Ταξιδεύοντας νοητά σε διάφορους αστικούς προορισμούς στον κόσμο, εντοπίζεται ένα κοινό σημείο προσπάθειας και εφαρμογής: η διάθεση των τοπικών κοινωνιών, που πολύ συχνά μπολιάζει τις εκάστοτε πολιτικές εξουσίες, να χρησιμοποιηθούν οι υπάρχοντες στον αστικό ιστό ελεύθεροι χώροι, αλλά και τα κληρονομούμενα από το παρελθόν κτίσματα, ως χώροι χρήσιμοι, ελεύθεροι για διάφορες χρήσεις από την τοπική κοινωνία.
Τα αντανακλαστικά πολλών αστικοποιημένων κοινωνιών για τη διεκδίκηση ελεύθερων χώρων, ως πραγματική ανάγκη αναπνοής των κατοίκων, μόνιμων και επισκεπτών, απέναντι στον ραγδαία αναπτυσσόμενο αστικό ιστό, που συχνά στερεί ιστορικές, εκπαιδευτικές, παραγωγικές, πολιτισμικές αξίες, δημιούργησαν δυναμικές που ανάγκασαν περιφερικές και κεντρικές εξουσίες να δρομολογήσουν την ανάπτυξη του δημόσιου χώρου με γνώμονα την ουσιαστική αξιοποίηση παλιότερων δομών και κτισμάτων, επανάχρηση εγκαταλειμμένων χώρων, σχεδιασμό νέων κ.τ.λ.
Στην σύγχρονη Ελλάδα, η πραγματικότητα είναι λίγο διαφορετική: η οικιστική ανάπτυξη βασίστηκε στο «δόγμα» της αντιπαροχής, που κατέστρεψε μεγάλα κομμάτια της πολιτιστικής κληρονομιάς (γκρέμισμα αλλά και απαξίωση παλιότερων κτιρίων) και δημιούργησε αχανή, αδιατάρακτα μπλοκ μπετόν, αβάστακτες συνθήκες διαβίωσης για μόνιμους κατοίκους και επισκέπτες, αλλά και τα μικρότερα ποσοστά πρασίνου ανά κάτοικο μέσα στα αστικά κέντρα.
Οι ελεύθεροι χώροι που βρέθηκαν μέσα στους διαρκώς και βίαια αναπτυσσόμενους αστικούς ιστούς, όταν δεν απαξιώνονται, σχεδιάζεται η ανακατασκευή και η χρήση τους με γνώμονα την αποκόμιση κέρδους από ιδιωτικά- τις περισσότερες φορές- συμφέροντα, σε βάρος των τοπικών κοινωνιών.
Και επειδή ζούμε στη χώρα των παραδοσιακά διαχρονικών εξουσιών, συνήθως προβάλλονται αιτήματα εκμετάλλευσης μέρους των χώρων από αυτές: για παράδειγμα, στη σχεδιαζόμενη απόδοση του περιβάλλοντος χώρου του πρώην στρατοπέδου Κόδρα, στην Καλαμαριά, στην ανατολική πλευρά της Θεσσαλονίκης, εγέρθηκε από τη Μητρόπολη Καλαμαριάς θέμα κατασκευής ναού μέσα στον χώρο του πρώην στρατοπέδου, τη στιγμή που ήδη υπάρχει μέσα στον χώρο ναός που λειτουργεί κανονικά.
Στον κεντρικό Δήμο Θεσσαλονίκης, μετά από τουλάχιστον εικοσαετή κουβέντα για την απομάκρυνση της ΔΕΘ από το κέντρο της πόλης, προκρίνεται τελικά η ανάπλαση της στον ίδιο χώρο, παρόλο που στη διάρκεια σχεδόν κάθε κλαδικής έκθεσης, η πόλη βιώνει κυκλοφοριακή ασφυξία, μαζί με τα επακόλουθα της βεβαίως βεβαίως.
Στην περιοχή της Τούμπας, από τις πιο πυκνοκατοικημένες της πόλης, προκρίνεται η ανακατασκευή του γηπέδου του ΠΑΟΚ, με ό,τι αυτό κυκλοφοριακά συνεπάγεται, όταν τα περισσότερα γήπεδα μεγάλων ομάδων στην Ευρώπη απομακρύνονται από τα κέντρα των πόλεων.
Αυτά είναι ελάχιστα παραδείγματα στον αστικό ιστό της δεύτερης σε πληθυσμό πόλης της χώρας. Θα μπορούσαν να γεμίσουν πολλές σελίδες με ανάλογα παραδείγματα από τα περισσότερα αστικά κέντρα, αποδεικνύοντας ότι χρειάζεται μια διαφορετική σκέψη που να γίνει πράξη, σε σχέση με τους ελευθέρους χώρους και την απόδοση τους στην κοινωνία.
Η Θεσσαλονίκη, κτισμένη γύρω από έναν κλειστό θαλάσσιο κόλπο, δημιουργεί ένα μακρύ (άνω των 40 χιλιομέτρων) παραλιακό μέτωπο, που εκτεινόμενο από δυτικά προς ανατολικά, περιλαμβάνει κομμάτι του Δέλτα των εκβολών του Γαλλικού και του Αξιού, το παραλιακό μέτωπο του κεντρικού Δήμου, του Δήμου Καλαμαριάς, του Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη, φτάνοντας στο Δήμο Μίκρας και Θερμαϊκού, στο ανατολικό του άκρο.
Καθένας από τους Δήμους αυτούς, διαχειρίζεται μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματα του παραλιακού μετώπου. Τα οικιστικά φιλέτα που «αξιοποιήθηκαν» διαχρονικά, δημιούργησαν αφενός ένα πυκνοκτισμένο κομμάτι στον κεντρικό Δήμο και στο συνεχόμενο προς ανατολικά Δήμο Καλαμαριάς και αφετέρου μεγάλες αδόμητες (ακόμα) επιφάνειες στα δυο άκρα του κόλπου.
Η προστασία του θαλάσσιου μετώπου άργησε σαν σκέψη και έμεινε λειψή σαν πράξη, αφού στην απόσταση από το κύμα, που από το νόμο επιβάλλεται να μείνει αδόμητη, δεσπόζουν κτίσματα όπως το Μακεδονία Παλλάς (κτισμένο στην διάρκεια της Χούντας), τα δύο Μέγαρα Μουσικής, πλήθος οικοδομών κατά μήκος της ακτογραμμής του Δήμου Καλαμαριάς (από Κελλάριο όρμο ως Καραμπουρνάκι) και το κυρίως οικιστικό φιλέτο, που ξεκινάει από το Καραμπουρνάκι και φτάνει στο τέλος του παραλιακού μετώπου του Δήμου Καλαμαριάς, περιλαμβάνοντας το Παλατάκι, τις δυο Μαρίνες, την περιοχή των εμβληματικών ψαροταβέρνων της Καλαμαριάς, φτάνοντας στην περιοχή της Μίκρας.
Οι δημοτικές αρχές των Δήμων Θεσσαλονίκης Καλαμαριάς, που διαχειρίζονται το κεντρικό κομμάτι του μετώπου, σχεδιάζουν αλλά και υλοποιούν όπως μπορούν τη συνέχιση της απαξίωσης, μέσω του όρου «αξιοποίηση» των κομματιών του μετώπου που βρίσκονται στην περιοχή τους.
Το Ειδικό Χωρικό Σχέδιο προσπαθεί να παρακάμψει το Γενικό Χωρικό Σχεδιασμό και να παραδώσει προς «αξιοποίηση» (λέγεται και ανοικοδόμηση) τα οικιστικά φιλέτα του παραλιακού μετώπου, με πρόσφατο θύμα την ακτή Ντοβίλ, ένα πάρκο γειτονιάς που είναι από τις ελάχιστες περιοχές της παραλίας της Καλαμαριάς που έχει αμμουδιά! Το οικόπεδο αποτελεί ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας.
Στην αρχή του Κελάριου όρμου, πίσω από τα Μέγαρα Μουσικής και στα σύνορα των δυο Δήμων Θεσσαλονίκης – Καλαμαριάς, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης ασφαλτόστρωσε το μεγαλύτερο κομμάτι ελεύθερου χώρου που είχε απομείνει, για την δημιουργία Parking.
Στην μεγάλη εικόνα του παραλιακού μετώπου, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, σε ρόλο «συντονιστή αξιοποίησης», εκπονεί σχέδιο που περιλαμβάνει μέχρι και την κατασκευή θαλάσσιων ενυδρείων, γιατί χωρίς φαραωνικά οράματα, δεν πάμε πουθενά…
Χρειαζόμαστε επειγόντως «ανάποδες σκέψεις» για να μην καταστραφεί ολοκληρωτικά, ό,τι έχει απομείνει.
Νίκος Μισυρλής
