Tριάντα χρόνια της CONAIE, μιας από τις πιο ισχυρές κοινωνικές οργανώσεις της ηπείρου
Η Συνομοσπονδία Ιθαγενικών Εθνοτήτων του Εκουαδόρ (Confederación de Nacionalidades Indígenas del Ecuador – CONAIE) έχει ανατρέψει τρεις προέδρους και έχει οργανώσει 14 εξεγέρσεις σε 20 χρόνια. Αυτές τις ημέρες έχει κλονίσει και πάλι τις εξουσίες της χώρας των Άνδεων.
Πηγή: https://brecha.com.uy/ (1-7-2022) | Μετάφραση: Α.Λ.
«Η εθνική οργάνωση λειτουργεί ως ένα αποκεντρωμένο δίκτυο, που συγκεντρώνει όχι λιγότερες από 2.000 οργανώσεις βάσης, κοινότητες, κέντρα και cabildos (1), οι οποίες λειτουργούν ως εδαφικές κυβερνήσεις», γράφει ο ιστορικός Πάμπλο Οσπίνα (Pablo Ospina) για να εξηγήσει γιατί η Συνομοσπονδία Ιθαγενικών Εθνοτήτων του Εκουαδόρ εξακολουθεί να αποτελεί τον πυρήνα της διαμαρτυρίας και της αντίστασης στον νεοφιλελευθερισμό στον Ισημερινό (Nueva Sociedad, 27-VI-22).
Πράγματι, η δύναμη του ιθαγενικού κινήματος έχει τις ρίζες της στις αγροτικές περιοχές, τόσο στην ποικιλόμορφη περιοχή των Άνδεων όσο και στην πιο εκτεταμένη περιοχή της Αμαζονίας, οι οποίες στο Εκουαδόρ αποτελούν τα βασικά προπύργια της κοινωνικής κινητοποίησης. Όταν οι δύο περιοχές συγκλίνουν, όλα μπορούν να συμβούν σε αυτή τη χώρα. Και όταν εντάσσονται οι αστικοί τομείς, όπως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια, η δύναμη του κινήματος φαίνεται συντριπτική.
Σε αυτή την απεργία-εξέγερση, η οποία διαρκεί εδώ και σχεδόν τρεις εβδομάδες, οι ιθαγενείς που έφτασαν στο Κίτο έχουν την υποστήριξη της αστικής περιφέρειας, ιδίως των νότιων και νοτιοανατολικών περιοχών, καθώς και ορισμένων γειτονιών στο βορρά. Για πρώτη φορά, εξάλλου, οι ελίτ και οι ανώτερες μεσαίες τάξεις άρχισαν να κινητοποιούνται ενάντια σε αυτό που θεωρούν «ιθαγενική εισβολή» στα αστικά τους προπύργια.
Μια ιστορία συγκλίσεων
Η CONAIE , που ιδρύθηκε το 1986, συγκεντρώνει τρεις μεγάλες περιφερειακές συνομοσπονδίες με 53 οργανώσεις βάσης. Αυτές είναι η Confenaie του Αμαζονίου (Confederación de Nacionalidades Indígenas de la Amazonia Ecuatoriana – Συνομοσπονδία Αυτοχθόνων Εθνοτήτων της Εκουατοριανής Αμαζονίας), η Ecuarunari (Confederación de Pueblos de la Nacionalidad Kichwa (2)– Συνομοσπονδία των Λαών της Εθνότητας Kichwa) και η Conaice (Confederación de Nacionalidades y Pueblos Indígenas de la Costa Ecuatoriana – Συνομοσπονδία Αυτοχθόνων Εθνοτήτων και Λαών της Ακτής τουΕκουαδόρ).
Οι τρεις αυτές συνομοσπονδίες εκπροσωπούν 18 λαούς και 15 ιθαγενικές εθνότητες του Εκουαδόρ. Έχουν περάσει ανεπιστρεπτί οι μέρες που υπήρχε μόνο μία εθνότητα, η εκουατοριανή, όπως αρμόζει σε ένα σύγχρονο έθνος-κράτος, το οποίο θεωρούσε αυτές τις ομάδες ως μιγάδες και όχι ως ιθαγενείς, στην προσπάθειά του να τους αφομοιώσει και να μετατρέψει σε φολκλόρ τους πολιτισμούς τους. Η διεκδίκηση των εθνοτήτων πολλαπλασιάστηκε ακριβώς ως αποτέλεσμα της συλλογικής κινητοποίησης, η οποία επινόησε νέες έννοιες, όπως οι εδαφικότητες (προηγουμένως υπήρχε μόνο μία), οι αυτοδιοικήσεις και οι αυτονομίες.
Μια εθνότητα μπορεί να περιλαμβάνει διάφορους λαούς. Η πιο απτή περίπτωση είναι αυτή των Kichwas των υψιπέδων των Άνδεων. Η Ecuarunari, η οποία τους εκπροσωπεί, ιδρύθηκε το 1972. Είναι η παλαιότερη από τις τρεις συνομοσπονδίες και η σημαντικότερη, δεδομένης της ιστορίας της και της ικανότητάς της να κινητοποιεί. Το αρχικό της όνομα ήταν Ecuador Runakunapak Rikcharimuy (Κίνημα των Ιθαγενών του Ισημερινού στα κέτσουα), αλλά το 2001 μετονομάστηκε σε Συνομοσπονδία των Λαών της Εθνότητας Kichwa τουΕκουαδόρ (Confederación de Pueblos de la Nacionalidad Kichwa del Ecuador). Στην πραγματικότητα, οι Kichwas έγιναν γνωστοί ως μια εθνότητα που περιλαμβάνει 17 αυτόχθονες λαούς και έναν αφρο-λαό. Οι Kichwa Otavalo είναι ένας από αυτούς τους λαούς, ο πιο γνωστός εκτός συνόρων. Ήταν μια εσωτερική διαδικασία, που διήρκεσε σχεδόν τρεις δεκαετίες, η οποία συνέκλινε με τις άλλες διαδικασίες που εξελίχθηκαν στις ακτές της χώρας και στην Αμαζονία.
Η Confenaie της Αμαζονίας, από την πλευρά της, οργανώνει 1.500 κοινότητες σε έξι επαρχίες, περιλαμβάνει 11 εθνότητες, συμπεριλαμβανομένων των Kichwa της Αμαζονίας, των Shuar, των Achuar και των Secoya. Ορισμένες από αυτές τις κοινότητες αποτελούνται από μερικές χιλιάδες άτομα, αλλά διαφοροποιούνται μεταξύ τους από τις γλώσσες, τους τρόπους ζωής και τις παραδόσεις τους.
Η οργανωτική δομή της CONAIE είναι παρόμοια με εκείνη μιας Γενικής Συνδικαλιστικής Συνομοσπονδίας. Το Συνέδριο είναι το ανώτατο όργανο και διαθέτει ένα διοικητικό συμβούλιο, με έναν πρόεδρο, τον Λεωνίδας Ίσα (Leonidas Iza) αυτή την περίοδο, μια αντιπρόεδρο και οκτώ επικεφαλής στους τομείς της επικοινωνίας, των γυναικών, της υγείας, της νεολαίας, των εδαφών, των διεθνών ζητημάτων και των εθνοτήτων και λαών. Η οργάνωση διαθέτει ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό κανάλι.
Η οργανωτική της κουλτούρα παραπέμπει επίσης σε συνδικαλιστικά χαρακτηριστικά, καθώς τα συνέδρια είναι μεγάλα γεγονότα στα οποία οι διάφορες τάσεις και ρεύματα διεκδικούν την ηγεσία, με μεγάλες εσωτερικές εντάσεις, οι οποίες έχουν οδηγήσει σε σκληρές διαμάχες. Το 1996, η CONAIE αποφάσισε να δημιουργήσει το εκλογικό πολιτικό κίνημα Pachakutik, υπό την ηγεσία ε της ίδιας της συνομοσπονδίας, το οποίο υπήρξε αρκετά επιτυχημένο σε ορισμένες επαρχίες των Άνδεων και της Αμαζονίας. Η καλύτερη επίδοσή της στις κάλπες ήταν το 2021, με την προεδρική υποψηφιότητα του Γιάκου Πέρες Γκουαρτάμπελ (Yaku Pérez Guartambel), ο οποίος κέρδισε το 20% των ψήφων και έφτασε πολύ κοντά στο να περάσει στον δεύτερο γύρο διεκδικώντας τη θέση με τον υποψήφιο του Κορρεϊσμού (3).
Αλλάζοντας τη χώρα
Η ιθαγενική και λαϊκή εξέγερση κατά το Inti Raymi (4), τον Ιούνιο του 1990, ξεκίνησε με την κατάληψη της εκκλησίας του Santo Domingo, με το σύνθημα «Γη, πολιτισμός και ελευθερία», και συνεχίστηκε σε επτά επαρχίες με το κλείσιμο των δρόμων στις εισόδους και εξόδους των πόλεων και την κατάληψη αγροκτημάτων και δημόσιων κτιρίων. Τα αιτήματα αφορούσαν τα εδαφικά δικαιώματα και την αναγνώριση της πολυεθνικότητας του κράτους.
Η εξέγερση άλλαξε το πρόσωπο της χώρας. Οι ιθαγενείς εγκαταστάθηκαν στο κέντρο της πολιτικής σκηνής και πέτυχαν να αναγνωριστεί το Εκουαδόρ, στο Σύνταγμα του 1998, ως πολυπολιτισμική και πολυεθνική χώρα. Από εκείνη τη στιγμή, η CONAIE έγινε σημείο αναφοράς για τα κοινωνικά κινήματα, τις οργανώσεις και τις συλλογικότητες του Εκουαδόρ, συμπεριλαμβανομένων των συνδικάτων. Οι μορφές συλλογικής δράσης των ιθαγενών , όπως οι εξεγέρσεις και οι αποκλεισμοί, άρχισαν να υιοθετούνται και από άλλους κοινωνικούς φορείς.
Στη συνέχεια θα ακολουθήσουν και άλλες εξεγέρσεις οι οποίες θα σημαδέψουν την ιστορία της χώρας. Το 2000, όταν ο πρόεδρος Τζαμίλ Μαχουάντ (Jamil Mahuad) επέβαλε τη δολαριοποίηση και οι τράπεζες χρεοκοπούσαν, η CONAIE ξεκίνησε μια ισχυρή διαμαρτυρία που δημιούργησε λαϊκά κοινοβούλια σε διάφορες επαρχίες ως όργανα λαϊκής αντεξουσίας. Στις 21 Ιανουαρίου 2001, οι ιθαγενείς προχώρησαν προς το Κοινοβούλιο της χώρας με την υποστήριξη μιας ομάδας συνταγματαρχών του Στρατού. Αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, αλλά ο Μαχουάντ ανατράπηκε. Εκείνη τη χρονιά, επαναστατώντας ενάντια στα μέτρα οικονομικής προσαρμογής, οι οργανώσεις της CONAIE έριξαν το σύνθημα που ήδη φώναζαν οι διαδηλωτές στους δρόμους και που στο εξής συνόψιζε τη σχέση τους με τα λαϊκά στρώματα: «Τίποτα μόνο για τους Ιθαγενείς».
Οι συμμαχίες ήταν πολλαπλές, τόσο από τα πάνω όσο και από τα κάτω. Το πιο εντυπωσιακό είναι η σχέση με τις αστικές οργανώσεις που κινητοποιούνται για την υποστήριξη των εξεγέρσεων: το Λαϊκό Μέτωπο (Frente Popular) που αποτελείται από ομάδες φοιτητών και καθηγητών, το Ενιαίο Εργατικό Μέτωπο (Frente Unitario de Trabajadores), από εργατικά συνδικάτα, και ένα πλήθος μη ιεραρχικά δομημένων συλλογικοτήτων: φεμινιστικές, οικολογικές, χριστιανικές, γειτονιάς, φοιτητικές.
Κατά τη γνώμη του Οσπίνα, υπάρχει σαφής καταμερισμός εργασίας μεταξύ των 2.000 οργανώσεων βάσης της CONAIE: «Οι ανώτερες εδαφικές δομές, οι οποίες λειτουργούν σε επαρχιακό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, λειτουργούν ως διεκδικητικές και συντονιστικές δομές. Όμως οι κοινοτικές δομές λειτουργούν με μια λογική αυτονομίας, δηλαδή, αντί να επικεντρώνονται αποκλειστικά στις διεκδικήσεις από το κράτος, αφοσιώνονται άμεσα στην επίλυση των τοπικών προβλημάτων. Διαχειρίζονται την άρδευση, την κατασκευή και τη συντήρηση των υποδομών, εκτελούν παραγωγικά έργα, επιλύουν τις διαφορές γειτονικών περιοχών και ασκούν κοινοτική δικαιοσύνη σε αστικές και ποινικές υποθέσεις». Το σίγουρο είναι ότι η CΟΝΑΙΕ δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως συνδικαλιστικό ή αγροτικό κίνημα, και δεν κολλάει στις ταξικές λογικές, αλλά ούτε και θα πρέπει να θεωρηθεί αποκλειστικά ιθαγενική που ασχολείται μόνο με την εδαφική της αυτοδιοίκηση, καθώς στην πραγματικότητα αποτελεί ένα υβρίδιο πολλών κινημάτων.
Προκαλώντας την κοινή λογική
Στο τέλος της εξέγερσης του 2019, η οποία θριάμβευσε νικώντας ένα πακέτο προσαρμογών που δρομολογήθηκε από τον πρόεδρο Λενίν Μορένο (Lenin Moreno) κατ’ επιταγήν του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, οι οργανωμένες κοινότητες παρέδωσαν, μέσω του Ερυθρού Σταυρού και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, περισσότερους από 200 αστυνομικούς που είχαν «συλλάβει» κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στους δρόμους.
Όταν ο αγώνας τελείωσε, συγκάλεσαν ένα «κοινοβούλιο ιθαγενών και κοινωνικών κινημάτων», στο οποίο συμμετείχαν 200 οργανώσεις φοιτητών, γυναικών, νέων, αγροτών, εργατών και μικρών παραγωγών. Ξεκίνησε να συνεδριάζει στα τεράστια κεντρικά γραφεία της CONAIE και ταξίδεψε σε όλη τη χώρα, διαδίδοντας το πρόγραμμα που καταρτίστηκε για την έξοδο από την κρίση.
Ο πρώτος πρόεδρός της CONAIE, Λουίς Μάκας (Luis Macas), συνόψισε το όραμά του για τη συνομοσπονδία σε ένα κείμενο του 2000: «Δεν είμαστε μια ένωση αγροτών, όπως μας θεωρεί η παραδοσιακή κοινωνιολογία, ακόμη και η αριστερή κοινωνιολογία, επομένως, ο αγώνας μας θα έπρεπε να είναι ένας αγώνας διεκδικητικός, γύρω από τη διανομή της γης και την αγροτική μεταρρύθμιση» (ICCI, 15-VI-00).
Είναι έθνη και λαοί σε κίνηση που έχουν οργανώσει εξεγέρσεις κάθε δύο χρόνια, προκαλώντας τη θεσμοθετημένη γνώση και την κοινή λογική της αριστεράς και των κοινωνικών κινημάτων.
Σημειώσεις
1.- Cabildo: όργανο της δημοτικής αυτονομίας μέσω του οποίου οι κάτοικοι φροντίζουν για τα διοικητικά, οικονομικά και πολιτικά ζητήματα του δήμου.
2.- Kichwas αναφέρονται επίσης ως Quechuas
3.- Κορρεϊσμός: πολιτικό ρεύμα των υποστηρικτών του πρώην προέδρου Ραφαέλ Κορέα
4.- Inti Raymi: παραδοσιακό φεστιβάλ που γιορτάζεται σε χώρες των Άνδεων. Αρχικά ήταν θρησκευτική τελετή της αυτοκρατορίας των Ίνκας αφιερωμένη στον θεό Inti (η ονομασία του ήλιου στην γλώσσα Quechua) η οποία σηματοδοτούσε και την έναρξη του νέου έτους.
Raúl Zibechi: Δημοσιογράφος, συγγραφέας και στρατευμένος διανοούμενος, που έχει αφιερώσει την εργασία του στη μελέτη των κοινωνικών κινημάτων της Λατινικής Αμερικής.
