Ο ουκρανός σκηνοθέτης Σεργκέι Λόζνιτσα (Sergei Loznitsa) –το έργο του οποίου τιμήθηκε με αρκετές διακρίσεις, πολλαπλές συμμετοχές και βραβεία στις Κάννες– είναι διάσημος, ανάμεσα σε άλλα, για την ταινία Donbass που καταγράφει τη σύγκρουση στην περιοχή Ντονμπάς της Ανατολικής Ουκρανίας καθώς ο εθνικός στρατός προσπαθεί να ανακτήσει τις περιοχές που ελέγχουν οι αυτονομιστικές φιλορωσικές δυνάμεις. Το 2018 η ταινία κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας στο Ένα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ Καννών.
Με το ξέσπασμα του πολέμου, ο Λόζνιτσα υπήρξε πολύ επικριτικός σε επιστολή που απηύθυνε στην Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου σχετικά με την ανακοίνωση που εξέδωσε για την εισβολή της Ρωσίας, αναφέροντας, μεταξύ άλλων «…Για τέσσερις συνεχόμενες μέρες τώρα ο ρωσικός στρατός έχει αφανίσει ουκρανικές πόλεις και χωριά, έχει σκοτώσει Ουκρανούς πολίτες. Είναι δυνατόν εσείς –ουμανιστές, υποστηρικτές των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας και της δημοκρατίας–, να φοβάστε να αποκαλέσετε έναν πόλεμο πόλεμο, να καταδικάσετε την βαρβαρότητα και να δηλώσετε σθεναρά την αντίθεσή σας;…». Η Ευρωπαϊκή Ακαδημία προχώρησε σε διορθωτική κίνηση, ωστόσο ο Σεργκέι Λόζνιτσα ανακοίνωσε την αυτόβουλη διαγραφή του από αυτήν, εκφράζοντας παράλληλα τη στήριξή του στους Ρώσους σκηνοθέτες και καλλιτέχνες και την αντίθεσή του στο μποϋκοτάρισμα της ρωσικής καλλιτεχνικής παραγωγής ως μέσο για άσκηση πίεσης στη Ρωσία.
Στις 18 Μαρτίου, η Ουκρανική Ακαδημία Κινηματογράφου διέγραψε τον Σεργκέι Λόζνιτσα εξ’ αιτίας της στήριξής του στους Ρώσους καλλιτέχνες και την έκκλησή του να μην αποκλειστούν οι ρωσικές ταινίες από τις διεθνείς διοργανώσεις.
Ακολουθεί η Ανοιχτή επιστολή του Σεργκέι Λοζνίτσα
Πηγή: e-flux (20.3.2022) | Μετάφραση: Α.Λ.
Από χθες το βράδυ δέχομαι επιστολές και τηλεφωνήματα από φίλους και συναδέλφους από όλο τον κόσμο που εκφράζουν την έκπληξή τους και ζητούν εξηγήσεις για το τι συνέβη στην Ουκρανική Ακαδημία Κινηματογράφου. Κι εγώ επίσης προσπαθώ να καταλάβω.
Στις 27 Φεβρουαρίου 2022 έδωσα στη δημοσιότητα μια δήλωση:
«Ο πόλεμος που εξαπέλυσε η Ρωσία εναντίον της Ουκρανίας είναι μια αυτοκτονική και παράλογη πράξη που θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην κατάρρευση του εγκληματικού ρωσικού καθεστώτος. Όλος ο κόσμος έχει γίνει μάρτυρας της μάχης μεταξύ του Καλού και του Κακού, της Αλήθειας και του Ψεύδους, μιας μάχης βιβλικών διαστάσεων. Η νίκη θα είναι με την Ουκρανία! Είμαι συγκλονισμένος από την αναποφασιστικότητα και την επιφυλακτικότητα των κυβερνήσεων, των δημόσιων οργανισμών και των πολιτών που θα μπορούσαν να βοηθήσουν την Ουκρανία όχι μόνο με λόγια, αλλά και με γρήγορες και αποφασιστικές ενέργειες. Η ανθρωπιστική τραγωδία που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από την υποκριτική πολιτική κατευνασμού του τέρατος, την πολιτική της συναλλαγής με τη Ρωσία. Επί δεκαετίες, ο δυτικός κόσμος έχει γυρίσει την πλάτη στα εγκλήματα που διαπράττει το ρωσικό καθεστώς στην Τσετσενία, τη Γεωργία, την Κριμαία, το Ντονμπάς, σε άλλες περιοχές της Ευρώπης και του κόσμου, και έχει κάνει συμβιβασμούς με βάση μια “ρεαλιστική” πολιτική Ήρθε η ώρα για την παγκόσμια κοινότητα να ξυπνήσει, να συνειδητοποιήσει τι συμβαίνει και να συντρίψει το ρωσικό τέρας!»
Έφυγα από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου επειδή η αρχική της δήλωση, που δημοσιεύτηκε λίγες ημέρες μετά την έναρξη του πολέμου, ήταν πολύ ουδέτερη, χωρίς αιχμές και κομφορμιστική σε σχέση με τη ρωσική επιθετικότητα. Δεν θεώρησαν καν ότι έπρεπε να αποκαλέσουν τον πόλεμο πόλεμο.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών, εξηγούσα σε διάφορα δημοσιεύματα και δημοσιογράφους από την Ευρώπη και την Αμερική τους λόγους και την ουσία για το ξέσπασμα του πολέμου, καλώντας τον κόσμο να συμμετάσχει στον αγώνα κατά της ρωσικής επιθετικότητας. Επίσης συμμετέχω σε φιλανθρωπικές προβολές των ταινιών μου Donbass και Maidan, τα χρήματα από τις οποίες πηγαίνουν για να βοηθήσουν την Ουκρανία, βοηθάω στην εκκένωση ανθρώπων από την Ουκρανία και βοηθάω τους πρόσφυγες.
Στην τραγική κατάσταση του πολέμου, νομίζω ότι πρέπει να προσπαθήσει κανείς να διατηρήσει την κοινή λογική. Είμαι κατά του μποϊκοτάζ όσων συναδέλφων μου, Ρώσων κινηματογραφιστών, αντιτάχθηκαν και συνεχίζουν να αντιτάσσονται στα εγκλήματα του καθεστώτος Πούτιν.
Με έκπληξη διάβασα τη δήλωση της Ουκρανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου ότι με απέβαλαν από την ακαδημία για τον κοσμοπολιτισμό μου. Σε μετάφραση από τα ελληνικά, «κοσμοπολίτης» σημαίνει «πολίτης του κόσμου». Ο πρώτος που αυτοανακηρύχθηκε κοσμοπολίτης ήταν ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Διογένης. Ο στωικός φιλόσοφος Ζήνων, ο Γερμανός φιλόσοφος Εμμανουήλ Καντ, οι διαφωτιστές Βολταίρος, Ντιντερό, Χιουμ και Τζέφερσον αυτοαποκαλούνταν κοσμοπολίτες.
Από τον 18ο αιώνα, «κοσμοπολίτης» αποκαλείται το άτομο που είναι ανοιχτό σε κάθε τι νέο και απαλλαγμένο από πολιτισμικές, θρησκευτικές και πολιτικές προκαταλήψεις. Μόνο στην εποχή του ύστερου σταλινισμού, κατά τη διάρκεια της αντισημιτικής εκστρατείας που εξαπέλυσε ο Στάλιν το 1948-1953, η λέξη αυτή απέκτησε αρνητική χροιά στον σοβιετικό προπαγανδιστικό λόγο.
Μιλώντας κατά του «κοσμοπολιτισμού», οι Ουκρανοί «ακαδημαϊκοί» χρησιμοποιούν τον σταλινικό λόγο, ο οποίος βασίζεται στο μίσος, στην άρνηση της διαφορετικής άποψης, στην επιβεβαίωση της συλλογικής ενοχής και στην απαγόρευση κάθε εκδήλωσης ελεύθερης ατομικής επιλογής. Ή μήπως αντιτίθενται στη φιλοσοφική παράδοση του Διογένη, του Ζήνωνα, του Καντ και του Βολταίρου; Ενάντια στις αξίες που διέπουν τον πολιτισμό και την κοινωνία της σύγχρονης Ευρώπης, την οποία λένε ότι ποθούν; Αναγκάζομαι να μιλήσω λεπτομερώς για τη σημειολογία του όρου «κοσμοπολίτης» επειδή, εκτός από την πρώην σοβιετική αυτοκρατορία, τα επιχειρήματα που δίνουν οι «ακαδημαϊκοί» είναι κατανοητά μόνο στους σοβιετολόγους.
Καθηγητές της ρωσικής γλώσσας από το Πανεπιστήμιο της Νάντης (Γαλλία) διοργανώνουν κάθε χρόνο ένα φεστιβάλ ταινιών από τις χώρες που σχηματίστηκαν μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ με έξοδα του πανεπιστημίου. Έμαθα για το φεστιβάλ αυτό από μια επιστολή της Ουκρανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Σήμερα επικοινώνησα με τους διοργανωτές του φεστιβάλ και διαπίστωσα ότι η «Ακαδημία» και μέλη του ουκρανικού πολιτιστικού κατεστημένου, υποστηρίζουν κατ’ αρχήν την απόφαση για τη διεξαγωγή του φεστιβάλ αλλά ζητούν μόνο να αντικατασταθούν όλες οι ρωσικές ταινίες με ουκρανικές. Κυριολεκτικά: «… προτείνουμε να αντικατασταθούν όλες οι ταινίες του προγράμματος με ταινίες που έχουν παραχθεί στην Ουκρανία ή για την Ουκρανία, διαχωρίζοντας έτσι (η επιστολή λέει “οριοθετώντας”) τον πολιτισμό μας από τον ρωσικό κινηματογράφο…».
Όταν οι διοργανωτές του φεστιβάλ αρνήθηκαν να το πράξουν, δέχθηκαν επίθεση και προσβολές από ουκρανικές προσωπικότητες του πολιτισμού. Το σύνθημα του φεστιβάλ είναι «Entre Lviv et l’Oural», που σημαίνει «Μεταξύ της Λβιβ και των Ουραλίων», και όχι «Από τη Λβιβ στα Ουράλια», όπως μετέφρασαν οι «ακαδημαϊκοί» από τα γαλλικά. Οι προβολές του φεστιβάλ είναι φιλανθρωπικές, όλα τα χρήματα που θα συγκεντρωθούν θα πάνε στον Ερυθρό Σταυρό, στο πρόγραμμα έκτακτης βοήθειας στην Ουκρανία. Αυτό αναφέρεται στην ιστοσελίδα του φεστιβάλ. Το φεστιβάλ δεν υποστηρίζεται από κανένα ρωσικό ίδρυμα.
«Τώρα που η Ουκρανία αγωνίζεται να υπερασπιστεί την ανεξαρτησία της, η βασική έννοια στη ρητορική κάθε Ουκρανού πρέπει να είναι η εθνική του ταυτότητα», γράφουν Ουκρανοί «ακαδημαϊκοί». Όχι μια πολιτική θέση, όχι η επιθυμία να ενωθούν όλοι οι λογικοί και ελευθερόφιλοι άνθρωποι στον αγώνα κατά της ρωσικής επιθετικότητας, όχι μια διεθνής προσπάθεια όλων των δημοκρατικών χωρών να κερδιθεί αυτός ο πόλεμος, αλλά η «εθνική ταυτότητα». Δυστυχώς, αυτό είναι ναζισμός. Ένα δώρο στην προπαγάνδα του Κρεμλίνου από την Ουκρανική Ακαδημία Κινηματογράφου.
Οι Ουκρανοί «ακαδημαϊκοί κινηματογράφου» στην έκκλησή τους απαιτούν από την διεθνή κοινότητα «να μην με τοποθετήσει ως εκπρόσωπο της ουκρανικής πολιτιστικής σφαίρας». Ποτέ στη ζωή μου δεν εκπροσώπησα κοινότητες, ομάδες, συλλόγους και σφαίρες. Ό,τι λέω και κάνω ήταν και είναι μόνο ο δικός μου, ατομικός, λόγος και πράξη.
Πάντα ήμουν και θα παραμείνω ένας Ουκρανός κινηματογραφιστής.
Ελπίζω ότι όλοι μας θα διατηρήσουμε την κοινή λογική μας σε αυτή την τραγική στιγμή.
Σεργκέι Λοζνίτσα
19 Μαρτίου 2022
