Η στήλη των «απλοϊκών μαθημάτων» έχει, καταρχήν και κυρίως, ψυχαγωγικό στόχο. Η ιδέα είναι να σχολιάζονται κεντρικά θέματα της οικονομίας με τρόπο εύληπτο, ευχάριστο, κατά το δυνατόν έγκυρο και πολύ σύντομο. Άρα, θα μείνει μακριά από ακαδημαϊκότητες και τις αντίστοιχες προδιαγραφές των “πέιπερς”. Δεν θα έχει σημειώσεις ούτε αναφορές. Που σημαίνει πως η αναγνώστρια θα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη και να θεωρεί δεδομένη την εντιμότητα του γράφοντα. Τα λάθη που μοιραία θα εμφανιστούν δεν θα είναι από πρόθεση.
Σκοπός είναι η αποδόμηση των ορθόδοξων αστικών ερμηνειών, καθώς και η διευκρίνιση των “ανορθόδοξων” επιχειρημάτων. Για εμβάθυνση στις υπό συζήτηση θεματικές προτείνω τα βιβλία:
- Χα-Τζουν Τσανγκ, 23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό, Καστανιώτη
- Μαριάννα Ματσουκάτο, Το επιχειρηματικό κράτος, Κριτική
- Χρήστος Λάσκος -Ευκλείδης Τσακαλώτος, 22 Πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, ΚΨΜ
Χρήστος Λάσκος
***
Όπως είναι καταθλιπτικά γνωστό, οι κύριες αρετές, που απαιτούνται από τον άνθρωπο της εποχής μας –και πολύ περισσότερο από τον συνήθη μισθωτό– είναι η ευελιξία και η ανθεκτικότητα. Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, πως το πιο πρόσφατο ευρωπαϊκό πρόγραμμα αντιμετώπισης των κρίσεων της εποχής μετά το ξέσπασμα της πανδημίας είναι «ανάπτυξης και ανθεκτικότητας».
Πρέπει, λοιπόν, να είμαστε ευέλικτοι σαν τζάγκουαρ και ανθεκτικοί σαν το ατσάλι.
Ποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει πως πρόκειται για σπουδαίες αρετές; Ίσως μόνο κάποιος τεμπέλης και συνειδητά αντιπαραγωγικός. Βέβαια, οι παρομοιώσεις που χρησιμοποίησα παραπάνω –το τζάγκουαρ από ατσάλι– δεν είναι ακριβώς αυτό που αντιπροσωπεύει ο σημερινός εργαζόμενος. Κανένα αξιοθαύμαστο αιλουροειδές δεν δουλεύει επί όσες ώρες αποφασίζει κάποιο αφεντικό. Και κανείς ατσαλωμένος ή ατσαλωμένη δεν είναι υποχείριο του διευθυντικού δικαιώματος οποιουδήποτε μάνατζερ οφ χάι αντμινιστρέισιον αντ κουόλιτι ντεκλαρέισιον.
Ποιο είναι το επιχείρημα υπέρ της ευελιξίας και της ανθεκτικότητας; Μα, πρώτα απ’ όλα, η τεχνολογία με τις αδήριτες απαιτήσεις της. Όπως είπε κι ένας ιδιοφυής νεοδημοκράτης, όποιος δεν προσαρμόζεται πεθαίνει.
Ας το δούμε λίγο παραπάνω.
Σε τι μας χρειάζεται η τεχνολογία αν δεν βελτιώνει τη ζωή μας και πρώτα πρώτα τις εργασιακές μας συνθήκες; Παλιότερα, οι απολογητές του συστήματος είχαν ως κύριο επιχείρημα πως η πρόοδός της θα μας επιτρέπει να δουλεύουμε λιγότερο και καλύτερα, απολαμβάνοντας τη ζωή μας μέσα στην ελευθερία και την κατανάλωση. Ο Κέινς, μάλιστα, έστειλε και γράμμα στα εγγόνια του, στο προσεχές μέλλον, μερικές δεκαετίες μετά από το 1930 –Οικονομικές προοπτικές για τα εγγόνια μου–, για να τα ενημερώσει πόσο καλή θα είναι η ζωή – με δουλειά 2-3 ωρών και απίστευτα πολύ χρόνο διαθέσιμο στην ελεύθερη ικανοποίηση των επιθυμιών τους. Τύφλα να έχει ο κομμουνισμός, δηλαδή.
Η διάψευση αυτής της πρόγνωσης είναι από τις εντυπωσιακότερες στην ιστορία. Τα εγγόνια του σήμερα σκίζουν τα πτυχία του. Η πίεση είναι όχι μόνο για περισσότερη, εντατικότερη και απολύτως εξουθενωτικότερη δουλειά, αλλά και για μια καταναγκαστική κατανάλωση, που αποικιοποιεί το σύνολο σχεδόν του ελεύθερου χρόνου, κάνοντας τον Άλντους Χάξλεϊ του Γενναίου Νέου Κόσμου απείρως πιο εύστοχο από τον, ίσως, πιο οξυδερκή φιλοκαπιταλιστή του προηγούμενου αιώνα.
Γιατί, όμως, απέτυχε τόσο το κεϊνσιανό αλληλούια;
Νομίζω, ο κύριος λόγος είναι η αστοχία ως προς την συμβολή της τεχνολογίας.
Είναι αρκετές δεκαετίες τώρα που μερικοί από τους κορυφαίους οικονομολόγους αναρωτιούνται σχετικά με το λεγόμενο μυστήριο της παραγωγικότητας, το γεγονός, δηλαδή, πως ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας –τόσο της εργασιακής όσο και της συνολικής– μετά το 1970 μειώνεται διαρκώς. Από 5%, για τις αναπτυγμένες χώρες, στην εικοσαετία 1950-1970, έπεσε στο 2% μεταξύ 1990 και 2005, για να κατακρημνισθεί, εκ νέου, μετά την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση του 2008 σε μηδαμινά ποσοστά της τάξης του 0.7%.
Τι συμβαίνει, λοιπόν; Έχει πάψει ο καπιταλισμός να αναπτύσσει τις παραγωγικές δυνάμεις, που λέγαμε παλιά; Τι κάνει αυτή η διαβόητη πληροφορική επανάσταση, η 4η βιομηχανική επανάσταση; Προς το παρόν, όπως φαίνεται από τα παραπάνω στοιχεία, μια τρύπα στο νερό. Όπως το έχει θέσει, όχι κάποιος ψεκασμένος καταστροφολόγος κομμουνιστής, αλλά ο νεοφιλελεύθερος νομπελίστας Ρόμπερτ Σόλοου, σε ό,τι αφορά την επίδραση των υπολογιστών και του διαδικτύου στη συνολική παραγωγικότητα, «τους υπολογιστές τους βλέπω παντού εκτός από τους αριθμούς».
Μόλις το ψάξουμε λίγο καλύτερα, το μυστήριο χάνει τις μεταφυσικές του διαστάσεις.
Το προηγούμενο απλοϊκό μάθημα έκλεινε με τη διαπίστωση του Χα-Τζουν Τσάνγκ ότι το πλυντήριο άλλαξε τον κόσμο πολύ περισσότερο από ό,τι το διαδίκτυο. Όπως και όλες οι ηλεκτρικές συσκευές, απελευθέρωσε τις γυναίκες από ένα ασύλληπτο βάρος καθημερινής οικιακής εργασίας και αύξησε κατά πολύ το εργατικό δυναμικό, επομένως και την παραγωγική δύναμη των οικονομιών.
Επιπλέον, ας σκεφτούμε πόσο μεγαλύτερη τομή αποτέλεσε η εφεύρεση του αυτοκινήτου, του αεροπλάνου, του εξηλεκτρισμού της βιομηχανίας σε σχέση με τις μετέπειτα βελτιώσεις τους.
Πηγαίνοντας ακόμη και στον πυρήνα της σημερινής τεχνολογικής αλλαγής, που βασίζεται στις μεγάλες βελτιώσεις της επικοινωνίας, διαπιστώνουμε πως η επίπτωσή τους είναι κατά πολύ μικρότερη από αυτήν των πρώτων εφευρέσεων. Έτσι, για παράδειγμα, ο ταπεινός τηλέγραφος μείωσε τον χρόνο αποστολής ενός μηνύματος, από την Ευρώπη στην Αμερική, κατά 2500 φορές, ενώ το διαδίκτυο σε σχέση με το φαξ μόλις κατά 5 φορές. Η επίπτωση, λοιπόν, του τηλέγραφου στην επικοινωνία ήταν 500 φορές μεγαλύτερη από ό,τι του διαδικτύου.
Προφανώς, τα προηγούμενα αποτελούν μια εξόχως απλοϊκή παρουσίαση. Αυτό, όμως, δεν την κάνει αναξιόπιστη.
Κυρίως δείχνει πως δεν είναι η τεχνολογία, ηλίθιοι «εκσυγχρονιστές». Είναι πολύ περισσότερο η πολιτική της εκμετάλλευσης, που έκανε την πρόβλεψη του Κέινς μια ανοησία ολκής και τον ίδιο αντικειμενικά περίγελω.
Ο καπιταλισμός, εντέλει, μεσοπρόθεσμα, γελοιοποιεί ακόμη κι όσους τον λατρεύουν και δίνουν συνεχώς τον αγώνα τον καλό εναντίον των «λαϊκιστών».
1 σχόλιο
Comments are closed.