουσίας. Άνθρωποι, στην πλειονότητα τους Εβραίοι –αυτή είναι η ανομολόγητη αισχρή ιστορία της Ανατολικής Ευρώπης, το κυνήγι και τα πογκρόμ εναντίον των εβραϊκών πληθυσμών πολύ πριν την άνοδο των Ναζί–, που γίνονται θύματα της σκληρής εξουσίας και της τυφλής αυθαιρεσίας.
Οι χαρακτήρες είναι βασισμένοι σε πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα, και ο Κις έρχεται να τα βοηθήσει να μας εξιστορήσουν τι έζησαν. Κατά κάποιον τρόπο ανακατασκευάζει τις ζωές τους και, σαν καλός μοντέρ, επιλέγει την συρραφή των σκηνών που αποτελούν την αφήγηση του δράματος.
Αν και φαινομενικά ασύνδετα, τα επτά αυτά διηγήματα αποτελούν ένα ενιαίο μοτίβο που οδηγεί στη κύρια ιστορία: τον Τάφο του Μπόρις Νταβίντοβιτς, η ιστορία του οποίου διαδραματίζεται στα 1930, όταν και ξαναπαίζεται, με διαφορετικά σκηνικά και κοστούμια, η ίδια ιστορία που έζησε και ο Μπαρούχ Νταβίντ Νόιμαν στα 1330. Τα βασανιστήρια και των δύο ξεκινούν την ίδια μέρα, 23 Δεκεμβρίου, και το χάσμα αιώνων φαίνεται να μην έχει φέρει καμία ουσιαστική αλλαγή στην ανθρώπινη καταστροφική λύσσα.
Αγνοώντας τις διθυραμβικές κριτικές και τους επαίνους της φανατικής αντισοβιετικής σύγχρονης λογοτεχνικής κριτικής της εποχής «του τέλους της ιστορίας», ο Ντανίλο Κις μας δίνει ένα δύσκολο αλλά εξαιρετικά γραμμένο έργο. Επτά ιστορίες, επτά θύματα, επτά θάνατοι, ένα παιχνίδι. Αυτό της εξουσίας.
