Η στήλη των «απλοϊκών μαθημάτων» έχει, καταρχήν και κυρίως, ψυχαγωγικό στόχο. Η ιδέα είναι να σχολιάζονται κεντρικά θέματα της οικονομίας με τρόπο εύληπτο, ευχάριστο, κατά το δυνατόν έγκυρο και πολύ σύντομο. Άρα, θα μείνει μακριά από ακαδημαϊκότητες και τις αντίστοιχες προδιαγραφές των «πέιπερς». Δεν θα έχει σημειώσεις ούτε αναφορές. Που σημαίνει πως η αναγνώστρια θα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη και να θεωρεί δεδομένη την εντιμότητα του γράφοντα. Τα λάθη που μοιραία θα εμφανιστούν δεν θα είναι από πρόθεση.
Σκοπός είναι η αποδόμηση των ορθόδοξων αστικών ερμηνειών, καθώς και η διευκρίνιση των «ανορθόδοξων» επιχειρημάτων. Για εμβάθυνση στις υπό συζήτηση θεματικές προτείνω τα βιβλία:
- Χα-Τζουν Τσανγκ, 23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό, Καστανιώτη
- Μαριάννα Ματσουκάτο, Το επιχειρηματικό κράτος, Κριτική
- Χρήστος Λάσκος -Ευκλείδης Τσακαλώτος, 22 Πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, ΚΨΜ
Χρήστος Λάσκος
***
Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν είναι ένας ευρέως αποδεκτός δείκτης της οικονομικής ευημερίας μιας χώρας. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, επίσης, δείχνει το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων αυτής της χώρας.
Τι είναι, όμως, το ΑΕΠ; Όπως λέει ο ορισμός, πρόκειται για το χρηματικά αποτιμημένο σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών, που παράγεται σε μια χώρα στη διάρκεια μιας χρονιάς. Αποτιμάται χρηματικά γιατί, προφανώς, θα ήταν αδύνατο να υπάρξει δείκτης που εκφράζεται σε φυσικά μεγέθη (π.χ. 1000000 τόνοι αλεύρι + 4000000 μπλουζάκια + ….), στο μέτρο που σε μια μέση χώρα παράγονται εκατοντάδες χιλιάδες είδη προϊόντων και υπηρεσιών.
Όπως ήδη είπα, το ΑΕΠ είναι αποδεκτός δείκτης της οικονομικής ευημερίας. Σε ποιο βαθμό, όμως, είναι σωστός;
Ξεκινώ την καταγραφή των αντιρρήσεων.
1. Το ΑΕΠ περιλαμβάνει μόνο τα προϊόντα, που γίνονται αντικείμενο αγοραπωλησίας, τα εμπορεύματα. Αντίθετα, δεν περιλαμβάνει την αξία της παραγωγής, που δεν περνάει από την αγορά. Έτσι, π.χ. το σύνολο του προϊόντος της οικιακής εργασίας δεν καταγράφεται, αγνοείται ως ανύπαρκτο. Επομένως, μια χώρα, στην οποία οι άνθρωποι τρώνε μόνο σε ή από εστιατόρια εμφανίζεται να έχει μεγαλύτερο προϊόν σε σχέση με μια άλλη, όπου οι άνθρωποι τρώνε κυρίως μαγειρεμένο στο σπίτι φαγητό. Πράγμα που ισχύει, επίσης, για την καθαριότητα, την φροντίδα και πάρα πολλές, ακόμη, υπηρεσίες. Όσο περισσότερο αγοραία και ιδιωτικοποιημένη είναι μια οικονομία τόσο μεγαλύτερο εμφανίζεται το ΑΕΠ της. Όπως σημείωνε ο Μαρξ, σε αντίθεση με τη νοικοκυρά, ένας παραβατικός είναι εξαιρετικά παραγωγικός, στο μέτρο που δίνει δουλειά σε αστυνομικούς, δικαστές, σωφρονιστικούς υπαλλήλους, οικοδόμους που χτίζουν φυλακές κλπ. Αν, μάλιστα, οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται όλες ιδιωτικά τότε η παραγωγή εκτοξεύεται.
2. Το ΑΕΠ είναι ένας απλός ποσοτικός δείκτης. Δεν καταγράφει τίποτε από την ποιότητα και τη σύνθεση της παραγωγής. Έτσι, είτε περιλαμβάνει πολεμικά προϊόντα είτε εκπαιδευτικές και υγειονομικές υπηρεσίες, αριθμητικά, άρα στην αποτίμησή τους, είναι το ίδιο. Ενώ, ακόμη χειρότερα, δεν ενδιαφέρεται καθόλου για ποιοτικούς δείκτες, όπως αυτοί που μετρούν την περιβαλλοντική υποβάθμιση ή, αντίστροφα, τον καθαρό αέρα. Μια πόλη βουτηγμένη στη βρώμα και στην θανατηφόρα δυσωδία μπορεί να εμφανίζεται ιδιαίτερα ευημερούσα σε όρους ΑΕΠ.
3. Το ΑΕΠ δεν δηλώνει τίποτε για τη διανομή του προϊόντος. Συνεπώς, μια πολύ άνιση και μια πολύ εξισωτική διανομή θεωρείται πως αντιπροσωπεύουν το ίδιο επίπεδο ευημερίας. Σκεφτείτε, όσο απλοϊκά απαιτείται, για να είναι καθαρά τα πράγματα, δυο χώρες με προϊόν 100 και ίδιο πληθυσμό 10 ανθρώπων. Στη μία υπάρχει ένας, ο οποίος καρπώνεται 91 μονάδες προϊόντος και οι άλλες εννιά τις υπόλοιπες 9 μονάδες. Αυτό σημαίνει πως ο πρώτος διαθέτει εισόδημα 91 και η καθεμιά από τις υπόλοιπες από 1 μονάδα. Κάτι σαν το Κατάρ, δηλαδή. Στη δεύτερη χώρα, ο ένας καρπώνεται 28 μονάδες και οι εννιά τις υπόλοιπες 72. Τώρα, το κατά κεφαλήν των εννιά, από 1 μονάδα, προηγουμένως, γίνεται 72:9 =8 μονάδες. Άρα, μ’ όλο που η ανισότητα διατηρείται, στη δεύτερη χώρα οι κατώτερες τάξεις έχουν οκταπλάσιο πραγματικό εισόδημα.
4. Το ΑΕΠ δεν περιλαμβάνει το προϊόν της παραοικονομίας και της αδήλωτης -φοροδιαφεύγουσας (απλοϊκό μάθημα 13)- παραγωγής. Το οποίο, σε κάποιες περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα υψηλό. Συνδέεται, μάλιστα, από μια άλλη ματιά, με όσα επισημάναμε στην προηγούμενη αντίρρηση, τη σχετική με τη διανομή, στο μέτρο, που τα οφέλη από αυτό το προϊόν, προφανώς, δεν τα καρπώνονται οι μισθωτοί και οι ημερομίσθιοι. Μιλάμε, σε ό,τι αφορά την παραοικονομία, για εξαιρετικά προσοδοφόρες δραστηριότητες, όπως η πορνεία και το τράφικινγκ, τον παράνομο τζόγο, το πάσης φύσεως λαθρεμπόριο, την αγορά ναρκωτικών, κλπ.
Ας ρίξουμε μια «εφαρμοσμένη» ματιά στα προηγούμενα, με παράδειγμα την γαλάζια μας πατρίδα.
Μετά από τη δεκαετία των σωτήριων -1ου, 2ου, 3ου, 4ου…- Μνημονίων Κατανόησης (Memoranda of Understanding!!!), η χώρα κατάφερε να είναι προτελευταία στην Ευρώπη σε αγοραστική δύναμη και, μ’ όλο τον βαυκαλισμό της, ακριβώς στο ίδιο επίπεδο -64 με μέσο της ΕΕ 100- με την «καθυστερημένη» Τουρκία (απλοϊκό μάθημα 3).
Δεδομένου, δε, πως η διανομή του εισοδήματος είναι by far από τις χειρότερες στην ΕΕ, η κατάσταση για τους εργαζόμενους είναι ακόμη ζοφερότερη. Βάλτε και την παραοικονομία, όπου είμαστε πρώτοι στην ΕΕ, με ποσοστό που υπερβαίνει το 30% του ΑΕΠ και τη φοροδιαφυγή, στην οποία παίρνουμε το στημένο πρωτάθλημα εδώ και δεκαετίες, και η εικόνα γίνεται ανάγλυφη, πραγματικά.
Δεν συνεχίζω. Νομίζω πως, οσοδήποτε απλοϊκά κι αν τα βλέπουμε, τα πράγματα είναι σαφή.
Με δεδομένο πως η Ελλάδα είναι μοναδικό παράδειγμα χώρας, που εξευτελίζει τα πάντα, ακόμα και τα στοιχειώδη economics, γίνονται και εξαιρετικά ευκρινή.
