Στην Ευρώπη, οι εθελοντές που υποδέχονται Ουκρανούς πρόσφυγες είναι συχνά οι ίδιοι άνθρωποι που δέχονται επίθεση γιατί βόηθησαν πρόσφυγες στη Μεσόγειο. Αυτό δεν είναι απλώς υποκριτικό, είναι απάνθρωπο — θα πρέπει να καλωσορίσουμε όλους τους μετανάστες που φεύγουν από τον πόλεμο και τον τρόμο.
Πηγή: Jacobin (14.3.2022) | Μετάφραση: Κυριακή Κλοκίτη
Σε όλη την Ευρώπη, ξεφυτρώνουν τεράστια δίκτυα σημείων συλλογής και συστημάτων παράδοσης βοήθειας στους Ουκρανούς πρόσφυγες, σε ορισμένες περιπτώσεις επίσημα οργανωμένα, αλλά συχνά οργανωμένα από καθημερινούς ανθρώπους που κάνουν το δικό τους. Σε μια μικρή πόλη στην επαρχιακή Γαλλία, είδα τουλάχιστον τρεις αυτοσχέδιες πινακίδες που έδειχναν τέτοια σημεία βοήθειας σε μικρή απόσταση. Εν τω μεταξύ, με την υποστήριξη εθελοντών, το υπουργείο σιδηροδρόμων της Πολωνίας ανοικοδομεί μανιωδώς μια γραμμή για να μετακινήσει τους ανθρώπους στην περιοχή. Εικόνες από καροτσάκια μωρών, που αφήνονται στο σταθμό Przemysl στα πολωνο-ουκρανικά σύνορα για όσους τα χρειάζονται, έχουν γίνει viral.
Πόλεις σε όλη την ήπειρο έχουν θεσπίσει δωρεάν πρόσβαση στα δημόσια μέσα μεταφοράς για τους εισερχόμενους Ουκρανούς. Η Τσεχική Δημοκρατία, μια χώρα στο μέγεθος της Σκωτίας, ανακοίνωσε ότι μπορεί να απορροφήσει έως και διακόσιες πενήντα χιλιάδες Ουκρανούς. Τα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ παραμένουν αποφασιστικά ανοιχτά. Υπάρχουν σοβαρά προβλήματα, όπως αναφορές για ρατσισμό στα σύνορα και προσπάθειες να απορριφθούν τέτοιοι ισχυρισμοί ως ρωσική προπαγάνδα. Αλλά συνολικά, η απάντηση της Ευρώπης στην ξαφνική είσοδο εκατομμυρίων Ουκρανών είναι αξιοθαύμαστη.
Είναι μια μικρή αναλαμπή για λίγες εβδομάδες. Ωστόσο, ως κάποιος που παρακολουθεί και εργάζεται στη μετανάστευση και την προστασία των προσφύγων για χρόνια, είναι επίσης τρελό να το παρακολουθούμε και να συνειδητοποιούμε ότι ήμασταν πάντα σε θέση να ανταποκριθούμε. Η Ευρώπη έχει εργαστεί επιμελώς, τις τελευταίες μια δυο δεκαετίες, για να κάνει τα σύνορά της από τα πιο βίαια σύνορα στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των επαναπροωθήσεων ρουτίνας που ευθύνονται για χιλιάδες πνιγμούς, κάθε χρόνο. Δεκάδες έχουν πνιγεί μόνο τις τελευταίες μέρες.
Έπειτα, υπάρχουν οι συμφωνίες ανταλλαγής, όπως αυτές που επιστρέφουν τους ανθρώπους σε συνθήκες σκλαβιάς στη Λιβύη, παράλληλα με ένα τεράστιο και διευρυνόμενο δίκτυο στρατιωτικών υποδομών και υποδομών επιτήρησης, που αστυνομεύουν τη θάλασσα, και βέβαια υπάρχει η εκτεταμένη ποινικοποίηση των διασωστών. Τώρα, η απάντηση στο Ουκρανικό απέδειξε ότι τα θεσμικά όργανα είχαν τη δυνατότητα να μην ενορχηστρώσουν μια τέτοια εκστρατεία βαρβαρότητας.
Πέρα από τα διπλά πρότυπα
Ο ρόλος της επιλεκτικής συμπόνιας σε όλα αυτά έχει σχολιαστεί εκτενώς. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μια γελοιογραφία της εφημερίδας Sunday Times καλωσορίζει τους πρόσφυγες από αυτήν την κρίση, σε μια απότομη αλλαγή στάσης της χώρας σε σχέση με τον προηγούμενο ρατσισμό της, που αποτυπώνεται σε αντίστοιχη γελοιογραφία. Εκτός από τη βοήθεια, μπορεί κανείς να αγοράσει ακόμη και στρατιωτικό εξοπλισμό για παράτυπες ουκρανικές δυνάμεις από διαδικτυακούς χρηματοδότες από τα κάτω, κάτι που σε κάθε άλλη περίπτωση θα τον έβαζε σε λίστα παρακολούθησης ή και χειρότερα.
Προφανώς, αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι, στην περίπτωση αυτή, η αύξηση της βίας οφείλεται σε αντίπαλη δύναμη, και όχι σε χώρα μέλος ή σύμμαχο του ΝΑΤΟ, όπως στην περίπτωση της Υεμένης ή του Ιράκ. Ωστόσο, οι γρήγορες κινήσεις της Ευρώπης για να κλείσει την πόρτα στους Αφγανούς που φεύγουν από τους Ταλιμπάν –ένα όχι και τόσο φιλικό καθεστώς–, το περασμένο φθινόπωρο, δηλώνουν ευθέως ότι φυλετικές και γεωπολιτικές ανησυχίες καταλήγουν σε τέτοιες, τόσο διαφορετικές απαντήσεις. Πράγματι, πολλοί σχολιαστές το έχουν πει κατηγορηματικά. Εν τω μεταξύ, η Ρωσία έχει τη δική της στρατηγική και εξίσου αχαρακτήριστη πολιτική ταχείας ιθαγένειας για τους ανθρώπους σε εδάφη που ελέγχονται από τους αυτονομιστές.
Αλλά το να μιλάμε για επιλεκτικότητα μας οδηγεί μόνο μέχρι εδώ: η παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες είναι πάντα το σωστό. Η αρχική προσέγγιση του Υπουργείου Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, τόσο ωμά αρνητική προς τους Ουκρανούς όσο και προς οποιονδήποτε άλλον που διαφεύγει από πόλεμο (με μόλις πενήντα Ουκρανούς να έχουν λάβει βίζα, τις δύο πρώτες εβδομάδες του πολέμου), δεν είναι προτιμότερη από την επιλεκτικότητα. Αντίθετα, θα πρέπει να επικεντρωθούμε στο πώς η σχετικά φιλελεύθερη προσέγγιση της Ευρώπης προς τους Ουκρανούς που αναζητούν ασφάλεια έχει αποκαλύψει τη συνήθη συμπεριφορά της, που είναι όχι μόνο σκληρή, αλλά και αχρείαστη.
Για χρόνια, ευρωπαίοι πολιτικοί και σχολιαστές από όλο το πολιτικό φάσμα μάς έλεγαν ότι η ήπειρος είναι γεμάτη, ότι το να αφήνουμε τους ανθρώπους να μπουν ενθαρρύνει περισσότερους ανθρώπους να μετακινηθούν και ότι οι περισσότεροι πρόσφυγες δεν είναι ούτως ή άλλως γνήσιοι. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, αυτά τα επιχειρήματα του συρμού έχουν διαλυθεί. Ακόμη και οι συνήθως σκληρές αντιμεταναστευτικές κυβερνήσεις δεν τα διασκεδάζουν. Αυτό που μας ειπώθηκε από αναρίθμητους ευρωπαίους πολιτικούς ότι ήταν αδύνατο και ανέφικτο, συμβαίνει τώρα, γρήγορα και σε τεράστια κλίμακα.
Οι θετικές συνέπειες που έχει αυτό για την προστασία των προσφύγων στο σύνολό τους πρέπει να αξιοποιηθούν γρήγορα. Πρώτον, είναι πιθανό να πρόκειται για μια παρατεταμένη κρίση, με σημαντικές πιθανότητες κλιμάκωσης. Ο Επίτροπος της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ προειδοποιεί ήδη ότι έως και 5 εκατομμύρια Ουκρανοί πιθανό να φύγουν όσο συνεχίζεται ο πόλεμος. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, οι συμπεριφορές θα μπορούσαν εύκολα να αρχίσουν να αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου, και γι’ αυτό πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι παροχές που προβλέπονται για τους Ουκρανούς στην ΕΕ είναι οι μέγιστες και μακροχρόνιες, και ότι περιλαμβάνουν δικαιώματα στην εργασία και την κοινωνική ασφάλιση, ανεξάρτητα από το καθεστώς ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ.
Δεύτερον, υπάρχουν ήδη ρεκόρ επίπεδα εκτοπισμών σε όλο τον κόσμο και μεγάλη πιθανότητα η τρέχουσα αστάθεια να παράγει περισσότερους. Ο πόλεμος οδηγεί μια ήδη προϋπάρχουσα κρίση καυσίμων και πυροδοτεί φόβους για ελλείψεις τροφίμων σε τρίτες χώρες, αναγκάζοντας ορισμένες χώρες να θέτουν σε περαιτέρω κίνδυνο την προσφορά τους, κρατώντας αποθηκευμένα σιτηρά. Και τέλος, η ίδια Ευρώπη, που συμπεριφέρεται με ένα αχαρακτήριστα χαμηλό επίπεδο ανθρώπινης ευπρέπειας προς όσους εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, πρόκειται επίσης να ενισχύσει την ικανότητά της να κάνει το ακριβώς αντίθετο σε άλλες περιπτώσεις.
Στις 22 Μαρτίου, η νέα Στρατηγική Πυξίδα της ΕΕ πρόκειται να εγκριθεί στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Είναι μια μεγάλη νέα ιδέα επιχειρήσεων για την ευρωπαϊκή άμυνα και, ως εκ τούτου, αφορά πολύ περισσότερα από τη μετανάστευση. Η κλιμάκωση της βίας στα σύνορα είναι γραμμένη στο DNA της στρατηγικής αυτής.
Δύο ευρωπαϊκά σύνορα
Η Στρατηγική Πυξίδα της ΕΕ και τα σχετικά έγγραφα αντικατοπτρίζουν τις τάσεις στη στρατιωτική και στρατηγική σκέψη στον Παγκόσμιο Βορρά. Υπάρχουν πολλά βασικά στοιχεία, τα οποία όλα θα θεωρηθούν από τους σχεδιαστές ως όλο και πιο επείγοντα υπό το φως της κατάστασης στην Ουκρανία. Πρωταρχικό είναι ο επανεξοπλισμός και η αμυντική ολοκλήρωση σε ολόκληρο το μπλοκ, η οποία θεωρείται ότι εξαρτάται από την προώθηση της ανάπτυξης της βιομηχανίας όπλων της Ευρώπης.
Ακόμη και πριν από την Ουκρανία, οι διευθύνοντες σύμβουλοι της πολεμικής βιομηχανίας απολάμβαναν την κερδοφορία του σημερινού γεωπολιτικού χάους. Η νέα ανακοίνωση της Γερμανίας για τον επανεξοπλισμό οδήγησε τις μετοχές του κλάδου στην οροφή. Το περασμένο φθινόπωρο, μια έκθεση του Διακρατικού Ινστιτούτου υποστηρίζει ότι η πολεμική βιομηχανία της Ευρώπης είχε άμεσα παραγάγει και διανείμει όπλα που ανάγκασαν εκατομμύρια να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, με ώθηση τόσο από τη στρατιωτική όσο και από ιδιωτική χρήση του Ιράκ και του Αφγανιστάν ως βάσεων δοκιμών για τεχνολογίες καταναγκασμού, που σχετίζονται με βία και απειλές, η εγχώρια επιτήρηση και αστυνόμευση, η βία στα σύνορα και ο έλεγχος της μετανάστευσης και η κατασκευή όπλων γίνονται όλο και περισσότερο αδιαχώριστα και αλληλοενισχύονται. Ένα παράδειγμα τέτοιων διατομεακών δεσμών είναι ένα πρόσφατο σχέδιο διμερούς αναπτυξιακής υπηρεσίας, που συνδέεται με μια συμφωνία ασφαλείας που αφορούσε την Airbus, η οποία περιελάμβανε την αποστολή Γερμανών αστυνομικών για να εκπαιδεύσουν Σαουδάραβες συνοριοφύλακες -λίγο αφότου είχαν ανοίξει πυρ εναντίον Αιθιόπων στα σύνορά τους.
Η ομάδα της Αριστεράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει επίσης αποκαλύψει την έκταση στην οποία αναμειγνύεται στρατηγική η Ευρώπη σε μια στρατιωτικοποιημένη βιομηχανία συνόρων και επιτήρησης. Καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται στην Ουκρανία, η απαίτηση για σκληρότερη άμυνα στα σύνορα του ΝΑΤΟ θα συνδεθεί αναπόφευκτα με τα αιτήματα για σκληρότερο έλεγχο των εξωτερικών συνόρων. Αυτό το στρατηγικό σχέδιο-πυξίδα δεσμεύεται να εμβαθύνει την εξωτερίκευση του ελέγχου των μεταναστών, από την ΕΕ προς τα καθεστώτα της Βόρειας Αφρικής και στην Τουρκία, παρά τα εκτεταμένα προβλήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το σχέδιο-πυξίδα, εν τω μεταξύ, δηλώνει ρητά την επιθυμία «συνεργασίας για αμοιβαίο όφελος μεταξύ …πολιτικών και στρατιωτικών επιχειρησιακών δεσμεύσεων και των φορέων δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων της ΕΕ», συμπεριλαμβανομένης της συνοριακής υπηρεσίας Frontex. Αυτό σημαίνει επέκταση και στρατιωτικοποίηση της Frontex, για την οποία η βιομηχανία ασκεί επιθετική πίεση.
Υπάρχουν αναφορές στη μετανάστευση, στο πλαίσιο της υβριδικής σύγκρουσης, ιδιαίτερα της πρόσφατης διαμάχης Πολωνίας-Λευκορωσίας. Η στάση του πολωνικού κράτους απέναντι στους Ουκρανούς κατέπεσε πριν από λίγους μήνες, όταν η χρήση των μεταναστών από τη Λευκορωσία ως όπλο για την υπονόμευση των συνόρων της ΕΕ, χρησιμοποιήθηκε για τη νομιμοποίηση της στρατιωτικοποίησης των ευρωπαϊκών συνόρων, καθώς οι άνθρωποι που αναζητούσαν ασφάλεια και αξιοπρέπεια αφέθηκαν να παγώσουν στο δάσος και οι εργαζόμενοι στην αρωγή αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή. Αν και είναι εγγενώς συνδεδεμένες, η απάντηση στο Ουκρανικό και οι προβλέψεις της Πυξίδας μας παρουσιάζουν δύο πολύ διαφορετικές ευρωπαϊκές συνοριακές πολιτικές.
Η Αλληλεγγύη Ενάντια στην Πολεμική Μηχανή
Ο ευρωπαϊκός επανεξοπλισμός είναι αναπόφευκτα ένα καλειδοσκόπιο που αποκαλύπτει ευκαιρίες για προκαταλήψεις και κερδοσκοπία. Δεν πρόκειται μόνο για τον κίνδυνο να αυξηθούν οι εντάσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, αν και αυτός είναι μιας προφανής και σοβαρή κατηγορία κινδύνου. Πρόκειται, επίσης, για τη στρατιωτικοποίηση και την ιδιωτικοποίηση της δημόσιας πολιτικής, σε ένα ευρύ φάσμα. Ο διακρατικός ανταγωνισμός –όπου όλες οι μεγάλες δυνάμεις θεωρούν ότι υπόκεινται σε «υβριδικές» απειλές από τις άλλες πλευρές– τροφοδοτεί την αδυσώπητη στρατιωτικοποίηση των πάντων. Πάρτε την υπόσχεση της Στρατηγικής Πυξίδας (κάπως ασαφής) για «απόκριση στις κλιματικές απειλές».
Αυτό υποτίθεται ότι αφορά μια πιο πράσινη στρατηγική άμυνας και ασφάλειας (αν και δεν είναι ξεκάθαρο πώς ταιριάζει με την επέκταση ενός βίαια ρυπογόνου τομέα –τη στιγμή που ο αμερικανικός στρατός φέρεται να είναι ο μεγαλύτερος ρυπαντής στον κόσμο, οι στρατοί της ΕΕ και του ΗΒ συνεισφέρουν επί του παρόντος περίπου 35 εκατομμύρια τόνους CO2 ετησίως). Αλλά, σε έναν κόσμο όπου η κλιματική μετανάστευση φαίνεται να είναι ωθεί σε περισσότερα τείχη στα σύνορα, και όπου η πολεμική βιομηχανία εργάζεται συχνά για ρυπαντές και εξoρυκτικές δραστηριότητες, όπως πρόσφατα αναφέρθηκε από τους Φίλους της Φύσης, τα όρια αυτού που καταλαβαίνουν οι σχεδιαστές ως «κλιματική απειλή» απέχουν πολύ από το να είναι σαφή.
Μολονότι είμαστε αρκετά τυχεροί ώστε να αποφεύγουμε μία γενικευμένη διακρατική σύγκρουση, για την οποία δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να εφησυχάζουμε, εξακολουθούμε να βλέπουμε ένα ευρύ φάσμα βασικών κοινωνικών και πολιτικών λειτουργιών να υποτάσσονται στις απαιτήσεις εκείνων που κατασκευάζουν πολεμικές μηχανές.
Ωστόσο, οι μεγάλες δυνάμεις δεν είναι οι μόνες που συμμετέχουν εδώ. Ακριβώς επειδή η ανταπόκριση του κοινού έγινε πιο εύκολη, και ωθήθηκε από την κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης αυτής της κρίσης περισσότερο σε σχέση με άλλες, δεν σημαίνει ότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι είναι εγγενώς επιρρεπείς στην επιλεκτική σκέψη. Καθώς παρουσιάζονται εικόνες ανθρώπινου πόνου, υπάρχει παντού στους ανθρώπους μια ισχυρή και καθολική παρόρμηση για βοήθεια, η οποία έχει αναδειχθεί, τις τελευταίες δύο εβδομάδες, σε ισχυρή έκρηξη συμπόνιας και φροντίδας.
Η επιθυμία να βοηθήσει κάποιος είναι ανθρώπινη και δείχνει πόσο γρήγορα και σε βάθος μπορεί να κινητοποιηθεί η αλληλεγγύη πέρα από τα σύνορα. Σε μια τέτοια στιγμή βρίσκει κανείς το σπόρο ενός καλύτερου τρόπου για τα πράγματα, ενός τρόπου που έρχεται σε πλήρη αντίθεση τόσο με τον πόλεμο του Πούτιν στην Ουκρανία όσο και με την ευρύτερη συστημική δυναμική, που κρατά σε λειτουργία τα γρανάζια των πολεμικών μηχανών του κόσμου. Μπορούμε να επιλέξουμε να μην ζήσουμε σε έναν κόσμο υπό πολιορκία.
