Συνέντευξη με τον Σέρβο μαρξιστή φιλόσοφο Αλεξάνταρ Μάτκοβιτς

Με τον Αλεξάνταρ Βούτσιτς να έχει πολύ μεγάλο δημοσκοπικό προβάδισμα, γίνονται την Κυριακή οι εκλογές στη Σερβία. Σε ένα πολιτικό σκηνικό που έχει μετατοπιστεί προς τα δεξιά, και που όλοι οι άλλοι υποψήφιοι, καθώς και τα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα, προέρχονται κυρίως από το δεξιό φάσμα, μοναδική «παραφωνία» είναι το MORAMO (Εμείς πρέπει), ένας πρασινοκόκκινος συνασπισμός που δημιουργήθηκε τον Ιανουάριο, και που τα κύρια στελέχη του είναι γνωστά πρόσωπα της ριζοσπαστικής και πράσινης Αριστεράς, με πολύχρονους αγώνες για την υπεράσπιση των δημόσιων αγαθών, για την προώθηση της πράσινης πολιτικής, καθώς και του αντιεθνικισμού. Να σημειωθεί ότι την Κυριακή γίνονται στη Σερβία και οι δημοτικές εκλογές, και στο Βελιγράδι η δημοτική παράταξη του περιβαλλοντικού ακτιβιστή Ντόμπριτσα Βεσελίνοβιτς, που υποστηρίζεται από το MORAMO και διάφορα κινήματα πόλης, βρίσκεται δημοσκοπικά κοντά στο 13%.

Τη συνέντευξη πήραν ο Δημήτρης Γκιβίσης και ο Δημοσθένης Παπαδάτος 

  • Τι σκέφτεσαι ενόψει των εκλογών της 3ης Απρίλη; Τι περιμένεις από αυτές τις εκλογές;

Περιμένω έναν Βούτσιτς θριαμβευτή και μια «θριαμβεύουσα» αντιπολίτευση – υπό την έννοια ότι θα έχουμε τελικά ένα κοινοβούλιο στο οποίο θα υπάρξει ξανά κάποιου είδους αντιπολίτευση, μετά τα μποϊκοτάζ των τελευταίων χρόνων. Πιο συγκεκριμένα, θα έχουμε μια από τα ίδια, με λίγο «πράσινο». Αν είμαστε τυχεροί, οι αριστερές και πράσινες αντιπολιτευτικές δυνάμεις ίσως να έχουν την ευκαιρία να συσπειρωθούν γύρω από το κόμμα που επιχειρεί μια πράσινη «πρωτοπορία», όπως o συνασπισμός MORAMO. Πρόκειται για ένα οικολογικό, κεντροαριστερό κόμμα που έχει μια ευκαιρία να κερδίσει στις βουλευτικές εκλογές του Βελιγραδίου. Ωστόσο, κάποια από τα βασικά κομμάτια που το συναποτελούν, όπως το πράσινο κόμμα του Νέμποζα Ζελένοβιτς, έχουν ρίζες στο Δημοκρατικό Κόμμα, του οποίου ο  Ζελένοβιτς ήταν μέλος. Άρα, βασικά, υπάρχουν κάποια καινούρια στοιχεία, αλλά εκτός από αυτό, η παλιά αντιπολίτευση θα επιστρέψει στο προσκήνιο με, υπό μία έννοια, νέο περιεχόμενο, αλλά σε ένα ριζικά διαφορετικό πλαίσιο. Από την άλλη, αυτό που περιμένω είναι εκλογές πολύ πιο ήρεμες από εκείνες του 2017, τις οποίες ακολούθησαν μαζικές διαμαρτυρίες, όταν ολόκληρο το πολιτικό σκηνικό στη Σερβία άλλαξε συγκλονιστικά εν μια νυκτί, εξαιτίας των εκλογικών απωλειών. Κάτι τέτοιο μάλλον δεν θα συμβεί τον Απρίλη. Αμφιβάλλω αν ο Βούτσιτς είναι τόσο ηλίθιος ώστε να κλέψει όλες τις ψήφους, προκαλώντας έτσι περισσότερη αναστάτωση. Ως εκ τούτου, υποθέτω ότι σε αυτές οι εκλογές περισσότερο θα γιορτάσουμε, παρά θα θρηνήσουμε από την πλευρά της αντιπολίτευσης, που είναι όπως πάντα ένας καθοριστικός παράγοντας.

  • Γιατί το πολιτικό σκηνικό στη Σερβία έχει μετατοπιστεί τόσο πολύ προς τα δεξιά;

Ξέρετε, όλοι φοβόμασταν αυτή την ακροδεξιά μετατόπιση για χρόνια, αλλά αυτό που πραγματικά πρέπει να φοβόμαστε είναι η διάλυση της αριστεράς. Εννοώ, καταρχήν, ότι η Σερβία ποτέ δεν ανέκαμψε πραγματικά από την καταστροφή της Γιουγκοσλαβίας και ως εκ τούτου ο δεξιός λόγος στη δημόσια σφαίρα δεν αποτελεί ακριβώς είδηση. Ακόμα και οι Δημοκρατικοί, που ήταν στην εξουσία πριν τον Βούτσιτς, βοήθησαν να δημιουργηθεί το κόμμα του, και δεν ήταν λιγότερο καταπιεστικοί ως προς τα εργασιακά δικαιώματα, τις ιδιωτικοποιήσεις, τον αντικομμουνισμό κ.λπ. Ακόμα και ο Ντίλας, το «αγόρι στα πόστερ»  της αντιπολίτευσης, είναι γνωστό ότι κατέστρεψε αρκετές κοινότητες τσιγγάνων στο Βελιγράδι την περίοδο που ήταν δήμαρχος. Η δεξιά στροφή στην Ευρώπη ήταν πιο έντονη υποθέτω, αλλά εδώ απλά χειροτέρεψε.

Αλλά το πιο σημαντικό που συνέβη ήταν η διάλυση της αριστεράς – που θα μπορούσε να είναι ένα είδος πρωτοπορίας, όμως τελικά αναλώθηκε στην ιδεολογική σύγχυση και το λαϊκισμό και τελικά αυτοδιαλύθηκε μέσα στη φιλελεύθερη αντιπολίτευση. Ως ένα βαθμό, αυτή είναι η περίπτωση με το “Μοράμο” και πολλά οικολογικά κινήματα που καθοδηγούνταν από φιλελεύθερους ή δεξιούς συντηρητικούς. Αυτή τη στιγμή, οι περισσότερες αριστερές οργανώσεις περιορίστηκαν στο να ζητωκραυγάζουν το πρώτο ή το δεύτερο. Οι μαρξιστικές οργανώσεις που συνδέονταν με τις μάζες, είτε διαλύθηκαν, είτε καπελώθηκαν από «γεράκια» ακαδημαϊκούς και ΜΚΟ. Έτσι, η οποιαδήποτε σοβαρή ριζοσπαστική σκέψη ή πραγματικά χειραφετητικά αντι-κινήματα καταδικάστηκαν στην ανυπαρξία ή την ανικανότητα. Βασικά, βλέπω την πλειοψηφία της αριστεράς ως μια αγορά – μια αγορά ιδεών που προπαγανδίζονται από τους ακαδημαϊκούς ή τις ΜΚΟ που μόνο στόχο έχουν το χρήμα. Ή ακόμα, ως μια αγορά για την αναβάθμιση της κοινωνικής θέσης κάποιου ως ακτιβιστή.

Τα διαρθρωτικά σοκ του Βούτσιτς στην σερβική οικονομία και ο έλεγχος των μίντια – συμπεριλαμβανομένου του πώς αυτό προκάλεσε διαρθρωτικά σοκ – κατέστρεψε πραγματικά κάθε είδους δημόσιου χώρου για την άσκηση εναλλακτικής πολιτικής στη Σερβία. Νομίζω ότι η αριστερά ποτέ δεν πρόφτασε πραγματικά και χάθηκε στη σύγχυση. Και ότι αυτό – ακόμα περισσότερο και από τα αγαπημένα ακροδεξιά σχέδια του Βούτσιτς – είναι η πραγματική πρωτοπορία τα προηγούμενα χρόνια. Κατά βάση, χάσαμε μια αριστερά που θα μπορούσε να είχε ξεπεράσει τόσο την κυβέρνηση όσο και την αντιπολίτευση που ενώθηκαν σε παρόμοιες οικονομικές πολιτικές και να είχε παράσχει ένα νέο αφήγημα, με κοινωνική βάση, στα πολιτικά πράγματα της Σερβίας. Στη συνέχεια, χτύπησαν ο κορονοϊός και ο πόλεμος στην Ουκρανία, και ξαφνικά όλο αυτό βρέθηκε στο περιθώριο. Οι οικονομικές πολιτικές που ασκούνται έχουν περιοριστεί στην προσπάθεια να επιβιώσουν οι κύριες ομάδες βιομηχανικών και πολιτικών συμφερόντων, και όχι σε μια ολοκληρωμένη πολιτική.

Υπάρχουν βέβαια και τα αγαπημένα «κατοικίδια» του Βούτσιτς, οι νεοναζί. Λεβιάθαν, Μίσα, Βάτσιτς, Εθνική Πρωτοπορία, Εθνικές Περιπολίες… αυτά τα ονόματα πιθανόν να μην λένε πολλά στα ελληνικά, αλλά η απήχησή τους απλά εξυπηρετεί να φαίνεται ο Βούτσιτς πιο κεντρώος. Τον εμφανίζουν ως έναν αξιόπιστο, “σταθεροποιητή” τόσο στα μάτια των παλιών ψηφοφόρων – που είναι η εκλογική του πελατεία – όσο και των διεθνών σχολιαστών. Αυτό ήταν το αγαπημένο του κόλπο με την Άγγελα Μέρκελ, και εκείνη δεν το χόρταινε. Αλλά εκείνη δεν είναι πια εδώ, ενώ οι νεοναζί είναι μαζί με το MORAMO στο κοινοβούλιο. Ο Βούτσιτς θα μπορούσε να συνεχίσει να παίζει το ρόλο του ως διαμεσολαβητής του πολιτικού «κέντρου» κατά κάποιο τρόπο, το οποίο είναι ένα πλαστό κέντρο, αφού τώρα είναι πιο αντιδραστικός από οποιονδήποτε άλλο. Ως εκ τούτου, όπως είπα, όλα καταλήγουν στην αποσύνθεση της αριστεράς.

  • Πώς επηρεάζουν οι εξελίξεις στην Ουκρανία την προεκλογική περίοδο στη Σερβία και ποια είναι η θέση των πολιτικών κομμάτων γύρω από αυτό το θέμα;

Η Ουκρανία τα άλλαξε πολύ όλα. Στα μίντια βλέπουμε μόνο Ουκρανία, και οι εκλογές εμφανίζονται ως μια παράπλευρη ιστορία – κάτι που δεν είναι σύνηθες. Επίσης είναι δύσκολο να ανατραπεί μια κυβέρνηση μέσω εκλογών υπό αυτές τις συνθήκες. Η Σερβία χορεύει σε τεντωμένο σκοινί επίσης: ΕΕ-Κίνα-ΗΠΑ-Ρωσία είναι οι τέσσερις πυλώνες της εξωτερικής μας πολιτικής. Και μπορείτε να φανταστείτε πώς φαντάζει αυτό όταν αυτοί είναι σε πόλεμο δια αντιπροσώπων. Οι ΕΕ και οι ΗΠΑ περιμένουν από μας να καταδικάσουμε τη Ρωσία και να επιβάλουμε κυρώσεις, ενώ η Κίνα και η Ρωσία μας θέλουν στο πλευρό τους. Κι εμείς, ενώ καταδικάσαμε τον πόλεμο στα Ηνωμένα Έθνη, δεν επιβάλλαμε κυρώσεις. Έτσι και οι δυο πλευρές είναι θυμωμένες τώρα, για να το πω ωμά. Και αν δεν  συμμορφωθούμε, ο Πούτιν απλά θα μας κόψει το αέριο – το οποίο μπορεί να το κάνει ακόμα και αν συμπεριφερθούμε ως το «καλό παιδί», απλά και μόνο γιατί ο ίδιος απειλείται. Έτσι, μετά τις εκλογές, περιμένω αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων της τάξης του 20-30%, η τιμή του ηλεκτρισμού θα ανέβει επίσης, και θα υπάρξει δημόσια κατακραυγή, αν  η εταιρία Rio Tinto [εξορυκτική εταιρία αγγλο-αυστραλιανών συμφερόντων] ξεκινήσει ξανά την εξόρυξη λιθίου και αν ο Βούτσιτς συμφωνήσει να γίνει η Σερβία κράτος-μαριονέτα της Ρωσίας.

Ήθελε επίσης να μεσολαβήσει για μια συμφωνία μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας, αλλά θα δούμε πώς θα εξελιχθεί αυτό. Ούτως ή άλλως, παίζουμε ένα επικίνδυνο παιχνίδι και δεν θα υπάρξουν καλά νέα όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα.

  • Στις δημοσκοπήσεις βλέπουμε ότι ο Αλεξάντερ Βούτσιτς προηγείται. Πώς το εξηγείς;

Τα συνήθη. Είναι δύσκολο να ζεις στη Σερβία – ή να έχεις μια δουλειά – αν δεν τάσσεσαι με τον Βούτσιτς. Δεν μπορείς να βρεις δουλειά αν δεν τον ψηφίσεις ή δεν βοηθήσεις άλλοι να τον ψηφίσουν. Αυτή είναι η παγίδα – και τα καταφέρνει. Το κόμμα του είναι ανάμεσα στα μεγαλύτερα στην Ευρώπη με 500 χιλιάδες μέλη (το CDU έχει περίπου 220 χιλιάδες μέλη στη Γερμανία με πληθυσμό πάνω από 83 εκατομμύρια  – σε σύγκριση με τη Σερβία που έχει λιγότερα από 7 εκ., συμπεριλαμβανομένου του Κόσσοβου).

  • Πώς βλέπεις το MORAMO; Ποιες είναι οι εκλογικές του προοπτικές και τι πιθανότητες έχει να προωθήσει μια εναλλακτική λύση στην κυρίαρχη πολιτική;

Οι δημοσκοπήσεις τού δίνουν 9% σε εθνικό επίπεδο και 13% στο Βελιγράδι. Κατά βάση δεν είναι μια μαρξιστική ομάδα, άρα δεν πρέπει να περιμένουμε από αυτούς την ανατροπή του καπιταλισμού σε μια νύχτα. Ωστόσο, οποιοδήποτε αριθμό εδρών και να κερδίσει σε οποιοδήποτε από τα κοινοβούλια (είτε στην πόλη είτε στην επικράτεια) θα αντιπροσωπεύει μια πράσινη, κεντροαριστερή πρωτοπορία. Δεν θα περίμενα πολλά, δεδομένου ότι θα υπάρχει μεγάλη κυβερνητική διαφθορά και αντιπολίτευση εναντίον τους με κάθε δυνατό τρόπο, αλλά όπως και να έχει, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα χώρο και για άλλους παίκτες στην πολιτική σκηνή της Σερβίας στο μέλλον.

Κάποιοι από αυτούς ηγήθηκαν ενεργά στην οικολογική αφύπνιση της Σερβίας, κάποιοι είναι πολιτικοί και κάποιοι έρχονται από την αριστερή/φιλελεύθερη πολιτική σκηνή του Βελιγραδίου, ως εκ τούτου έχουν μια  τριπλή υπόσταση. Κατά πόσο αυτό λειτουργεί υπέρ ή εναντίον τους θα το δούμε μετά τις εκλογές, όταν θα μπουν στη δοκιμασία. Πιθανότητα θα φέρουν πιο οικολογικά θέματα, όπως την αντίδραση στην εταιρεία εξόρυξης Rio Tinto και θα εστιάσουν περισσότερο σε ακτιβισμούς σε τοπικό επίπεδο στο Βελιγράδι. Αλλά θα δούμε.

  • Τέλος, θα θέλαμε να μας πεις για την κατάσταση της ριζοσπαστικής σκέψης στη Σερβία.

Λοιπόν, θα ήμουν περισσότερο από χαρούμενος εάν υπήρχε οποιαδήποτε ριζοσπαστική σκέψη στη Σερβία. Αλλά, δυστυχώς, δεν υπάρχει… Η αριστερά έχει σχεδόν ολοκληρωτικά ξεπεραστεί από τα πολιτικά γεγονότα τα τελευταία λίγα χρόνια. Οι περισσότερες αριστερές μαρξιστικές ομάδες είτε διαλύθηκαν είτε αδρανοποιήθηκαν. Κάποιοι ακτιβιστές συντάχθηκαν με τις δυνάμεις της αριστερής-φιλελεύθερης αντιπολίτευσης στο Βελιγράδι και το Νόβι Σαντ, και γι’ αυτό υπάρχει όλο και λιγότερο η πεποίθηση ότι η αριστερά είναι και ενάντια στην κυβέρνηση και ενάντια στην προηγούμενη κυβέρνηση (που προχώρησε σε ιδιωτικοποιήσεις, ήταν αντεργατική, αντικομμουνιστική και, βασικά, η κύρια αιτία για την άνοδο του Βούτσιτς). Έτσι, το κύριο επιχείρημα μας διαλύθηκε.

Να σου δώσω μόνο μια ιδέα για το που βρισκόμαστε σήμερα: περίπου 10.000 άνθρωποι συμμετείχαν σε διαδήλωση «υποστήριξης στον Πούτιν» στο Βελιγράδι και υποθέτω ότι είμαστε η μόνη χώρα στην οποία έγινε κάτι τέτοιο. Και κάποιοι μέσα από την αριστερά υποστηρίζουν τη Ρωσία στον πόλεμο της, οπότε αυτό εξηγεί πολλά. Προηγούμενα, ακόμα και σε οικολογικές διαμαρτυρίες, κάποιοι υποστήριζαν τον σερβικό εθνικισμό ως αντίδραση στην εξόρυξη λιθίου. Έτσι, αντί να ασκούν κριτική στις μεγάλες εξορύξεις και στις άλλες μεγάλες εταιρείες,  έχουμε αετούς, σημαίες, εθνικιστικά τραγούδια και τη συνήθη εθνική απεικόνιση και τις κλισέ απομιμήσεις αυτού που οι περισσότεροι νομίζουν ότι ήταν οι Σέρβοι το 19ο αιώνα (με τα παραδοσιακά καπέλα, τα παπούτσια, κ.λπ.), ενώ οι ηγέτες του οικολογικού κινήματος παραμένουν κατά βάση δεξιοί συντηρητικοί και με δεσμούς με την προηγούμενη κυβέρνηση.

Ταυτόχρονα, οποιοδήποτε είδος σοβαρής ανάλυσης του Μαρξισμού – που υπήρχε προηγούμενα – διαλύθηκε επίσης. Οι περισσότερες προσπάθειες περιορίστηκαν σε αναιμικές διαμαρτυρίες που περισσότερο λειτούργησαν ως πολιτικό θέατρο, και εύκολα έγιναν πεδίο εκμετάλλευσης από τις αντιπολιτευόμενες δυνάμεις. Η αριστερά απλώς έγινε ένας μικρός παράγοντας σε ένα τεράστιο κύμα δυσαρέσκειας. Έχασε τον αυτόνομο ρόλο της γιατί οι κύριες οργανώσεις, όπως το Κόμμα της ριζοσπαστικής αριστεράς και τα αριστερά κινήματα, διαλύθηκαν στα εξ ων συνετέθησαν (ΜΚΟ, ακαδημαϊκοί, διάφοροι τύποι της περιπέτειας) που όλοι ακολουθούσαν τους δικούς τους στόχους, είτε για περισσότερη χρηματοδότηση είτε για να μαζέψουν πολιτικούς πόντους για τον εαυτό τους. Για μένα, αυτό αποτελεί την απόδειξη ότι δεν μπορείς να χτίσεις ένα αριστερό κίνημα βασισμένο στη διάκριση της εργασίας που δημιουργείται από την αγορά, βάσει της οποία το κάθε άτομο κυνηγάει τους δικούς του στόχους εις βάρος του κινήματος. Μέχρι να το συνειδητοποιήσουμε αυτό, δεν θα υπάρξει ποτέ ένα Μαρξιστικό κόμμα.

Διαβάστε επίσης

«Τα ρεπορτάζ μας δεν θα καταλήξουν δελτία Τύπου εταιρειών»: Συνέντευξη με τη Σταυρούλα Πουλημένη

Έπειτα από δύο αναβολές, την Πέμπτη 19 Μαΐου, στις 9 το πρωί,…

Συνέντευξη με τον Ilya Budraitskis: Ουκρανία – Ρωσία, οι ρίζες της πολεμικής σπείρας

Πηγή: nuso.org (26/02/2022) | Μετάφραση: Α.Λ. Η συνέντευξη αυτή, που δόθηκε στον…