Αφορμή για αυτό το σημείωμα αποτέλεσε μια συνάντηση με τον Τζέρεμυ Κόρμπιν με ανθρώπους που ασχολούνται με το προσφυγικό στην Ελλάδα, που ζητήθηκε από τον ίδιο και οργανώθηκε στα πλαίσια της παρουσίας του στο συνέδριο του ΜΕΡΑ25. Παρένθεση. Ο Κόρμπιν, παρά το γεγονός ότι ηγήθηκε ενός από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα κόμματα της Ευρώπης, δεν έχει το κλασσικό προφίλ του πολιτικού. Είναι χαμηλών τόνων, μετρημένος και μιλάει επί της ουσίας. Από μένα είναι ναι. Κλείνει η παρένθεση.
Συζητώντας λοιπόν για το τι συμβαίνει στην Ελλάδα με το προσφυγικό άνοιξαν αρκετά θέματα.
Οι παράνομες επαναπροωθήσεις
Το φαινόμενο των επαναπροωθήσεων που κουρελιάζουν το διεθνές δίκαιο δεν είναι νέο. Ωστόσο από το 2019, έχουν γίνει η ντε φάκτο κρατική πολιτική «αντιμετώπισης» των προσφυγικών ροών. Οι περισσότεροι από όσους υφίστανται αυτή τη μεταχείριση δεν βρίσκουν ποτέ το δρόμο για να το καταγγείλουν. Παρ’ όλα αυτά η έκταση είναι τόσο μεγάλη που ακόμη και το μικρό ποσοστό των καταγγελιών που φτάνουν μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι εκατοντάδες. Καταγγελίες για ανθρώπους που αποβιβάζονται σε νησιά, συλλαμβάνονται, τους αφαιρούνται χρήματα, κινητά, ακόμη και ρούχα και τους επιβιβάζουν σε πλωτές σχεδίες ή τους πετούν απευθείας στη θάλασσα. Καταγγελίες ότι τους αφαιρούν την μηχανή και τα κουπιά από τις λέμβους και τους σπρώχνουν προς την Τουρκία. Οι αναφορές για σοβαρούς τραυματισμούς και θανάτους είναι πολλές, οι εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας και άλλων ανθρωπιστικών οργανώσεων καταγράφουν μαρτυρίες για απίστευτες αγριότητες σε βάρος προσφύγων. Επιπλέον σε πολλές περιπτώσεις άνθρωποι απάγονται και από την ενδοχώρα και εκδιώκονται βίαια πέρα από τον ποταμό Έβρο, ρίχνονται στα νερά του ποταμού ακόμη και δεμένοι χειροπόδαρα ή εγκαταλείπονται σε μια πολύ μικρή νησίδα χωρίς εφόδια και χωρίς προστασία από τις καιρικές συνθήκες.
Μόνο στο Αιγαίο και μόνο από μία οργάνωση, καταγράφηκαν επαναπροωθήσεις 16.000 ανθρώπων το 2021. Οι πραγματικοί αριθμοί είναι άγνωστοι. Μικρά παιδιά και έγκυες είναι συχνά ανάμεσα στα θύματα. Τον τελευταίο 1,5 χρόνο, οι πρόσφυγες για να αποφύγουν τα ελληνικά pushback επιχειρούν την πολύ πιο επικίνδυνη διαδρομή απευθείας από Τουρκία – Ιταλία με αποτέλεσμα πολύνεκρα ναυάγια.
Οι καταγγελίες στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τα συνεχή ρεπορτάζ των μεγάλων διεθνών ΜΜΕ υποχρέωσαν την ΕΕ να αναθέσει σε θεσμικά της όργανα να διερευνήσουν κατά πόσο η Frontex είτε συμμετέχει, είτε ανέχεται και συγκαλύπτει τέτοια περιστατικά. Το Ευρωκοινοβούλιο υποχρεώθηκε να διακόψει τη χρηματοδότηση της Frontex και ο επικεφαλής της Frontex οδηγήθηκε σε παραίτηση. Η επίσημη αναγνώριση των παράνομων pushbacks δεν απασχόλησε σχεδόν καθόλου τα ελληνικά ΜΜΕ και την ελληνική κοινή γνώμη. Εξάλλου όταν τον περασμένο Νοέμβρη, η ολλανδή δημοσιογράφος Ίγκεμπορ Μπέγκελ είχε αναφέρει το θέμα σε συνέντευξη τύπου του Μητσοτάκη και του πρωθυπουργού της Ολλανδίας, οι περισσότεροι στην Ελλάδα είχαν εξοργιστεί με την «άκομψη» συμπεριφορά της δημοσιογράφου και όχι με το έγκλημα που κατήγγειλε.
Οι διώξεις
Πρόσφατα ξεκίνησε καμπάνια «για μια δίκαιη δίκη για τον Ακίφ και τον Αμίρ», δύο Αφγανούς πρόσφυγες που έχουν καταδικαστεί σε 50 χρόνια φυλάκιση ο καθένας, χωρίς να υπάρχει το παραμικρό στοιχείο σε βάρος τους, επειδή οδήγησαν τη βάρκα όταν τους εγκατέλειψαν οι διακινητές και έσωσαν άλλους πρόσφυγες.
«Ακόμα δεν καταλαβαίνω. Το δικαστήριο μου επέτρεψε να μιλήσω μόνο για ένα λεπτό και στη συνέχεια μου έδωσε 50 χρόνια φυλάκιση», είπε ο Αμίρ στον Guardian. Ο Αμίρ ήταν στη βάρκα μαζί με τη μικρή κόρη και την έγκυο γυναίκα του. Είδε το παιδί του για πρώτη φορά στο δικαστήριο και πρόλαβε να το χαϊδέψει, για λίγα λεπτά σε ένα διάλειμμα της δίκης.
Οι πρόσφυγες που έχουν καταδικαστεί με την κατηγορία της διακίνησης – ενώ ο πραγματικός διακινητής έχει εγκαταλείψει το σκάφος όταν αυτό φτάνει στην Ελλάδα – αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές, σύμφωνα με τους ομιλητές στην εκδήλωση. Το 2019, φυλακίστηκαν στην Ελλάδα 1.905 άτομα με την κατηγορία της διευκόλυνσης παράνομης εισόδου. Η μέση διάρκεια των δικών, είναι περίπου 28 λεπτά. Και η μέση ποινή 44 χρόνια φυλακή. Καταδικάζονται συνοπτικά, χωρίς νομική υποστήριξη και συχνά χωρίς μετάφραση σε ποινές που φτάνουν ακόμη και τα 142 χρόνια φυλακή.
Για το θέμα έγινε εκδήλωση στο Ευρωκοινοβούλιο με πρωτοβουλία του Στ. Κούλογλου που σχολίασε ότι «στην τρίτη αναβολή της έφεσης του Ακίφ και του Αμίρ, το δικαστήριο παραδέχθηκε ότι δεν έχει αποδεικτικά στοιχεία εναντίον τους. Η δίκη αναβλήθηκε γιατί έπρεπε να βρεθεί και να καταθέσει μάρτυρας κατηγορίας. Όμως απέρριψε το αίτημα των δικηγόρων τους να αφεθούν ελεύθεροι με όρους μέχρι την εκδίκαση της έφεσης. Τα ηγετικά στελέχη της Χρυσής Αυγής, μιας εγκληματικής οργάνωσης, καταδικάστηκαν συνολικά σε λιγότερα χρόνια από τα 142 του Σομαλού πρόσφυγα Μοχάμαντ, που έσωσε 31 ζωές».
Ποινικοποίηση της αλληλεγγύης και της ανθρωπιάς
Οι Sean Binder και Sara Mardini, βοηθούσαν στον εντοπισμό φουσκωτών που μετέφεραν πρόσφυγες που βρίσκονταν σε κατάσταση κινδύνου στη Λέσβο. Φυλακίστηκαν για 106 μέρες τον Αύγουστο του 2018, αφέθηκαν ελεύθεροι με εγγύηση και εδώ και 3 χρόνια εκκρεμούν κατηγορίες εις βάρος τους, καθώς το δικαστήριο δεν έχει γίνει ακόμη. Βάσει των κατηγοριών, κινδυνεύουν μέχρι και με 25 χρόνια φυλακή επειδή πήγαν να διασώσουν ανθρώπους.
Αν διαβάσει κανείς τα σχόλια για τους διασώστες θα διαπιστώσει ότι έχουμε υποστεί μια πλήρη αντιστροφή των αξιών: Οι άνθρωποι που σώζουν ανθρώπους αντί να θεωρούνται ήρωες, θεωρούνται επικίνδυνοι και παραβατικοί.
Όπως ανέφερε η Tineke Strik, Ολλανδή ευρωβουλευτής των Πρασίνων «η ευρωπαϊκή νομοθεσία εμποδίζει ακόμη και ψαράδες, που μπορεί να δουν μια βάρκα αβοήθητη, να προσφέρουν βοήθεια γιατί μπορεί να τους κατασχεθεί το σκάφος. Σε 13 κράτη-μέλη, έχουμε διώξεις εθελοντών και εργαζομένων σε ΜΚΟ, που βοηθούν πρόσφυγες.
Στην πραγματικότητα για τους πρόσφυγες καταλύεται ο νόμος της θάλασσας, που ορίζει ότι είσαι υποχρεωμένος να βοηθήσεις ανθρώπους που κινδυνεύουν στη θάλασσα. Και όμως: οι περισσότεροι από αυτούς, είναι θύματα πολέμων και συγκρούσεων στα οποία έχουν αναμιχθεί κράτη της Ε.Ε., όπως στο Αφγανιστάν, τη Συρία, τη Λιβύη, στο Σαχέλ.
«Όταν τους περισυλλέγουμε από τη θάλασσα, το πρώτο πράγμα που μας ρωτάνε είναι πού πηγαίνει το πλοίο μας, γιατί εάν πρόκειται να τους κατευθύνει πίσω στη Λιβύη, προτιμούν να πεθάνουν. Σχεδόν όλοι οι άντρες έχουν πουληθεί ως σκλάβοι και σχεδόν όλες οι γυναίκες έχουν βιαστεί ξανά και ξανά. Η επιστροφή αυτών των ανθρώπων σε εμπόλεμες ζώνες είναι παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όμως το 2021 σύμφωνα με τα στοιχεία του ΙΜΟ επεστράφησαν 33.000 άνθρωποι» σύμφωνα με τον διασώστη Ι. Αποστολόπουλο.
Τα γεγονότα και ο φράχτης του Έβρου
Στα τέλη του Φλεβάρη του 2020, η Τουρκία ανακοίνωσε ότι ανοίγει από την πλευρά της τα σύνορα για τους πρόσφυγες. Ως αποτέλεσμα χιλιάδες πρόσφυγες προσπάθησαν να περάσουν από τον Έβρο και αποκρούστηκαν από μονάδες του στρατού, ΜΑΤ ακόμη και ομάδες παρακρατικών που εμφανίστηκαν φανερά. Στη συνέχεια, ο φράχτης του Έβρου επεκτάθηκε και ενισχύθηκε, ενώ δεν παρέλειψε να φωτογραφηθεί δίπλα του και η πρόεδρος της Δημοκρατίας.
«Είναι άραγε ένας τέτοιος φράχτης πιο ψηλός, πιο αποτελεσματικός από την προσπάθεια μιας μητέρας να βρει το ασυνόδευτο παιδί της στην άλλη πλευρά του τείχους; Από την τελευταία ελπίδα που έχει ένας 16χρονος να ζήσει μια ζωή χωρίς βασανιστήρια; Ποιος φράχτης θα το σταματήσει αυτό; Ο φράχτης στον Έβρο είναι το τραγικότερο σύμβολο της κανονικοποίησης για την οποία μιλούσαμε πριν. Η επιτήρηση των συνόρων μιας χώρας δεν μπορεί να είναι ασύμβατη με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με αυτόν τον φράχτη η Ελλάδα και η Ε.Ε αρνούνται παντελώς τα δικαιώματα που έχει αναγνωρίσει η σύμβαση του 1951 για την προστασία των προσφύγων. Δεν θα τολμούσα ποτέ να σκεφτώ ότι μια χώρα, η χώρα μου, μπορεί να φτιάξει έναν φράχτη πιο ψηλό από την οικουμενική διακήρυξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων, πιο ψηλό από τις διεθνείς συμβάσεις για την προστασία των προσφύγων, πιο ψηλό και από την αλληλεγγύη των ανθρώπων.» είπε σε συνέντευξή της τον περασμένο Οκτώβρη, η διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας.
Άρνηση αιτήματος ασύλου
Η συνθήκη ΕΕ- Τουρκίας που υπογράφηκε με τη συμμετοχή και της Ελλάδας το 2016, όριζε την Τουρκία ως ασφαλή τρίτη χώρα για τους Σύρους πρόσφυγες, παρά το γεγονός ότι η Τουρκία είναι σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Συρία. Μια συμφωνία που δεν έλαβε υπόψη της δυσκολίες και την κακομεταχείριση που αντιμετωπίζουν στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων των παράνομων επιστροφών στις εμπόλεμες περιοχές δηλαδή επιστροφή στον θάνατο. Υπάρχει έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας για απίστευτες βιαιότητες, βαναυσότητες, εξαφανίσεις, βιασμούς που διέπραξαν οι συριακές αρχές σε Σύριους/ες οι οποίοι/ες επέστρεψαν αναγκαστικά στην πατρίδα τους.
Από τον Ιούνιο του 2021, η κυβέρνηση αποφάσισε ότι η Τουρκία θεωρείται ασφαλής χώρα για ανθρώπους που προέρχονται από τη Συρία, το Αφγανιστάν, τη Σομαλία, το Μπαγκλαντές και το Πακιστάν. Αυτό σημαίνει ότι οι αιτήσεις ασύλου στην Ελλάδα μπορούν πλέον να θεωρούνται απαράδεκτες και οι αιτούντες να επιστρέφουν στην Τουρκία. Το θέμα είναι όμως ότι η Τουρκία, από τον Μάρτη του 2020 μετά τα γεγονότα του Έβρου, δήλωσε ότι δεν αναγνωρίζει τη συμφωνία με την ΕΕ και παύει να δέχεται επιστροφές προσφύγων. Το αποτέλεσμα αυτών των κινήσεων είναι χιλιάδες άνθρωποι να βρίσκονται σε γκρίζα ζώνη.
Ευρωπαϊκό σύμφωνο για το άσυλο
Με το τελευταίο σύμφωνο, η κατάσταση γίνεται ακόμη χειρότερη. Η Ελλάδα απομένει μόνη της- όπως και η Ιταλία αφού δεν υπάρχει δέσμευση για υποδοχή προσφύγων από άλλες χώρες της ΕΕ. Τα μέτρα του προβλέπουν στοίβαγμα ανθρώπων σε κλειστές δομές και βασίζονται σε τρίτες χώρες όπως η Τουρκία και η Λιβύη.
Διακοπή του προγράμματος ΕΣΤΙΑ για τους ευάλωτους πρόσφυγες
Σε αυτό το γενικότερο πλαίσιο η κυβέρνηση ανακοίνωσε περικοπή και οριστική διακοπή μέχρι τέλος του έτους του προγράμματος ενοικίασης σπιτιών με αποτέλεσμα χιλιάδες άνθρωποι που είχαν χαρακτηριστεί ευάλωτοι να μείνουν άστεγοι. Όταν το 2020 η κυβέρνηση παρέλαβε το πρόγραμμα από την Ύπατη Αρμοστεία (United nations refugee agency) υποσχέθηκε συνέχιση και αύξηση σε 40 χιλ. θέσεις. Στην πραγματικότητα η κυβέρνηση κατασκεύασε συγκεντρωτικές δομές στην ενδοχώρα που εκτός της ικανοποίησης των ξενοφοβικών αντανακλαστικών του ακροατηρίου της, έχουν και ένα πολύ πιο πρακτικό αποτέλεσμα. Αντί να διαχειρίζονται οι ίδιοι οι αιτούντες άσυλο μέσω πενιχρών βοηθημάτων την σίτισή τους και αντί να διαχέονται χρήματα σε ιδιοκτήτες σπιτιών και σε μικροπρομηθευτές εξοπλισμών μέσω ΜΚΟ και δημοτικών επιχειρήσεων, το κράτος συγκέντρωσε τη δαπάνη των χρημάτων σε εργολάβους και προμηθευτές καθώς και την πρόσληψη προσωπικού για τις δομές.
Κλειστές δομές στα νησιά
Οι ανοιχτοί καταυλισμοί αντικαταστάθηκαν από κλειστές δομές από τις οποίες πολλοί πρόσφυγες εμποδίζονται να εξέλθουν. Τον Ιανουάριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων διαπίστωσε ότι η Ελλάδα παραβιάζει αρκετές διατάξεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη. Η απόφαση επικεντρώθηκε στην ακατάλληλη στέγαση των συνοδευόμενων και ασυνόδευτων παιδιών μεταναστριών/-ών και αιτουσών/-ούντων άσυλο και στην αδυναμία να διασφαλιστεί η προστασία τους από βλάβες. Η επιτροπή διαπίστωσε επίσης παραβιάσεις σε σχέση με το σύστημα επιτροπείας της Ελλάδας, την κράτηση των ασυνόδευτων παιδιών μεταναστριών/-ών σε «προστατευτική επιτήρηση», τη μη παροχή επίσημης εκπαίδευσης στα παιδιά στα νησιά και του δικαιώματος στην υγεία.
Η ώρα της αλήθειας
Η ωμή αλήθεια είναι ότι η Ευρώπη αφενός έχει ενθαρρύνει τις επαναπροωθήσεις στα σύνορά της και αφετέρου ότι η ελληνική κοινή γνώμη αδιαφορεί και σε σημαντικό ποσοστό επικροτεί αυτή τη βαρβαρότητα. Η ξενοφοβία των Ευρωπαίων πολιτών σχετίζεται με τη γενικότερη ανασφάλεια που δημιουργούν οι ανισότητες που διευρύνονται, το μεταναστευτικό – προσφυγικό που διογκώνεται, η οικολογική -κλιματική κρίση και οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί που συχνά οδηγούν και σε πολέμους. Και όπως τα ευρωπαϊκά κράτη, εμποδίζουν τους πρόσφυγες να μετακινηθούν από την Ελλάδα και την Ιταλία προς την υπόλοιπη Ευρώπη, έτσι και η κυβέρνηση με τη σειρά της προσπαθεί να σπρώξει τους πρόσφυγες έξω από την Ελλάδα. Χωρίς τελικά αποτέλεσμα όσο συνεχίζουν να υπάρχουν οι αιτίες που διώχνουν τους ανθρώπους από τους τόπους τους. Η πολιτική αυτή που συδαυλίζει την ακροδεξιά, κανονικοποιεί τον ρατσισμό και τη βία έναντι ανθρώπων που το μοναδικό τους «έγκλημα» είναι ότι προσπαθούν να σωθούν, αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή, μια βόμβα στα θεμέλια της ίδιας της υπόστασης της Ε.Ε.
Μοναδικό όπλο είναι η αφύπνιση, η ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση για τις φρικαλεότητες που διαπράττονται σε βάρος χιλιάδων ανθρώπων. Μια πραγματική πίεση για να σταματήσει η Ευρώπη να συμμετέχει σε συγκρούσεις και εκμετάλλευση που προκαλούν πρόσφυγες και μετά να τους κλείνει την πόρτα. Και σε αυτό δεν αρκεί ο Τζέρεμυ Κόρμπιν, ο οποίος όχι μόνο το διαπίστωσε αλλά δεσμεύτηκε ότι θα προσπαθήσει.
Χρειάζεται να ξυπνήσουμε όλοι.
