Nafis Faizi*, Πηγή peoplesdispatch.org, 23 Μαρτίου 2023
Μία συνεχιζόμενη πανδημία χολέρας θέτει σε κίνδυνο τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, όπως φαίνεται από τα αυξανόμενα ξεσπάσματα σε διαφορετικές περιοχές. Για να αντιμετωπιστεί, χρειάζεται ένα ισχυρό σύστημα υγείας, επαρκής παροχή κιτ για τη χολέρα και αναβαθμισμένη παρατήρηση, πέρα από την πρόσβαση σε ασφαλές νερό και αποχέτευση.
Η χολέρα, μία βακτηριακή μόλυνση που μπορεί να αποφευχθεί πλήρως με την πρόσβαση σε καθαρό νερό και συνθήκες υγιεινής, έχει γνωρίσει πρόσφατα μία αναζωπύρωση σε πολλές χώρες. Η αυξανόμενη συχνότητα και η γεωγραφική εξάπλωση της χολέρας από το 2021 αποτελεί μία ένδειξη για την αναζωπύρωση της εξελισσόμενης πανδημίας χολέρας, που άρχισε το 1961.
Η συχνότητα εμφάνισης χολέρας σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν πολύ χαμηλή από τη δεκαετία του 1990, και περιοριζόταν σε λίγες χώρες στην Αφρική και την Ασία. Από το 2021, 23 χώρες έχουν καταγράψει περιστατικά χολέρας. Το 2023, αυτό ο αριθμός αυξήθηκε σε 29, περιλαμβάνοντας 13 νέες χώρες που δεν είχαν κρούσματα τα τελευταία τρία ή και περισσότερα χρόνια. Ο αριθμός των χωρών που καταγράφουν κάποιο κρούσμα ενδέχεται να είναι υποτιμημένος, δεδομένου ότι επικρατεί υπο-καταγραφή και απουσία συστημάτων αναφοράς. Η αύξηση της θνησιμότητας –σήμερα 1.9%- είναι επίσης ανησυχητική. Βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο της τελευταίας δεκαετίας, πολύ υψηλότερα από τα αποδεκτά όρια. Σήμερα, και οι έξι περιφέρειες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ-WHO) σημειώνουν κρούσματα, που κυρίως περιορίζονται σε χώρες όπου παρατηρούνται κοινωνικές και επακόλουθες ευαλωτότητες.
Η ανισότητα οδηγεί σε παγκόσμιες απειλές για την ασφάλεια της υγείας
Η χολέρα είναι ένα καθαρό σημάδι ανισότητας και εξακολουθεί να επηρεάζει τις φτωχότερες χώρες, ειδικότερα δε αυτές με χαμηλή κοινωνική ανάπτυξη, πολέμους, συγκρούσεις και άλλες ανθρωπιστικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ενόσω ο Παγκόσμιος Βοράς ήταν απασχολημένος με την αποθήκευση (στοκάρισμα) εμβολίων για τον Covid19 και την έρευνα φανταστικών απειλών όπως η Νόσος Χ, η αιτία της επόμενης πανδημίας, η χολέρα, συνέχισε να παίρνει ζωές στη Συρία, τη Σομαλία, το Αφγανιστάν, μέρη του Πακιστάν και πρόσφυγες στη Ροχίνγυα στο Μπαγκλαντές, μεταξύ άλλων.
Στην Κένυα, την Υεμένη, την Αϊτή, τη Νιγηρία, το Μαλάουι, τις Φιλιππίνες και τη Δημοκρατία του Κονγκό, ο αριθμός των ανθρώπων που πεθαίνουν από την ασθένεια είναι μεγαλύτερος από την αποδεκτή τιμή. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η αποδεκτή τιμή είναι 1% θάνατοι μεταξύ όλων των ασθενών που μολύνθηκαν από τη χολέρα.
Η αδιαφορία για την κακή πρόσβαση σε ασφαλές νερό και αποχέτευση και οι συγκρούσεις στον Παγκόσμιο Νότο διακόπτονται στιγμιαία εάν η νόσος εντοπιστεί σε άλλα μέρη. Μία τέτοια διακοπή συνέβη όταν το Ισραήλ εντόπισε ίχνη του τοξιγενούς Vibrio cholerae 01 στο ρέμα Yarmuch. Όπως ήταν αναμενόμενο, το Ισραήλ πέτυχε τον περιορισμό της νόσου μετά την ανακάλυψη. Και, όπως είναι αναμενόμενο, οι περισσότερες χώρες που αναφέρθηκαν παραπάνω δεν έχουν καταφέρει να κάνουν το ίδιο.
Η αναζωπύρωση της χολέρας αποτελεί σήμερα ένα παγκόσμιο ζήτημα για την ασφάλεια της υγείας, που σχετίζεται με τις εξελισσόμενες παγκόσμιες προσφυγικές και κλιματικές κρίσεις, οι οποίες αυξάνουν τον κίνδυνο περαιτέρω εξάπλωσης. Λιγότερο από 50 χρόνια πριν, η διεθνής διάσκεψη της Άλμα-Άτα δήλωνε ότι «η υφιστάμενη μεγάλη ανισότητα στην κατάσταση υγείας των ανθρώπων, ειδικότερα μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών, καθώς και στο εσωτερικό των χωρών, είναι πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά απαράδεκτη και, ως εκ τούτου, αποτελεί κοινό ενδιαφέρον για όλες τις χώρες».
Στην πραγματικότητα, αυτή η μεγάλη ανισότητα μοιάζει αποδεκτή και δυναμική, καθώς νέοι πόλεμοι, συγκρούσεις και κλιματικές καταστροφές συνεχίζονται μετά τα αρχικά θανατηφόρα κύματα του Covid19. Ασφαλές νερό και αποχέτευση περιλαμβάνονται διαρκώς μεταξύ των παγκόσμιων σκοπών και στόχων, από τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας [Millennium Development Goals (MDG] μέχρι τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης [Sustainable Development Goals (SDGs)]. Ωστόσο, οι στόχοι αυτοί παραμένουν στρεβλοί εντός χωρών, μερικές από τις οποίες επηρεάζονται από την αναζωπύρωση της χολέρας. Ο ΠΟΥ εκτιμά ότι το 24% όλων των θανάτων το 2016 οφείλονταν σε τροποποιήσιμους περιβαλλοντικούς παράγοντες, και περίπου 300.000 θάνατοι μόνο στην έλλειψη καθαρού νερού και αποχέτευσης.
Απαιτούνται ισχυρά και ανθεκτικά συστήματα υγείας προκειμένου να αντιμετωπιστούν επιδημίες κατά τη διάρκεια κοινωνικών και οικονομικών κρίσεων, ή όπου πολλοί άνθρωποι ζουν σε απελπιστικές συνθήκες. Ένα σύστημα υγείας είναι ανθεκτικό εάν προστατεύει την ανθρώπινη ζωή και παράγει καλά αποτελέσματα υγείας για όλους, ακόμη και κατά τη διάρκεια μίας κρίσης ή μετά από αυτήν. Αυτό έχει συζητηθεί εκτενώς από την έναρξη του Covid19.
Όμως, η εγγενής προσαρμογή σε ανθεκτικά συστήματα υγείας σε περιόδους κρίσης είναι δυνατή μόνο εάν το ίδιο σύστημα είναι σε θέση να ανταποκριθεί καλά σε συνήθη προβλήματα υγείας. Αυξάνοντας το όριο ανθεκτικότητας –την ικανότητα ανταπόκρισης τόσο σε καλές όσο και σε κακές στιγμές- απαιτεί μακροπρόθεσμες επενδύσεις όσο και βραχυπρόθεσμες. Η πρόσφατη περίπτωση επιδημίας χολέρας στο Μαλάουι δείχνει ότι οι πυροσβεστικές κινήσεις από μόνες τους βοηθούν λίγο. Όταν το όριο ανθεκτικότητας είναι χαμηλό, αναδύεται η ανάγκη να δημιουργηθούν πολεμικές μεταφορές για να προσελκύσουν την προσοχή της λεγόμενης διεθνούς κοινότητας. Η Συνθήκη για την Πανδημία, οι Διεθνείς Κανονισμοί Υγείας και άλλες πολιτικές πλαισιώνουν όλο και περισσότερες απειλές για την ανθρωπιστική ιατρική ως παγκόσμιες κρίσεις για την ασφάλεια της υγείας.
Ο Hans Rosling απεικόνισε αυτή την τάση χρησιμοποιώντας ένα περιστατικό από το θανατηφόρο σεισμό στο Νεπάλ το 2015, στο βιβλίο του «Factfulness»:
«Επί δέκα μέρες περίπου μέσα στο 2015, ο κόσμος παρακολουθούσε τις εικόνες από το Νεπάλ, όπου πέθαναν 9.000 άνθρωποι. Κατά τη διάρκεια των ίδιων ημερών, η διάρροια λόγω μολυσμένου πόσιμου νερού σκότωσε επίσης 9.000 παιδιά σε όλο τον κόσμο. Δεν υπήρχαν κάμερες γύρω καθώς αυτά τα παιδιά λιποθυμούσαν στα χέρια των γονιών τους που έκλαιγαν. Ούτε εμφανίστηκε κανένα ωραίο ελικόπτερο. Ούτως ή άλλως, τα ελικόπτερα δεν λειτουργούν ενάντια σε αυτόν το δολοφόνο παιδιών (έναν από τους χειρότερους του κόσμου). Αυτό που χρειάζεται για να αποτρέψει ένα παιδί να πιει κατά λάθος το χλιαρό νερό του γείτονά του είναι μερικοί πλαστικοί σωλήνες, μία αντλία νερού, λίγο σαπούνι και ένα στοιχειώδες αποχετευτικό σύστημα. Πολύ φθηνότερο από ένα ελικόπτερο».
Η αναζωπύρωση της χολέρας είναι μία παγκόσμια ανησυχία που θέτει μία σημαντική απειλή για τη δημόσια υγεία και την οικονομική σταθερότητα. Η κακή καταγραφή και παρατήρηση της χολέρας θέτει επίσης μία πρόκληση, παρά το γεγονός ότι αποτελεί μια ασθένεια που μπορεί να κοινοποιηθεί σύμφωνα με τους Διεθνείς Κανονισμούς Υγείας. Όμως αυτή η πρόσφατη αναζωπύρωση είναι επίσης μία ευκαιρία να σκεφτούμε σε βάθος, με όρους ανθρωπιστικής βιοϊατρικής. Η συνεχιζόμενη αναζωπύρωση χολέρας χρειάζεται ισχυρή απόκριση του συστήματος υγείας, επαρκή παροχή κατάλληλων κιτ για χολέρα, εμβόλια και αναβαθμισμένη παρατήρηση, πέρα από την πρόσβαση σε ασφαλές νερό και αποχέτευση. Πολλά μέρη που έχουν πληγεί από τη χολέρα, αντιμετωπίζουν επίσης τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, άλλες υγειονομικές απειλές, πολιτική αστάθεια, πολέμους και συρράξεις, τα οποία καταπονούν τα ήδη ευάλωτα συστήματα υγείας. Οι πολιτικές και ηθικές υποχρεώσεις του λεγόμενου παγκοσμιοποιημένου κόσμου πρέπει να είναι να αντιμετωπίσει αυτές τις παθογόνες κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτικές τρωτότητες που εξακολουθούν να αφαιρούν ζωές από ασθένειες που μπορούν να προληφθούν, όπως η χολέρα.
*Ο Dr Nafis Faizi διδάσκει στη σχολή Κοινοτικής Ιατρικής και είναι επιδημιολόγος στο μουσουλμανικό Πανεπιστήμιο Aligarh της Ινδίας. Τα ερευνητικά και πολιτικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν συστήματα υγείας και έρευνα πολιτικής.
