Ο Λούλα ξαναέφερε το χαμόγελο στο πρόσωπο της Βραζιλίας, κέρδισε μια δύσκολη εκλογική αναμέτρηση και έθαψε το όνειρο του Χαΐρ Μπολσονάρου για επανεκλογή.
Πηγές: Estrategia και Pagina 12 (31.10.2022)| Μετάφραση: Α.Λ.
«Ο λαός θέλει βιβλία αντί για όπλα», είπε ο Λούλα, αναφερόμενος σε δύο πολύ ισχυρούς δείκτες μιας διχασμένης χώρας που, με νωπή ακόμη τη νίκη του, άρχισε να προσπαθεί να ενώσει τη νύχτα της «ιστορικής 30ής Οκτωβρίου», όπως την χαρακτήρισε. Με λόγια που ήταν προσεκτικά μελετημένα, αλλά έδειχναν προς αυτή τη συμφιλιωτική κατεύθυνση, ο νεοεκλεγμένος πρόεδρος ξεκαθάρισε επίσης ότι «ο λαός ψήφισε για περισσότερη και όχι λιγότερη δημοκρατία» και ευχαρίστησε τον Θεό «που ήταν πολύ γενναιόδωρος μαζί μου». Ήταν ξεκάθαρο τι εννοούσε. Ο ηγέτης του Κόμματος των Εργαζομένων (PT), με καταμετρημένο το 99,99%, των ψήφων έφτασε το 50,90%. Ο αντίπαλός του, ο σημερινός αρχηγός του Κράτους Χαΐρ Μπολσονάρου, συγκέντρωσε το 49,10%.
Μια διαφορά 2.139.436 ψήφων που έβαλε τέλος, τουλάχιστον προς το παρόν, σε έναν πολιτικό κύκλο έντασης, αβεβαιότητας και βίας, και επανέφερε στην προεδρία –την οποία κατείχε από το 2003 έως το 2011– τον ηγέτη του PT, τον 77χρονο Λούλα ντα Σίλβα. Ο Λούλα, αφού πέρασε 19 μήνες στη φυλακή για υποτιθέμενη διαφθορά, καταδίκη που αργότερα ανατράπηκε, απελευθερώθηκε με απόφαση του Ανωτάτου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου το οποίο, το 2021, ακύρωσε την καταδίκη του λόγω σφαλμάτων στη διαδικασία και έλλειψης αμεροληψίας εκ μέρους του δικαστή Σέρχιο Μόρο.
Η ήττα του Μπολσονάρου –την οποία, μέχρι την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο, o ίδιος δεν έχει αναγνωρίσει– επικυρώθηκε στις 20:09 από το Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο (TSE), με καταμετρημένο το 98,91% των ψήφων, και μιάμιση ώρα αργότερα, ο Αλεξάντερ ντε Μοράις, το πιο γνωστό από τα μέλη του, τη δημοσιοποίησε σε συνέντευξη Τύπου.
Ο Μπολσονάρου έκανε ό,τι μπορούσε για να αποτρέψει τη νίκη του Λούλα, με μια τεράστια εκστρατεία παραπλάνησης, fake news και εκφοβισμών. Αυτή την Κυριακή η αστυνομία εγκατέστησε σημεία ελέγχου που εμπόδιζαν τα λεωφορεία με τους ψηφοφόρους να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα, ιδίως στη βορειοανατολική περιοχή που είναι πλειοψηφικά υπέρ του Λούλα.
Η σημασία της νίκης είναι πολύ ισχυρή γι΄αυτό που σηματοδοτεί. Τελειώνει μια περίοδος απομάκρυνσης από τη δημοκρατική συνύπαρξη, προεδρικά μηνύματα γεμάτα διακρίσεις και χλευασμό προς τις μειονότητες, στρατιωτικούς που διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο στη θεσμική ζωή της χώρας, αλλά όχι για τον σκοπό για τον οποίο προορίζονται. Απομακρύνεται για λίγο καιρό η πιθανότητα ο νεοφασισμός, ο οποίος βρίσκεται σε άνοδο παγκοσμίως, να αποκτήσει ένα σταθερό προπύργιο στην κυβέρνηση αυτής της περιοχής, της πιο άνισης στον πλανήτη.
Ο πρώτος χαιρετισμός
Στο Σάο Πάολο, τη σημαντικότερη πόλη της Βραζιλίας, όπου οι εορτασμοί συνεχίστηκαν μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, ο εκλεγμένος πρόεδρος μίλησε για πρώτη φορά με αυτή την ιδιότητα από το ξενοδοχείο Intercontinental, το ίδιο ξενοδοχείο που είχε επιλέξει και το 2002, όταν έφτασε για πρώτη φορά στο προεδρικό μέγαρο, το Πλανάλτο.
Ξεκίνησε με μια σειρά ευχαριστιών που περιλάμβαναν τον Φερνάντο Χαντάντ –τον υποψήφιό του PT για κυβερνήτη του Σάο Πάολο, που ηττήθηκε από τον Ταρσίσιο Γκόμες ντε Φρέιτας, πρώην υπουργό του Μπολσονάρου– και τη σύμμαχό του, την οικολόγο Μαρίνα Σίλβα. Συνοδευόμενος από τους βασικούς ηγέτες του PT και τη σύζυγό του Janja, ζήτησε τα γυαλιά του, αστειεύτηκε ότι μοιάζει με διανοούμενο και διάβασε μια ομιλία σε τόνο μετρημένο, ίσως επειδή αναζητούσε τις κατάλληλες λέξεις, για μια στιγμή που ήταν χαρούμενη για τον ίδιο, όσο όμως και ευαίσθητη λόγω του αξιοσημείωτου διχασμού που βιώνει η χώρα.
«Θέλω να ευχαριστήσω τον λαό της Βραζιλίας, αυτούς που με ψήφισαν και αυτούς που δεν με ψήφισαν. Βρίσκομαι εδώ για να κυβερνήσω αυτό το έθνος, το οποίο βρίσκεται σε πολύ δύσκολη κατάσταση. Υπήρχαν δύο σχέδια για τη χώρα, αλλά ο μόνος νικητής είναι ο λαός της Βραζιλίας». Ο Λούλα αναφέρθηκε «στην τεράστια νίκη του ευρύτερου δημοκρατικού κινήματος» τοποθετώντας την πάνω από τα κόμματα, συμπεριλαμβανομένου του δικού του, του PT. Είπε ότι οι Βραζιλιάνοι ψήφισαν για «περισσότερη και όχι λιγότερη ελευθερία, περισσότερη αλληλεγγύη και όχι λιγότερη» και υποσχέθηκε να «αντιμετωπίσει τον ρατσισμό και τις προκαταλήψεις», κάτι που χωρίς να έχει ρητή απεύθυνση ήταν φανερό σε ποιόν απευθυνόταν.
«Δεν υπάρχουν δύο Βραζιλίες, είμαστε μία χώρα, ένας λαός, ένα μεγάλο έθνος», ανέφερε σε κάποιο σημείο της ομιλίας του ενώ πανηγυρισμοί, κορναρίσματα και πυροτεχνήματα ακούγονταν σ’ όλη την περιοχή γύρω από τη λεωφόρο Παουλίστα, κέντρο των εορτασμών. Αν υπήρξε κάτι στην ομιλία του που σηματοδότησε ένα νέο σημείο των καιρών, ήταν όταν είπε:
«Κανένας δεν ενδιαφέρεται να ζει σε μια μόνιμη κατάσταση πολέμου. Αυτός ο λαός έχει κουραστεί να βλέπει τον άλλον ως εχθρό. Ήρθε η ώρα να καταθέσουμε τα όπλα. Τα όπλα σκοτώνουν και εμείς επιλέγουμε τη ζωή».
«Σήμερα στέλνουμε το μήνυμα ότι η Βραζιλία επέστρεψε. Ότι η Βραζιλία είναι πολύ μεγάλη για να υποβιβαστεί στον θλιβερό ρόλο του παρία στον κόσμο. Θα ανακτήσουμε την αξιοπιστία, τη δυνατότητα πρόβλεψης και τη σταθερότητα της χώρας, έτσι ώστε οι επενδυτές να εμπιστευτούν και πάλι τη Βραζιλία» ανέφερε σε άλλο σημείο της ομιλίας του και υποσχέθηκε την επαναβιομηχάνιση της χώρας: «Θα επενδύσουμε στην πράσινη και ψηφιακή οικονομία, θα στηρίξουμε τη δημιουργικότητα των επιχειρηματιών μας». Επιβεβαίωσε επίσης ότι η κυβέρνησή του είναι έτοιμη να αναλάβει εκ νέου τον ηγετικό της ρόλο στον αγώνα κατά της κλιματικής κρίσης, προστατεύοντας όλα τα οικοσυστήματα, ιδίως το τροπικό δάσος της Αμαζονίας.
«Η πιο επείγουσα δέσμευσή μας είναι να βάλουμε ξανά τέλος στην πείνα. Η πρόκληση είναι τεράστια, πρέπει να ξαναχτίσουμε αυτή τη χώρα σε όλες τις διαστάσεις της. Πρέπει να ξαναχτίσουμε την ψυχή αυτής της χώρας, να σεβαστούμε τις διαφορές και να αγαπήσουμε τους άλλους… Θέλω μια χώρα όπου μπορούμε να διαφωνούμε χωρίς να μισούμε ο ένας τον άλλον, όπου ο λαός θα μπορεί να οργανωθεί για να υπερασπιστεί τα καταπατημένα δικαιώματά του, όπου η ελευθερία θα είναι για όλους όσοι τη σέβονται… Βρίσκομαι εδώ για να κυβερνήσω αυτή τη χώρα σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση, αλλά με τη βοήθεια του λαού θα βρούμε μια διέξοδο ώστε η Βραζιλία να μπορέσει να ζήσει και πάλι με δημοκρατία, και από την 1η Ιανουαρίου 2023 θα κυβερνήσω για 215 εκατομμύρια Βραζιλιάνους, και όχι μόνο για εκείνους που με ψήφισαν. Δεν υπάρχουν δύο χώρες. Είμαστε μια Βραζιλία, ένας λαός, ένα μεγάλο έθνος», είπε, απευθυνόμενος σε όλους σε μια εξαιρετικά πολωμένη χώρα.
Το κοινωνικό ζήτημα, το βαρύ τίμημα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, θα αποτελέσει προτεραιότητα για τον Λούλα κατά την επιστροφή του στο Πλανάλτο. Σήμερα, 33 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας: δεν έχουν τη δυνατότητα να φάνε καθημερινά σε μια χώρα που είχε βγει από τον χάρτη της πείνας μετά τις κυβερνήσεις του Λούλα. Η Βραζιλία είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς τροφίμων στον κόσμο και, παραδόξως, η πείνα είναι το πιο επείγον ζήτημα, καθώς το κράτος δεν έχει παρέμβει τα τελευταία χρόνια για την καταπολέμηση της διαρθρωτικής φτώχειας. Το πιο σοβαρό πρόβλημα είναι η έλλειψη τροφίμων. Η πείνα, η μιζέρια, οι άνθρωποι που ζουν σε σκηνές όπως στους προσφυγικούς καταυλισμούς είναι μια πραγματικότητα εδώ και έξι χρόνια.
Τα αποτελέσματα και η κατανομή ανά περιφέρεια
Ο Μπολσονάρου κέρδισε σχεδόν σε όλη τη Βραζιλία, εκτός από τη βορειοανατολική περιοχή –όπου ο Λούλα κέρδισε με συντριπτική διαφορά– και τη στρατηγικής σημασίας πολιτεία Μίνας Ζεράις, όπου ο μεγάλος χαμένος, εκτός από τον πρόεδρο, ήταν ο μπολσοναριστής κυβερνήτης της, Ρομέου Ζέμα, ο οποίος τώρα θα πρέπει να πάει σπίτι του.
Ορισμένοι αριθμοί από τα βορειοανατολικά είναι εύγλωττοι. Στην Πολιτεία Μπαϊα, ο Λούλα έλαβε 72,12%, στην Πολιτεία Σεαρά 69,97% και στην Πολιτεία Πιαουί, όπου έλαβε τη μεγαλύτερη διαφορά, 76,86% έναντι 23,14% της ακροδεξιάς. Σε έγκυρες ψήφους, οι αριθμοί αυτοί σημαίνουν 22,2 εκατομμύρια για τον σημερινό εκλεγμένο πρόεδρο και 9,8 εκατομμύρια για τον αντίπαλό του. Μια διαφορά αδιαμφισβήτητης βαρύτητας στην εθνική καταμέτρηση.
Εκεί που δεν υπήρξε μεγάλη αλλαγή σε σχέση με τον πρώτο γύρο ήταν στο τμήμα του εκλογικού σώματος που οι δύο υποψήφιοι προσπαθούσαν να προσελκύσουν. Η αποχή ήταν και πάλι πολύ υψηλή: 32.199.598 άτομα δεν προσήλθαν να ψηφίσουν, δηλαδή το 20,59% του εκλογικού σώματος. Τα λευκά ήταν 1,43% και τα άκυρα 3,16%. Ο λόγος που αυτή την κρίσιμη μάζα του εκλογικού σώματος δεν παρασύρθηκε από κανέναν από τους δύο υποψηφίους θα τροφοδοτήσει τις συζητήσεις των αναλυτών.
Κάθε συγκεκριμένο νούμερο μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικές ερμηνείες από τη μία ή την άλλη πολιτική πλευρά. Ο Μπολσονάρου θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι έλαβε περισσότερες από 7 εκατομμύρια ψήφους σε αυτόν τον δεύτερο γύρο από ό,τι στον πρώτο. Ο Λούλα κέρδισε επιπλέον 3 εκατομμύρια. Όπως και να έχει, οι εκλογές της Κυριακής ήταν αυτές στις οποίες δόθηκε η πιο σκληρή μάχη στην ιστορία της χώρας. Πάνω απ’ όλα, όμως, έβαλαν ένα προσωρινό έστω φρένο στην προέλαση της ακροδεξιάς στις κάλπες.
Ο μπολσοναριανισμός, ωστόσο, θα κυβερνήσει για πρώτη φορά την πανίσχυρη Πολιτεία του Σάο Πάολο, την πιο ανεπτυγμένη και πολυπληθή της Βραζιλίας, μετά την εκλογή του πρώην υπουργού Ταρσίσιο ντε Φρέιτας, του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, ο οποίος νίκησε τον Φερνάντο Χαντάντ, του Κόμματος των Εργαζομένων με 55,3% έναντι 44,7%. Ο Φρέιτας έχει στρατιωτική εκπαίδευση και υπηρέτησε ως επικεφαλής μηχανικός του Στρατού στην αποστολή του ΟΗΕ στην Αϊτή (Minustah).
Μέχρι την ορκωμοσία του Λούλα, την 1η Ιανουαρίου 2023, τους δύο τελευταίους μήνες του χρόνου, όλα δείχνουν τη συνέχιση της ασύμμετρης πόλωσης σε μια χώρα με εύθραυστους δημοκρατικούς θεσμούς ενώ είναι πολύ πιθανό ο Μπολσονάρου να περιπλέξει τη μετάβαση και να επιδεινώσει την πολιτική και οικονομική κατάσταση της χώρας. Ο Λούλα κέρδισε την προεδρία, αλλά ένα σκοτεινό συνονθύλευμα ακροδεξιών βουλευτών θα παραμείνει ενεργό, καταλαμβάνοντας το χώρο της αντιπολίτευσης και ο Μπολσονάρου θα είναι σίγουρα ο μεγάλος εκπρόσωπος αυτού του στρατοπέδου.
Η μάχη δεν θα είναι μόνο μεταξύ Λούλα και Μπολσονάρου, αλλά μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχισμού, διατροφικής κυριαρχίας και πείνας, αξιοπρέπειας και δουλικότητας, θρησκευτικής ελευθερίας και πεντηκοστιανής ηθικής σταυροφορίας και θα δωθεί σε πολλά επίπεδα.
Ο πρώτος από τους παγκόσμιους ηγέτες που συνεχάρη τον Λούλα ήταν ο Κολομβιανός πρόεδρος Γκουστάβο Πέτρο, με ένα σύντομο Viva Lula! Ακολούθησαν ο πρόεδρος και η αντιπρόεδρος της Αργεντινής Αλμπέρτο Φερνάντες και Κριστίνα Κίρχνερ, ο πρόεδρος της Χιλής Γκαμπριέλ Μπόριτς, ο πρόεδρος της Βολιβίας Λουίς Άρσε, ο πρόεδρος της Κούβας Μιγκέλ Ντίας Κανέλ, ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο. Τον Λούλα συνεχάρη ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, ο οποίος χαρακτήρισε τις προεδρικές εκλογές της Βραζιλίας «ελεύθερες, δίκαιες και αξιόπιστες», ενώ το ίδιο έκανε και ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν.
