Η στήλη των «απλοϊκών μαθημάτων» έχει, καταρχήν και κυρίως, ψυχαγωγικό στόχο. Η ιδέα είναι να σχολιάζονται κεντρικά θέματα της οικονομίας με τρόπο εύληπτο, ευχάριστο, κατά το δυνατόν έγκυρο και πολύ σύντομο. Άρα, θα μείνει μακριά από ακαδημαϊκότητες και τις αντίστοιχες προδιαγραφές των «πέιπερς». Δεν θα έχει σημειώσεις ούτε αναφορές. Που σημαίνει πως η αναγνώστρια θα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη και να θεωρεί δεδομένη την εντιμότητα του γράφοντα. Τα λάθη που μοιραία θα εμφανιστούν δεν θα είναι από πρόθεση.
Σκοπός είναι η αποδόμηση των ορθόδοξων αστικών ερμηνειών, καθώς και η διευκρίνιση των «ανορθόδοξων» επιχειρημάτων. Για εμβάθυνση στις υπό συζήτηση θεματικές προτείνω τα βιβλία:
- Χα-Τζουν Τσανγκ, 23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό, Καστανιώτη
- Μαριάννα Ματσουκάτο, Το επιχειρηματικό κράτος, Κριτική
- Χρήστος Λάσκος -Ευκλείδης Τσακαλώτος, 22 Πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, ΚΨΜ
Χρήστος Λάσκος
***
Σήμερα κλέβω τον τίτλο από το διάσημο βιβλίο του Ένγκελς “Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία”. Αυτοσαρκαζόμενος, προφανώς, γιατί είναι αστείο να συγκρίνεται ένα μικρό σημείωμα με ένα από τα κορυφαία έργα κοινωνικής επιστήμης. Κυρίως, όμως, χρησιμοποιώ τον τίτλο για να παραπέμψω σε συνθήκες Καρόλου Ντίκενς, που όλο και περισσότερο επιστρέφουν, ιδίως για τη νεαρότερη ηλικιακά εργατική τάξη του καιρού μας.
Η κατάσταση, λοιπόν, της εργατικής τάξης στη χώρα μας είναι, εν πολλοίς, αφόρητη. Οι εργασιακές συνθήκες πραγματικής ζούγκλας καθορίζουν τη ζωή του μεγαλύτερου μέρους του εργατικού δυναμικού. Η νομοθεσία, στις λίγες περιπτώσεις που δεν είναι ανοιχτά εναντίον των εργαζομένων, απλώς αγνοείται. Το αληθινό πολίτευμα της Ελλάδας είναι η εργοδοτική δικτατορία. Μικρά και μεγάλα αφεντικά έχουν επιβάλει μια κατάσταση επιστροφής στις καπιταλιστικές απαρχές, όπου η απόλυτη υπεραξία -εντατικοποίηση, αύξηση των ωρών εργασίας, εξαφάνιση όλων των περιορισμών στην εκμετάλλευση […]- κυριαρχεί απολύτως έναντι της σχετικής υπεραξίας, η οποία αντλείται μέσω της τεχνολογικής αναβάθμισης.
Δεδομένου ότι στη χώρα μας, σε όλη, σχεδόν, την περίοδο από την κρίση και τα μνημόνια κι έπειτα, η επένδυση σε νέα μέσα παραγωγής είναι αρνητική, η άγρια άμεση εκμετάλλευση είναι ο τρόπος ανάταξης της κερδοφορίας -για το μικρό κεφάλαιο, άλλωστε, αυτός ήταν πάντοτε ο τρόπος.
Ο παρακάτω πίνακας είναι χαρακτηριστικός. Όπως βλέπουμε, το πάγιο κεφάλαιο, δηλαδή το απόθεμα μέσων παραγωγής, έχει μειωθεί κατά 14%, περίπου, στα χρόνια μετά την κρίση -ποσοστό τεράστιο-, ενώ ο δείκτης κερδών εκτοξεύτηκε κατά ένα ποσοστό της τάξης του 45%!
Η πολιτική, που εφαρμόστηκε, λοιπόν, αδιακρίτως κυβέρνησης, σε ό,τι αφορά τον κρίσιμο δεύτερο δείκτη, ήταν ασύλληπτα πετυχημένη. Χωρίς επενδύσεις, με θηριώδη ποσοστά εκμετάλλευσης, αποστολή εξετελέσθη.
| Πάγιο
Κεφάλαιο |
Δείκτης
Κερδών |
|
| 2010 | 779.3 | 103.9 |
| 2011 | 771.7 | 88.7 |
| 2012 | 759.8 | 82.6 |
| 2013 | 747.8 | 88.3 |
| 2014 | 736.4 | 91.1 |
| 2015 | 726 | 100 |
| 2016 | 716.6 | 101.5 |
| 2017 | 709.5 | 106.2 |
| 2018 | 702 | 111.5 |
| 2019 | 694.6 | 117.5 |
| 2020 | 688 | 90.6 |
| 2021 | 685.6 | 110.6 |
| 2022 | 686.1 | 140.7 |
| 2023 | 688.5 | 150 |
Η πολιτική, που εφαρμόστηκε, λοιπόν, αδιακρίτως κυβέρνησης, σε ό,τι αφορά τον κρίσιμο δεύτερο δείκτη, ήταν ασύλληπτα πετυχημένη. Χωρίς επενδύσεις, με θηριώδη ποσοστά εκμετάλλευσης, αποστολή εξετελέσθη.
Ας δούμε, όμως, τι συνέβη, την ίδια περίοδο, με τους μισθούς και την αγοραστική δύναμη. Στις αρχές του 2022, ο ονομαστικός κατώτατος μισθός στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 2%, όταν στην Ουγγαρία η αντίστοιχη αύξηση ήταν 23%, στην Τσεχία και τη Ρουμανία 13%, στην Πορτογαλία 6%. Έτσι, το ποσοστό των μισθωτών που παίρνουν το κατώτατο και διαβιούν σε συνθήκες υλικής στέρησης είναι 46%, το μεγαλύτερο στην ΕΕ. Ενδεικτικά, το αντίστοιχο μέγεθος είναι 26% στη Βουλγαρία!
Είναι χαρακτηριστικό της κατάστασης πως, ένα χρόνο πριν, τον Σεπτέμβριο του 2022, η απώλεια αγοραστικής δύναμης ανά εισοδηματικό κλιμάκιο είχε ως εξής:
Για εισόδημα μέχρι 750 ευρώ, η απώλεια ήταν από 11-38%, από 751 μέχρι 1100 ευρώ ήταν 9-14%, ενώ στους άνω των 2200 έφτανε το 6-8% και στους άνω των 3500 4-9%.
Όπως όλοι ξέρουμε, τα πράγματα, σε ό,τι αφορά τους πραγματικούς μισθούς -και, ιδίως, τους χαμηλότερους- έχουν χειροτερέψει κατά πολύ στον ένα χρόνο που μεσολάβησε, με την ακρίβεια, τον πληθωρισμό του φτωχού, να σκαρφαλώνει στο 30%.
Νομίζω, δεν χρειάζονται περισσότερα στοιχεία. Άλλωστε πρόσθετα δεδομένα υπάρχουν σε παλιότερα απλοϊκά.
Ένα πράγμα μόνο θα ήθελα να σημειώσω, για να αρθεί μια μεγάλη σχετική παρεξήγηση που παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην πολιτική συζήτηση περί κοινωνικών συμμαχιών: είναι η περίφημη σχέση μεταξύ εργατών και μικρομεσαίων επιχειρηματιών. Αφού ξεκαθαρίσουμε στο μυαλό μας πως ένα τμήμα των μικροεπιχειρηματιών επιδίδεται σε επιχειρηματικότητα ανάγκης, στο μέτρο που δεν βρίσκει άλλη πηγή εισοδήματος -τα μπλοκάκια είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση-, η πραγματικότητα στις μικρές επιχειρήσεις είναι, πολύ συχνά, αφόρητη για τους εργαζόμενους, ως προς τις εργασιακές συνθήκες, την εργοδοτική τρομοκρατία και, βέβαια, τις πληρωμές. Σε προηγούμενα σημειώματα έχω αναφερθεί και στη φορολογική ασυδοσία, η οποία δεν είναι καθόλου αδιάφορη για την κοινωνική πλειοψηφία, αφού στερεί δημόσια έσοδα πολύ αναγκαία για την στήριξη ενός στοιχειώδους κοινωνικού κράτους.
Ο λόγος που αυτή η συνθήκη ασυδοσίας και υπερεκμετάλλευσης γίνεται αποδεκτή από το κράτος είναι πως επιτρέπει τη δημιουργία ευρειών συμμαχιών της άρχουσας τάξης, που διαμορφώνουν μια σημαντικότατη κοινωνική βάση για την εν γένει πολιτική της. Οι περισσότερες «μικρομεσαίες» επιχειρήσεις δεν θα επιβίωναν, με όρους αποδεκτούς από τα αφεντικά τους, χωρίς αυτήν την εκτεταμένη ασυδοσία. Μόνο που φαίνεται πια πως η συνθήκη αυτή δημιουργεί σοβαρά προσκόμματα στην καπιταλιστική συσσώρευση.
Η παραγωγικότητα κατά μέγεθος επιχείρησης είναι πολύ διαφορετική από ό,τι στην ΕΕ. Για το 2020, η κατάσταση έχει ως εξής (τα στοιχεία είναι συγκριτικά, όχι απόλυτα):
| Αριθμός απασχολούμενων | Παραγωγικότητα Ελλάδα | Παραγωγικότητα ΕΕ |
| 1-9 | 17 | 50 |
| 10-49 | 29 | 64 |
| 50-249 | 64 | 83 |
| 250+ | 100 | 100 |
Παρατηρούμε ανάγλυφα πόσο αντιπαραγωγική είναι η μέση μικρομεσαία επιχείρηση στην Ελλάδα. Η παραγωγικότητά της είναι μόλις το 17% αυτής στην μεγάλη επιχείρηση, ενώ στην ΕΕ είναι στο 50%. Με άλλα λόγια πρόκειται για ακραία αντιπαραγωγικές επιχειρήσεις, πολλές φορές κάτω από τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Ο μόνος τρόπος, επομένως, να αποφέρουν κέρδος στους ιδιοκτήτες τους είναι η τεράστια και πολυδιάστατη ασυδοσία. Η τήρηση της νομοθεσίας, έτσι, από κάποιους από αυτούς τους επιχειρηματίες συνιστά ανταγωνιστικό μειονέκτημα.
