Η στήλη έχει, καταρχήν, ψυχαγωγικό στόχο. Η ιδέα είναι να σχολιάζονται κεντρικά θέματα της οικονομίας με τρόπο εύληπτο, ευχάριστο, κατά το δυνατόν έγκυρο και πολύ σύντομο. Άρα, θα μείνει μακριά από ακαδημαϊκότητες και τις αντίστοιχες προδιαγραφές των «πέιπερς». Δεν θα έχει σημειώσεις ούτε αναφορές. Που σημαίνει πως η αναγνώστρια θα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη και να θεωρεί δεδομένη την εντιμότητα του γράφοντα. Τα λάθη που μοιραία θα εμφανιστούν δεν θα είναι από πρόθεση. Σκοπός είναι η αποδόμηση των ορθόδοξων αστικών ερμηνειών, καθώς και η διευκρίνιση των «ανορθόδοξων» επιχειρημάτων. Για εμβάθυνση στις υπό συζήτηση θεματικές προτείνω τα βιβλία:
- Χα-Τζουν Τσανγκ, 23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό, Καστανιώτη 2011
- Μαριάνα Ματσουκάτο, Το επιχειρηματικό κράτος, Κριτική 2015
- Χρήστος Λάσκος-Ευκλείδης Τσακαλώτος, 22 Πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, ΚΨΜ 2012
Χρήστος Λάσκος
***
Ο Χα-Τζουν Τσανγκ, στις «23 αλήθειες» του, περιγράφοντας ένα Συνέδριο, που προσπαθούσε να κατανοήσει τα αίτια της ιλιγγιώδους μεγέθυνσης των χωρών της ΝΑ Ασίας από τη δεκαετία του ’60 κι έπειτα –ήταν η αγορά ή το κράτος σημαντικότερος παράγοντας;– παραθέτει το εξής επεισόδιο:
«Ακούγοντας αυτήν την αντιπαράθεση, ένας Ιάπωνας κύριος που καθόταν στο κοινό σήκωσε το χέρι του. Αφού συστήθηκε ως ένα από τα ανώτατα διευθυντικά στελέχη της εταιρίας Kobe Steel, που τότε ήταν η τέταρτη μεγαλύτερη χαλυβουργία της Ιαπωνίας, επέπληξε τους οικονομολόγους, επειδή, κατά την άποψή του, είχαν παρανοήσει τη φύση της σύγχρονης γραφειοκρατίας, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα.
Ο διευθυντής της Kobe Steel είπε (σε ελεύθερη απόδοση):
Λυπάμαι γι’ αυτό που θα πω, αλλά εσείς οι οικονομολόγοι δεν έχετε ιδέα για το πώς λειτουργεί ο πραγματικός κόσμος. Έχω διδακτορικό στη μεταλλουργία και εργάζομαι στη Kobe Steel εδώ και 30 χρόνια σχεδόν, οπότε ξέρω ένα-δυο πράγματα για το ατσάλι. Ωστόσο η εταιρία μου είναι πλέον τόσο μεγάλη και περίπλοκη, που εγώ δεν καταλαβαίνω ούτε τα μισά από όσα συμβαίνουν εκεί μέσα. Όσο για τους υπόλοιπους διευθυντές –με προϋπηρεσία στα λογιστικά και το μάρκετινγκ– στην πραγματικότητα δεν έχουν ιδέα. Παρ’ όλα αυτά, το διοικητικό συμβούλιο της εταιρίας κατά κανόνα εγκρίνει την πλειοψηφία των σχεδίων που μας υποβάλλουν οι υπάλληλοί μας, γιατί πιστεύουμε πως οι υπάλληλοί μας εργάζονται για το καλό της εταιρίας. Αν υποθέταμε ότι όλοι επιδίωκαν να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα και αμφισβητούσαμε συνέχεια τα κίνητρα των υπαλλήλων μας, η εταιρία θα έπεφτε σε τέλμα, καθώς θα τρώγαμε όλο μας τον χρόνο εξετάζοντας προτάσεις που στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνουμε. Είναι απλά αδύνατο να διοικήσεις έναν μεγάλο γραφειοκρατικό οργανισμό, είτε την Kobe Steel είτε μια κυβέρνηση, αν υποθέτεις ότι όλοι σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους.
Τι μας λέει εδώ το ανώτατο στέλεχος;
Πρώτον, τα τσέο είναι μπούφοι και αντιπαραγωγικοί.
Δεύτερον, αν οι εργάτες παρωθούνταν από ιδιοτελή και μόνο κίνητρα η παραγωγή θα γινόταν μπάχαλο.
Τρίτον, μαζί με τον Καστοριάδη, επισημαίνει πως ο μόνος λόγος για τον οποίο το πράγμα τσουλάει είναι το γεγονός πως οι εργάτες υπακούουν σε αξίες, που έρχονται σε ανοιχτή σύγκρουση με τις αντίστοιχες καπιταλιστικές.
Το πρώτο συνδέεται με μια πολύ καλή μέθοδο να πιέζεις την επιχείρηση χωρίς να χάνεις λεφτά από απεργίες. Φτάνει να εκτελείς κατά γράμμα τις εντολές των ανώτερων στελεχών: με μαθηματική ακρίβεια, η επιχείρηση θα φτάσει σε διαλυτικές καταστάσεις.
Το δεύτερο μας λέει πως, σε αντίθεση με το μάντρα των καπιταλιστικών economics, η ιδιοτέλεια ελάχιστα συμβάλλει στην παραγωγή. Όταν πρόκειται για πραγματικά παραγωγικές δραστηριότητες, αφορά μόνο τους αποβλακωμένους διευθύνοντες συμβούλους. Είναι γνωστό πως η βασική ιδέα της αγοραίας σοφίας είναι, με τα λόγια του Άνταμ Σμιθ, πως «το φαγητό δεν φτάνει στο τραπέζι μας επειδή ο χασάπης, ο ζυθοποιός και ο φούρναρης είναι καλοί μαζί μας, αλλά επειδή κοιτάνε το συμφέρον τους». Θεωρώντας πως ο Σμιθ αυτό και μόνο, κατά βάση, υποστηρίζει, τον ξευτελίζουμε ασύγγνωστα. Επιπλέον, και αυτό ακόμη το διατυπώνει σε μια εποχή μικρομαγαζατόρων και μικροτεχνιτών. Σίγουρα, στις σημερινές συνθήκες, όπου 500 εταιρίες παράγουν πάνω από το μισό του παγκόσμιου προϊόντος, δεν θα έλεγε τα ίδια – και αυτό είναι βέβαιο, αν απλώς διαβάσουμε λίγο από τον «Πλούτο των Εθνών», όπου το «αόρατο χέρι» εμφανίζεται μόνο τρεις φορές, ενώ οι προειδοποιήσεις για την ανήθικη και αντιπαραγωγική απληστία των επιχειρηματιών, πολλές δεκάδες φορές.
Ας σκεφτούμε τι θα συνέβαινε αν ο κάθε εργάτης δούλευε κυρίως για το συμφέρον του. Η λούφα θα ήταν το βασικό επιδιωκόμενο, πράγμα για την αποτροπή του οποίου θα χρειάζονταν ένας μεγάλου κόστους μηχανισμός διαρκούς επιτήρησης, που, επιπλέον, θα επηρέαζε αρνητικά την παραγωγικότητα στο μέτρο που ο επιτηρούμενος και υπερ-αγχωμένος εργαζόμενος δεν είναι παραγωγικός. Γενικότερα, αν ο κόσμος αποτελούνταν από τους εγωιστές που περιγράφουν τα οικονομικά εγχειρίδια, θα ακινητοποιούνταν τα πάντα, εφόσον θα περνούσαμε όλο μας τον χρόνο κλέβοντας ή προσπαθώντας να πιάσουμε τους κλέφτες.
Το τρίτο μας πείθει πως ο καθαρός καπιταλισμός, στον οποίο προσεγγίζουμε όλο και περισσότερο, αν δεν το έχουμε ήδη, διαμορφώνει και επιβάλλει αξίες, οι οποίες είναι αντίθετες προς το αποτέλεσμα που επιδιώκει. Χωρίς τη συνεργασία, την περηφάνεια της εργασίας και την έγνοια για την κατάσταση των συναδέλφων τίποτε δεν θα παράγονταν πέρα από συνεδριάσεις των Δ.Σ.
