Πηγή: Jacobin (14.4.2022)| Μετάφραση Κυριακή Κλοκίτη
Η αντίθεση της Αριστεράς στους πολέμους που φέρονται να διεξάγονται για τη δημοκρατία ή τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν ισοδυναμεί με «απομονωτισμό». Η αντίθεση στον πόλεμο ήταν πάντα στο επίκεντρο του σοσιαλιστικού διεθνισμού.
Καθώς ο εγκληματικός πόλεμος της ρωσικής κυβέρνησης στην Ουκρανία συνεχίζεται, οι σοσιαλιστές στις ΗΠΑ έχουν καταδικάσει σθεναρά την εισβολή, ενώ συγκεντρώνουμε το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειάς μας στην αντίθεση στη δυνητικά καταστροφική κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό, με τη σειρά του, έχει επαναφέρει μια διαχρονική κριτική, από τα χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου – ότι, κρατώντας μια τόσο ισχυρή αντιπολεμική στάση, η Αριστερά δεν είναι πιστή στις δικές μας αξίες.
Άλλωστε, συνεχίζει η κριτική, υποτίθεται ότι είμαστε «διεθνιστές». Αλλά, αν είμαστε πρόθυμοι να «εγκαταλείψουμε» τον ουκρανικό λαό επικρίνοντας την κυβέρνηση των ΗΠΑ που έρχεται να τους βοηθήσει —ή, σε προηγούμενες εκδοχές αυτής της κατηγορίας, αν αντιτιθέμεθα στη στρατιωτική «απελευθέρωση» Ιρακινών ή Αφγανών— δεν δείχνουμε ότι δεν είμαστε διεθνιστές, αλλά «απομονωτιστές»;
Δεν είναι καθόλου έτσι. Η αντίθεση στον πόλεμο και στο μιλιταρισμό της δικής μας κυβέρνησης είναι πάντα στο επίκεντρο αυτού που εννοούν οι αριστεροί με τον όρο «διεθνισμός».
Ο αριστερός διεθνισμός και οι τρεις «Διεθνείς»
Η Διεθνής Ένωση Εργαζομένων, αργότερα γνωστή ως «η Πρώτη Διεθνής», ιδρύθηκε το 1864, για να συνενώσει τα αριστερά κόμματα και τα συνδικάτα του κόσμου. Με επικεφαλής κυρίως τον Καρλ Μαρξ, περιλάμβανε επίσης μια σημαντική φράξια γύρω από τον αναρχικό Μιχαήλ Μπακούνιν.
Ενώ οι δύο πλευρές είχαν θεμελιώδεις διαφωνίες, συμφώνησαν σε ζητήματα πολέμου και ειρήνης. Και οι δύο θεωρούσαν δεδομένο ότι οι εργαζόμενοι σε κάθε χώρα έπρεπε να αντιταχθούν στους πολέμους που κήρυξαν οι καπιταλιστικές κυβερνήσεις, αλλά τους διεξήγαγε η εργατική τάξη που πήγαινε στον πόλεμο. Και οι δύο, βρήκαν έμπνευση στην Παρισινή Κομμούνα του 1871, ένα σύντομο επαναστατικό πείραμα, που άνθισε στο τέλος του Γαλλο-Πρωσικού Πολέμου, όταν εργάτες και απογοητευμένοι στρατιώτες ανέλαβαν την τοπική κυβέρνηση στο Παρίσι και καθιέρωσαν ριζοσπαστικές πολιτικές, όπως το άνοιγμα εγκαταλελειμμένων εργοστασίων υπό εργατικό έλεγχο.
Το τραγούδι που συνδέεται περισσότερο με τον αριστερό διεθνισμό, «η διεθνής», γράφτηκε από έναν Γάλλο κομμουνάρο, τον Ευγένιο Ποτιέ. Ο ύμνος του έχει μεταφραστεί σε κάθε γλώσσα και έχει τραγουδηθεί έκτοτε σε όλο τον κόσμο από σοσιαλιστές, κομμουνιστές και αναρχικούς. Ακολουθεί η απευθείας αγγλική μετάφραση ορισμένων από τους αρχικούς γαλλικούς στίχους:
Let the armies go on strike / Guns in the air, and break ranks / If these cannibals insist / On making heroes of us / Soon they will know our bullets / Are for our own generals
Αφήστε τους στρατούς να απεργήσουν / Όπλα στον αέρα, και σπάστε τις γραμμές / Αν αυτοί οι κανίβαλοι επιμείνουν / Να μας κάνουν ήρωες / Σύντομα θα γνωρίσουν τις σφαίρες μας / Είναι για τους δικούς μας στρατηγούς
Λίγο μετά τη συντριβή της Κομμούνας -οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Πρωσίας ενώθηκαν για να καταστρέψουν αυτό το πείραμα εξουσίας της εργατικής τάξης, σφαγιάζοντας τεράστιους αριθμούς Κομμουνάρων- η Διεθνής Ένωση Εργατών κατέρρευσε, εν μέσω φραξιονισμών μεταξύ μαρξιστών και αναρχικών. Περίπου μιάμιση δεκαετία αργότερα, όμως, τα μαζικά σοσιαλιστικά κόμματα που αναπτύχθηκαν σε όλο τον κόσμο ενώθηκαν για να σχηματίσουν τη Σοσιαλιστική Διεθνή —τη «Δεύτερη Διεθνή». Τις δεκαετίες που προηγήθηκαν του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα συνέδρια της Δεύτερης Διεθνούς ψήφιζαν επανειλημμένα ψηφίσματα που υπόσχονταν ότι, εάν οι αντίστοιχες κυβερνήσεις τους προσπαθούσαν να πολεμήσουν μεταξύ τους, τα σοσιαλιστικά κόμματα σε κάθε χώρα θα υποκινούσαν γενικές απεργίες για να σταματήσουν τις αντίστοιχες πολεμικές μηχανές τους.
Όταν όντως ήρθε ο πόλεμος, ορισμένα κόμματα μέλη της Διεθνούς, όπως το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αμερικής και οι Μπολσεβίκοι στη Ρωσία, κράτησαν το λόγο τους. Πολλοί στρατευμένοι Ευρωπαίοι στρατιώτες συνέχισαν επίσης να αναρωτιούνται αν θα μπορούσαν να έχουν περισσότερα κοινά μεταξύ τους, παρά με τους αξιωματικούς τους στο μέτωπο ή τα αφεντικά στη χώρα τους.
Η Χριστουγεννιάτικη εκεχειρία του Δεκεμβρίου του 1914, στην οποία ορισμένοι στρατιώτες και στις δύο πλευρές αψήφησαν τους ανώτερους για να γιορτάσουν μαζί, ήταν μια πρώιμη εκδήλωση αυτής της τάσης. Το 1917 και το 1918, οι Μπολσεβίκοι ήρθαν στην εξουσία στη Ρωσία (με το σύνθημα «Γη, Ειρήνη, Ψωμί») και ο Κάιζερ έπεσε στη Γερμανία (όταν μια ανταρσία στο Ναυτικό σταμάτησε μια τελευταία προσπάθεια αποτροπής της γερμανικής ήττας). Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η πιο διάσημη έκφραση αυτού του αντιμιλιταριστικού συναισθήματος ήταν η φλογερή ομιλία του 1918, που έδωσε ο σοσιαλιστής ηγέτης Γιουτζίν Ντέμπς, στο Καντόν του Οχάιο. «Η άρχουσα τάξη», διακήρυξε ο Ντέμπς, «πάντα κήρυσσε τους πολέμους και η εργατική τάξη πάντα έδινε τις μάχες».
Δυστυχώς, όμως, τα περισσότερα από τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη παγιδεύτηκαν στην πατριωτική θέρμη, αντί να μείνουν πιστά στις προηγούμενες δεσμεύσεις τους. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, οι σοσιαλιστές βουλευτές ψήφισαν για πολεμικές πιστώσεις και ενθουσιάστηκαν με έναν απελευθερωτικό πόλεμο, που θα μπορούσε να δει τις φυλακές του τσάρου να ανοίγουν από στρατιώτες που παρελαύνουν κάτω από τη γερμανική σημαία.
Στις πρώτες μέρες του πολέμου, όσοι κράτησαν σταθερά τις αρχές τους και απέρριψαν τον πόλεμο, συναντήθηκαν στην ουδέτερη Ελβετία για τη Διάσκεψη του Τσίμερβαλντ, το 1915. Αυτοί ήταν οι σκληροπυρηνικοί «διεθνιστές» του σοσιαλιστικού κινήματος. Το συνέδριο προανήγγειλε τη συγκρότηση της «Τρίτης Διεθνούς» -της Κομμουνιστικής Διεθνούς ή Κομιντέρν- μετά τη Ρωσική Επανάσταση.
Με τον δικό της πολύ διαφορετικό τρόπο, η Κομιντέρν θα αποτύγχανε, τελικά, στην αποστολή της να προωθήσει την παγκόσμια αλληλεγγύη της εργατικής τάξης ενάντια στα αφεντικά και τους στρατηγούς σε κάθε χώρα. Όταν οι Μπολσεβίκοι πήραν για πρώτη φορά την εξουσία, υπέθεσαν ότι είτε η επανάσταση θα εξαπλωθεί στη Δύση είτε θα συντριβεί στη Ρωσία. Κανένα από τα δύο δεν συνέβη και, τελικά, η Σοβιετική Ένωση αναδείχθηκε ως σημαντική παγκόσμια δύναμη από μόνη της -και η Κομιντέρν έγινε βραχίονας της εξωτερικής της πολιτικής.
Αλλά, οι βασικές ιδέες του διεθνισμού της εργατικής τάξης, που βρισκόταν στην καρδιά και των τριών Διεθνών, συνεχίζουν να οδηγούν πολλούς στην Αριστερά.
Γιατί οι Σοσιαλιστές Μισούν τον Πόλεμο
Στον πυρήνα του, ο σοσιαλισμός έχει να κάνει με την ενδυνάμωση της εργατικής τάξης -και όχι μόνο του τμήματός της που ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι πόλεμοι είναι ένας από τους πιο ακραίους τρόπους που μπορούμε να φανταστούμε, όπου οι απλοί άνθρωποι μπορούν να χάσουν κάθε δύναμη. Οι πολιτικοί κηρύσσουν τους πολέμους, οι καπιταλιστές φίλοι τους σκοτώνουν κατασκευάζοντας όπλα και βόμβες, και οι άνθρωποι της εργατικής τάξης και στις δύο πλευρές κυριολεκτικά σκοτώνονται.
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν και οι ολιγάρχες φίλοι του, για παράδειγμα, δεν διατρέχουν μεγαλύτερο σωματικό κίνδυνο από όσο ο Ντικ Τσέινι και οι φίλοι του στη Χάλιμπερτον, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ. Είναι οι Ρώσοι στρατιώτες της εργατικής τάξης και οι Ουκρανοί πολίτες που πεθαίνουν τώρα -και που θα συνεχίσουν να πεθαίνουν σε ακόμη μεγαλύτερους αριθμούς, εάν άνθρωποι όπως η Χίλαρι Κλίντον πετύχουν την ανοιχτά εκφρασμένη επιθυμία τους και η Ουκρανία γίνει ένα τέλμα τύπου Αφγανιστάν για τον Πούτιν.
Στην αντιπολεμική ομιλία του Ντεμπς στο Καντόν, επαίνεσε εκείνους τους λίγους Γερμανούς σοσιαλιστές που είχαν το θάρρος να παραμείνουν στις αντιπολεμικές πεποιθήσεις τους και μίλησε για τους «χιλιάδες σοσιαλιστές» που «έχουν μαραζώσει στις φυλακές της Γερμανίας, εξαιτίας του ηρωικού τους πολέμου εναντίον της δεσποτικής άρχουσας τάξης αυτής της χώρας». Θεωρούσε δεδομένο ότι η αλληλεγγύη μαζί τους και η αντίθεση στον πόλεμο που διεξαγόταν από την κυβέρνησή του εναντίον της δικής τους πήγαιναν χέρι-χέρι —η ίδια προσέγγιση που ακολουθούν οι συγγραφείς του Jacobin, που εκφράζουν αγάπη και αλληλεγγύη για τους γενναίους αντιπολεμικούς διαδηλωτές στη Ρωσία, ενώ ταυτόχρονα, αντιτίθενται σε καλέσματα για βαθύτερη ή πιο άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στη σύγκρουση.
Οι σκεπτόμενοι άνθρωποι μπορεί να διαφωνούν σε ορισμένες από τις λεπτομέρειες. Ο Eric Levitz του περιοδικού New York, για παράδειγμα, υποστηρίζει ότι η αποστολή κάποιου επιπέδου στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία δεν είναι μια ιμπεριαλιστική επέμβαση, αλλά ένα μέσο που επιτρέπει στους Ουκρανούς να πολεμούν για λογαριασμό τους και ότι, χωρίς τέτοια στρατιωτική βοήθεια στην ουκρανική κυβέρνηση, η ρωσική κυβέρνηση έχει ελάχιστα κίνητρα να ασχοληθεί σοβαρά με τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις.
Άλλοι, όπως οι συνάδελφοί μου στο Jacobin, Branko Marcetic και Daniel Bessner, υποστήριξαν ότι η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν επιδεικνύει σταθερή αδιαφορία για την επιδίωξη μιας διευθέτησης μέσω διαπραγματεύσεων, αντί να προκαλεί μέγιστα στρατιωτικά προβλήματα στη Ρωσία, και ότι υπάρχουν πολύ μεγαλύτερα πιθανά μειονεκτήματα στο να πλημμυρίσει η χώρα με όπλα από αυτά που είναι διατεθειμένοι να παραχωρήσουν οι φιλικοί προς το ΝΑΤΟ προοδευτικοί -που κυμαίνονται από το να γίνει ο πόλεμος μακρύς και πιο αιματηρός έως την ανάκρουση τύπου Οσάμα Μπιν Λάντεν, που προκύπτει από τα όπλα των ΗΠΑ στα χέρια ακροδεξιών δυνάμεων, όπως το τάγμα Αζόφ.
Επισημαίνουν, επίσης, ότι, εάν είμαστε σοβαροί ως προς την κατάργηση του στρατιωτικού-βιομηχανικού συμπλέγματος και το να μην έχουμε πλέον τις Ηνωμένες Πολιτείες να προμηθεύουν τον κόσμο με θανατηφόρα όπλα, πρέπει να αρχίσουμε να αντιτιθέμεθα στις μεταφορές όπλων σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, ακόμη και όταν μπορεί να υπάρχουν πραγματικές ανταλλαγές -και ότι σε κάθε περίπτωση, δεδομένης της μακράς ιστορίας των ακούσιων συνεπειών από τις δυτικές στρατιωτικές επεμβάσεις, τα καλύτερα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για τους Ουκρανούς είναι να επικεντρωθούμε στην ανθρωπιστική βοήθεια, να προωθήσουμε τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και να δεχτούμε πρόσφυγες. Αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή μπορεί να είναι το όνειρο ενός εμπόρου όπλων, αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι που θα μπορούσε να είναι εφιάλτης για όλους τους άλλους.
Άλλα ζητήματα είναι πολύ πιο εύκολες εκκλήσεις σε οποιονδήποτε αντιμιλιταριστή. Μια «ζώνη απαγόρευσης πτήσεων», για παράδειγμα, θα ήταν το απόγειο της παραφροσύνης. Δεν θα οδηγούσε στον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η είσοδος του αμερικανικού στρατού σε μια εμπόλεμη ζώνη, με την προαναγγελθείσα πρόθεση να καταρρίψει ρωσικά αεροπλάνα, θα ήταν ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Το μόνο ερώτημα που απομένει θα ήταν αν θα επιβεβαιωθεί η πρόβλεψη του Άλμπερτ Αϊνστάιν ότι, με όποια όπλα κι αν γίνει ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος, «Ο Δ’ Παγκόσμιος Πόλεμος θα γίνει με ξύλα και πέτρες».
Αυτό το σενάριο είναι ευτυχώς αρκετά απίθανο -αν και η απομάκρυνση έστω και του 1 τοις εκατό πιθανότητας να τελειώσει ο ανθρώπινος πολιτισμός, θα έπρεπε να βρίσκεται στην κορυφή οποιασδήποτε λογικής λίστας προτεραιοτήτων. Ένας τέτοιος πόλεμος θα έφερνε πολύ περισσότερα δεινά στο τμήμα της κοινωνίας που τον ξεκίνησε από οποιονδήποτε προηγούμενο πόλεμο, αλλά όλοι οι πόλεμοι, συμβατικοί ή πυρηνικοί, φέρνουν καταστροφή στους από κάτω. Ακόμη και σε μια παγκόσμια θερμοπυρηνική σύγκρουση, αν υπάρχουν διαφυγές, είτε σε ναρκοπέδιλα (όπως στο Dr Strangelove) είτε σε διαστημόπλοια (όπως στο Don’t Look Up), θα είναι διαθέσιμα μόνο στους πλουσιότερους και τους πιο δικτυωμένους. Όπως σε όλους τους προηγούμενους πολέμους, οι υπόλοιποι θα έχουμε γαμηθεί.
Μια παράδοση που αξίζει να υπερασπιστούμε
Η έλλειψη ενός μαζικού σοσιαλιστικού κινήματος στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε παρόμοιες κοινωνίες σήμανε ότι αυτό που οι προηγούμενες γενιές αριστερών αντιλήφθηκαν ως «διεθνισμό», συχνά μοιάζει σαν μια μισομπερδεμένη ανάμνηση. Αλλά προτού αναλύσουμε τον όρο, θα πρέπει να θυμηθούμε την ιστορία του -από τον Ευγένιο Ποτιέ, που έγραψε για στρατούς που απεργούν και εργάτες σε όλο τον κόσμο που τραγουδούσαν αυτό το τραγούδι στις δικές τους γλώσσες, μέχρι τον Γιουτζίν Ντέμπς, που πήγε στη φυλακή επειδή δήλωσε την αλληλεγγύη του στη Γερμανική εργατική τάξη και εναντιώθηκε στην αποστολή της εργατικής τάξης των ΗΠΑ να τους σκοτώσουν.
Είναι ένας όρος που πάντα σήμαινε αντίθεση τόσο σε ξένες τυραννίες όσο και σε δήθεν αντιτυραννικούς πολέμους, που ποτέ δεν φαίνεται να παίζουν όπως προβλέπουν οι μαζορέτες τους. Είναι αυτό για το οποίο τραγουδούσαν οι Bιομηχανικοί Eργάτες του Kόσμου σε έναν από τους αγαπημένους μου στίχους στο τραγούδι τους:
Λοιπόν, αγωνίζομαι εδώ και πενήντα χρόνια ή περισσότερα / για δουλειές ή για ισότητα και πάντα ενάντια στον πόλεμο
Θέλετε να μιλήσουμε για την παράδοση του σοσιαλιστικού διεθνισμού; Αυτή είναι η παράδοση.
Μην αποδεχτείτε κανένα υποκατάστατο.
*Ο Ben Burgis είναι αρθρογράφος του Jacobin, επίκουρος καθηγητής φιλοσοφίας στο Morehouse College και παρουσιαστής της εκπομπής YouTube και του podcast Give Them An Argument. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων, με πιο πρόσφατο το “Christopher Hitchens: What He Got Right, How He Got Wrong και Why He Still Matters”.
