Με αφορμή τα πρόσφατα πρόστιμα για …αφισορύπανση, που επέβαλε ο Δήμος Αθηναίων και η Περιφέρεια Αττικής σε ΜΕΡΑ25, ΚΚΕ και ΑΝΤΑΡΣΥΑ, η Ελένη Μπέλα θυμάται μια ιστορία από το 1979.
Η πλάκα έγραφε: Εδώ δολοφονήθηκε ο αγωνιστής της ειρήνης Γρηγόρης Λαμπράκης – 23/5/1963. Το κλητήριο θέσπισμα έγραφε: α) Ρύπανση δημόσιου χώρου, β) Αναμόχλευση πολιτικών παθών
– Θα έχεις την πλάκα, και θα περπατάτε με τη Ροδάμα το κομμάτι από Εγνατία και Βενιζέλου σα να πηγαίνετε βόλτα. Μεσάνυχτα θα είναι, οπότε καλύτερα να φαίνεστε σα να γυρνάτε από μπαράκι ή από βαρύ διάβασμα. Θα έχω τα σύνεργα, τσιμέντο κλπ, θα ανέβω την Βενιζέλου από Τσιμισκή και θα τσιμεντώσω το σημείο. Θα φτάσω εκεί στις 12:30 θα μου πάρει 3-4 λεπτά. Φεύγω και δεν συναντιόμαστε. Εσείς 12:35 θα είστε στο σημείο. Ξετυλίγεται την πλάκα και την ακουμπάτε με προσοχή στο υγρό τσιμέντο. Μόλις την τοποθετήσετε, φεύγετε χωρίς βιασύνη. Παίρνετε τη Σπανδωνή και στη γωνία με Βλάλη χαιρετιέστε. Εσύ, Ελένη, βγαίνεις Εγνατία και η Ροδάμα Αριστοτέλους. Εγώ θα έχω φύγει από Ερμού, και μέσω Μοδιάνο θα βγω στην Τσιμισκή. Στις 1:30-2:00 ξημερώματα, εμείς σπίτι μου. Τη Ροδάμα καλύτερα να τη δούμε την άλλη μέρα μεσημεράκι στη σχολή και μετά πάμε λέσχη. Της έχω πει ακριβώς το σχέδιο ξεχωριστά, γιατί καλύτερα να μη συναντιόμαστε και οι τρεις μαζί πριν την ενέργεια.
Μάιος 1979, Θεσσαλονίκη. Ο Νίκος ήταν τριτοετής φοιτητής ιατρικής, οργανωμένος στην νεολαία ΕΔΑ. Εγώ προερχόμενη από τον μαθητικό Ρήγα. Και επειδή οι φοιτητές καθοδηγητές μας δεν έκρυβαν μόνο λόγια και καταστάσεις, αλλά ούτε και ιδεολογοπολιτική δουλειά βάθους κάνανε, το γύρισμά μου προς την νεοσύστατη ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος – Β΄ Πανελλαδική, αμέσως μόλις πάτησα το πόδι μου στο αμφιθέατρο της ιατρικής στου ΑΠΘ, ήταν προδιαγραμμένο. Ήμουν πρωτοετής φοιτήτρια ιατρικής, όπως και η Ροδάμα. Και οι τρεις καταγόμασταν από την ίδια πόλη, αυτήν με τη θέα στην «καμπίσια παραλία».
Προσωπικά φοβόμουν λίγο, αλλά η έκσταση για την τέλεια ιδέα και το τέλειο σχέδιο που καταστρώσαμε ακύρωναν τον φόβο. Η μαρμάρινη πλάκα χαραγμένη με την αλήθεια και την αξία των αγώνων. Θέλαμε να γράφει και κάτι παραπάνω, δυο λέξεις έστω. Ο Λαμπράκης μας ενέπνεε πολλαπλά. Ήταν γιατρός με περγαμηνές, αλλά δεν βολεύτηκε στην προοπτική μιας προδιαγραμμένης άριστης επαγγελματικής καριέρας. Όπως, και ως αθλητής, δεν αρκέστηκε να καμαρώνει για τις νίκες του. Πρωτεργάτης στο ειρηνιστικό κίνημα και στις πορείες ειρήνης. Επέλεξε να είναι «γιατρός των φτωχών και κατατρεγμένων», ως πολιτικός πρωτοστάτησε στην κατοχύρωση του θεσμού του αγροτικού γιατρού, ως μέλος του Δ.Σ. του ΣΕΓΑΣ, τα πρώτα μετακατοχικά χρόνια ίδρυσε το ΤΥΠΑ, δηλαδή το Ταμείο Υγείας και Περίθαλψης Αθλητών. Δεν χωρούσαν όλα αυτά σε μια ερασιτεχνική μαρμάρινη αναθηματική πλάκα. Ακόμη και αν τελικά χαρασσότανε «Αθλητής, γιατρός, αγωνιστής της ειρήνης και των ανθρώπινων δικαιωμάτων», πάλι λίγα θα ήτανε για τον Γρηγόρη Λαμπράκη.
Ο μαρμαράς μας επέβαλε να αποφασίσουμε κάτι λιτό και ξεκάθαρο, αφού δέχτηκε να τη χαράξει. Καταλήξαμε λοιπόν σε οχτώ λέξεις και την ημερομηνία δολοφονίας του και, αφού χαράχτηκε, συνειδητοποιήσαμε το λάθος στην ημερομηνία. Δεν πειράζει, συμφωνήσαμε. Δεν είχαμε χρόνο να το διορθώσουμε. Ούτως ή άλλως θα την τοποθετήσουμε την προηγουμένη, ώστε να τη δουν όσοι περάσουν από το σημείο στις 22/5, σκεφτήκαμε. Αν πηγαίναν όλα καλά την επόμενη χρονιά θα μπορούσαμε να την αλλάξουμε με χαραγμένη τη σωστή ημερομηνία και ένα ποιο πλήρες αντιπροσωπευτικό κείμενο.
Τη Δευτέρα της 21ης Μαΐου του 1979, τριανταπέντε λεπτά μετά τα μεσάνυχτα, εγώ και η Ροδάμα βάλαμε την μαρμάρινη πλάκα πάνω στο υγρό τσιμέντο που είχε στρώσει ο Νίκος. Πρόσεξα ότι βυθίστηκε ομαλά και όσο έπρεπε. Τη θαύμασα για μερικά δευτερόλεπτα, ενώ μιλούσαμε τάχα μου αδιάφορα με τη Ροδάμα. Πήραμε την Σπανδωνή, και στη γωνία με Βλάλη αποχαιρετιστήκαμε, με ένα «τα λέμε στη Σχολή». Συνέχισα το δρόμο μου και από την Χαλκέων βγήκα Εγνατία. Διασχίζοντας τη διασταύρωση Μενεξέ και Εγνατίας, αποφάσισα να επιβραδύνω ακόμα περισσότερο, χαζεύοντας τάχα μου βιτρίνες και μαγαζιά. Λίγο πριν τη γωνία Εγνατίας με Αριστοτέλους αισθάνθηκα βηματισμό ομαδόν πίσω μου και ασυναίσθητα επιτάχυνα.
– Γιατί βιάζεσαι; Ταυτότητα παρακαλώ!
Τρεις-τέσσερις γεροδεμένοι με πολιτικά και δύο ένστολοι. Ο ένας ένστολος τρέχοντας πέρασε μπροστά μου να μου κόψει το δρόμο.
– Δεν έκανα τίποτε. Τι θέλετε;
Έκρυψα τον φόβο μου και απευθύνθηκα σταθερά. Μέσα μου έτρεμα. Δεν ήθελα να φανεί.
– Ελένη, δείξε ταυτότητα. Ας διαπιστώσουν τα στοιχεία μας. Δεν κάναμε τίποτα.
Ο Νίκος, συνοδευόμενος από τρεις, ερχόταν προς το μέρος μου. Δύο γεροδεμένοι με πολιτικά δεξιά του, ο ένστολος αριστερά του. Φαινόταν σα να τον φύλαγαν μην και τους τον αρπάξουν.
– Τα ξέρουμε όλα. Πάμε στο τμήμα για εξακρίβωση στοιχείων.
Τα υπόλοιπα μέχρι να φύγουμε από το αστυνομικό τμήμα τα θυμάμαι θολά, μπερδεμένα στο μυαλό μου. Οι δυο μας τραβηχτήκαμε στο τμήμα, ή και οι τρεις; Δεν έχει άλλωστε σημασία πια. Θυμάμαι ότι το πρωί ο Νίκος τηλεφώνησε σε δικηγόρους. Κάποιους του κινήματος, τον πατέρα του και κάποιους γνωστούς και γνωστούς γνωστών. Νομίζω ότι συναντήθηκε και δια ζώσης με ένα-δύο. Δεν θυμάμαι αν συναντήσαμε τη Ροδάμα στη σχολή την επόμενη μέρα ή αν πήγαμε στη λέσχη.
Ένα χρόνο μετά χωρίσαμε με τον Νίκο. Ενάμιση χρόνο περίπου μετά την αποκοτιά μας, μου ήρθε το κλητήριο θέσπισμα: α) Ρύπανση δημόσιου χώρου, β) Αναμόχλευση πολιτικών παθών. Τα χρειάστηκα. Έψαξα τον Νίκο, που είχα να τον δω μήνες. Αυτός ψύχραιμος. Μου εξήγησε, με καθησύχασε.
Κάθε χρόνο από τότε, τις ημέρες κοντά στην επέτειο της δολοφονίας του Λαμπράκη θυμάμαι τη γεύση της τσατίλας που η δική μας αναθηματική μαρμάρινη πλάκα δεν καταφέραμε να μείνει στη θέση της μέχρι το ξημέρωμα, τον εκνευρισμό όταν ανακαλύψαμε ότι βάλαμε λάθος ημερομηνία μια μέρα, τους καταρράκτες αδρεναλίνης όταν μας οδήγησαν στο αστυνομικό τμήμα και όταν διάβασα το κλητήριο θέσπισμα, την περηφάνια της νεανικής τόλμης για μια ενέργεια δίκαιη ενάντια στον ζόφο των καιρών.
Υ.Γ. Τις προηγούμενες μέρες, τα πρόστιμο σε πολιτικά κόμματα για ρύπανση με φυλλάδια/αφίσες και οι θέσεις που εκφράστηκαν από πολιτικούς, γιατρούς ή μη, για τις κόκκινες γραμμές που πρέπει να βάζουν οι γιατροί σε ασθενείς όταν τα κόστη της φροντίδας υγείας που έχουν ανάγκη παραβαίνουν τον κανόνα κόστους<κέρδους έφεραν στην επιφάνεια όλο το βάρος του χαραγμένου μαρμάρου το 1979.
