«Περιοδεύων θίασος» (Κείμενο και σκηνοθεσία: Ελεάννα Γεωργούλη)
Αρκετές παραστάσεις και υβριδικά θεάματα γεννήθηκαν και παρουσιάστηκαν με αφορμή τα 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή την καλοκαιρινή περίοδο, ενώ έχουν ανακοινωθεί και αναμένονται ασμένως πολλές ακόμα για την χειμερινή σεζόν.
Οι περισσότερες από όσες είδε ο «Θεατής» ακολούθησαν την πεπατημένη, δηλαδή το κείμενο της παράστασης συνετέθη από μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν την άγρια εμπειρία του ξεριζωμού. Σε τέτοιες περιπτώσεις συνήθως επιλέγονται μαρτυρίες απλών ανθρώπων που μεταφέρουν αφτιασίδωτα τα παθήματα, με λόγο λαϊκό, ιδιωματικό καμιά φορά, με έντονη συναισθηματική φόρτιση, όπως συμβαίνει κάθε φορά που κάποιος ανακαλεί μια τραυματική εμπειρία. Σκληρές αφηγήσεις, γεμάτες οδύνη, αίμα, θάνατο και απελπισία. Γεμάτες αναπάντητα ερωτήματα. Στις περισσότερες από αυτές τις μαρτυρίες, η αφήγηση γίνεται με εναλλαγή του α΄ πληθυντικού –η συλλογικότητα της εμπειρίας– και του α΄ενικού – το βίωμα της προσωπικής περιπέτειας και το μαγματώδες ψυχικό αποτύπωμά του. Ο σκηνοθέτης καλείται να βρει τρόπους παρουσίασης αυτού του υλικού – από την παραδοσιακή, αλλά πάντα λειτουργική, μετωπική αφήγηση ως πιο ευφάνταστες παραστασιακές φόρμες.
Όμως η προσκόλληση στην συγκεκριμένη επιλογή δεν αφήνει χώρο σε μια ουσιαστική έρευνα για τα χιλιάδες κυριολεκτικά θέματα που ανακύπτουν από την περίοδο, αλλά ούτε και χρησιμοποιήθηκε ως ευκαιρία για να πειραματιστούν οι καλλιτέχνες μας στην σκηνική παρουσίαση της ιστορίας, πώς το θέατρο μπορεί να συναντήσει και να παρουσιάσει την ιστορία και να βάλει ουσιαστικά ερωτήματα για την κοινωνία, την πολιτική αλλά και τον εαυτό του. Ερωτήματα όπως η πολιτική αλλά και η ταξική διάσταση, ο ρόλος της εκκλησίας, ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων, οι σχέσεις και οι έριδες των εθνοτήτων της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η ίδια η έννοια του τραύματος στην ιστορική συνείδηση ενός λαού, η διανόηση διεθνής και ελληνική, η τέχνη, ο τύπος και πολλά, πάρα πολλά άλλα.
Σε αντίθεση με τα παραπάνω, ο «Περιοδεύων Θίασος», σε κείμενο και σκηνοθεσία της Ελεάννας Γεωργούλη, εμπεριείχε ιστορική έρευνα με συμπεράσματα και θέση που ενσωματώθηκαν δημιουργικά στην παράσταση. Η Γεωργούλη είναι ηθοποιός που από τα πρώτα βήματά της στον χώρο του θεάτρου έκανε δύσκολες, ποιοτικές επιλογές. Συμμετείχε για χρόνια στην πολύ σημαντική ομάδα «Σημείο Μηδέν», όπου έπαιξε εμβληματικούς ρόλους του παγκόσμιου θεατρικού ρεπερτορίου, με παλμό και ερμηνευτικό βάθος. Βραβεύτηκε μάλιστα το 2016 με το πρώτο βραβείο γυναικείου ρόλου από την Ένωση Μουσικών και Θεατρικών Κριτικών για την ερμηνεία της ως Μαρίας στον «Βόυτσεκ» του Μπύχνερ (σκ. Σ. Στρούμπος). Το 2020 ανοίχτηκε στην συγγραφή και την σκηνοθεσία, με τα «Κόκκινα Τετράδια», όπου φάνηκε μια ακόμη πλευρά της στέρεης θεατρικής, πολιτικής και φιλοσοφικής της σκευής, καθώς και οι αισθητικές της αναζητήσεις.
Ο «Περιοδεύων Θίασος» τυπικά ανήκει στο είδος του βαριετέ. Είναι μια παράσταση πολιτικού καμπαρέ που αρύεται από την σχετική παράδοση της Γερμανίας του Μεσοπολέμου. Η Γεωργούλη αγαπά το είδος. Το 2013 είχε ασχοληθεί ξανά με αυτό στο «Ντοκουμέντο», όπου, μαζί με την μοναδική Κάτια Γέρου, είχαν δημιουργήσει μια σπαρακτική παράσταση ως κριτική στην κρίση και τα πολιτικά και υπαρξιακά αδιέξοδα που επέφερε. Φέτος επιστρέφει στο βαριετέ μαζί με τον Γεράσιμο Γενατά, που επίσης έχει θητεύσει με επιτυχία στο είδος (θυμίζουμε την «Πατριδογνωσία» το 2013). Δίπλα τους ο Γιάννης Ασκάρογλου και η Μαρία Φλωράτου.
Πάνω σε ένα καράβι που μεταφέρει πρόσφυγες, τρεις καλλιτέχνες αποφασίζουν να διασκεδάσουν τον κόσμο. Δυο άντρες και μια γυναίκα. Ο γελωτοποιός, η ταχυδακτυλουργός και ο ακροβάτης. Τα νούμερά τους γλιστρούν μέσα στην ιστορία, ανατέμνουν ποιητικά την κατάσταση. Το κείμενο διασχίζει το χρόνο. Η νοσταλγία της Σμύρνης και ενός τρόπου ζωής που συνδύαζε αγαστά την Ανατολή και την Δύση εμπλέκεται τεχνηέντως με την αναζήτηση και απόδοση ευθυνών, με τον πόνο του ξεριζωμού, τη βία, το θάνατο, το άγριο ξύπνημα των εθνικισμών που παρέσυρε σε ασυγχώρητα λάθη και τις δύο πλευρές, τον μεγαλοϊδεατισμό που ρήμαξε την Ελλάδα, τη γενοκτονία των Αρμενίων, τον αφανισμό του ελληνικού στοιχείου από την Μ. Ασία, το ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων. Η Γεωργούλη διαβάζει την ιστορία της περιόδου και παίρνει θέση. Καταδικάζει τον πόλεμο, τον φανατισμό, τον εθνικισμό. Προσπαθεί να καταλάβει τι συνέβη και γιατί συνέβη, και πώς αυτό που συνέβη επέδρασε στους λαούς αλλά και στην προσωπική ζωή και καθημερινότητα καθενός ανθρώπου ξεχωριστά, πώς το ιστορικό τραύμα μεταγράφηκε σε προσωπική υπαρξιακή συνθήκη. Είναι φανερό πως το κίμενο έχει προκύψει από μελέτη ιστορικών πηγών και αναλύσεων, προσωπικών μαρτυριών και της πλούσιας σχετικής λογοτεχνίας. Συνέτηξε το υλικό και, όπου χρειάστηκε, επέλεξε αυστηρά ψήγματα εμπειριών που δίνουν την ευκαιρία μιας βαθιάς κατανόησης των φαινομένων, των ανθρώπων αλλά και της λειτουργίας της θεατρικής τέχνης μπροστά στο ιστορικό τραύμα.
Οι τρεις καλλιτέχνες διηγούνται ιστορίες, ιστορίες που δεν μένουν την προσωπική εμπειρία αλλά εξηγούν μέσα από αυτές, πλευρές αυτού που ονομάζουμε μικρασιατικό ζήτημα. Τις διηγούνται με ένταση, με χιούμορ που μετατρέπεται σε σπαρακτικό κλαυσίγελω. Η Νινέτ, η ταχυδακτυλουργός, αναλαμβάνει να μιλήσει για τη γενοκτονία, για το ξερίζωμα των πληθυσμών, τις χαμένες κουλτούρες και πολιτισμούς που επί αιώνες συνομιλούσαν δημιουργικά μέσα σε μια υπέροχη γλωσσική ιδίως πολυχρωμία, θυμίζοντας τον τρόπο που μιλά ο Πόλεμος στην αριστοφανική «Ειρήνη»: σ’ ένα γουδί πέταξαν τους λαούς και τους κοπάνισαν μέχρι να τους λιώσουν. Άνθρωποι ξεριζώθηκαν από τα μέρη τους, Έλληνες από την Μ. Ασία και Τούρκοι από την Ελλάδα. Οι αριθμοί είναι ιλιγγιώδεις αλλά ο ίλιγγος μεγαλώνει αν σκεφτούμε ότι πίσω από κάθε αριθμό είναι ένας άνθρωπος. Ο Ακροβάτης -ωραίο εύρημα να είναι ο γιος μιας ελληνίδας εταίρας και ενός μουσουλμάνου τούρκου, διηγείται πώς γλίστρησε πάνω σ’ ένα κομμένο χέρι. Ο γελωτοποιός, κουβαλώντας την παράδοση των σαιξπηρικών γελωτοποιών, μέσα από την τρέλα του εκσφενδονίζει αλογόκριτα αλήθειες που δύσκολα θα μπορούσαν να ειπωθούν αλλιώς, αποδίδει ευθύνες. Μετατρέπεται σε πίθηκο (είναι φανερή η αναφορά στην «Έκθεση για μια Ακαδημία» του Κάφκα), έτσι που τα όρια ανθρώπινο και θηριώδους παίρνουν νέες συμβολικές διαστάσεις. Η Ιστορία διατηρείται στην μνήμη μέσα από την τέχνη.
Η Γεωργούλη επέλεξε μια ρευστή μορφή παράστασης, δεν είμαστε ποτέ σίγουροι αν βλέπουμε την παράσταση στο πλοίο ή την πρόβα της ή ακόμα και την παράσταση στην οποία έχουμε κληθεί να είμαστε θεατές. Έτσι συντελείται ένα ενδιαφέρον παιχνίδι με τον χρόνο: τον δραματικό χρόνο, τον ιστορικό χρόνο, τον παραστασιακό χρόνο, εμπλέκοντας τους θεατές σε ένα πραγματικό στροβίλισμα και πετυχαίνοντας την μεγαλύτερη συμμετοχή τους. Δεν εκβιάζει το συναίσθημα, το αντίθετο, μας κρατά σε συνεχή πνευματική και κριτική εγρήγορση, απευθύνεται στην λογική μας, στην πολιτική μας κρίση, μας προκαλεί να σκεφτούμε πρώτα και να νοιώσουμε μετά, να μην μπλοκαριστούμε στο συναίσθημα γιατί η θυμική κρίση οδηγεί συχνά σε λάθη. Και η ελληνική κοινωνία λειτουργεί πολύ με το θυμικό, ιδιαίτερα όταν έχει να διαχειριστεί ιστορικά τραύματα. Στην αίσθηση της ρευστότητας συμβάλλει και το σκηνικό που ανακαλεί το καμαρίνι (σκηνικά και κοστούμια Γιώργος Τρικκαλιώτης). Ταιριαστή η μουσική που συνέθεσε ο Θάνος Κοσμίδης και που εκτελείται ζωντανά επί σκηνής από τους τρεις υποκριτές (Μ. Φλωράτου κοντραμπάσο, Γ. Γεννατάς κλαρινέτο, Γ. Ασκάρογλου κρουστά). Οι ερμηνείες υπηρετούν το συγγραφικό και σκηνοθετικό όραμα. Ο Γ. Γεννατάς, έμπειρος και ευρηματικός ηθοποιός, χρησιμοποιεί μια μεγάλη εκφραστική γκάμα από την υπερβολή και το γέλιο ως την σκοτεινή δραματικότητα. Η Μ. Φλωράτου έχει ευκινησία και εκφραστικές δυνατότητες. Ο Γ. Ασκάρογλου παίζει με νεύρο και δυναμισμό. Στην παράσταση η σωματικότητα έχει κυρίαρχο ρόλο, άλλωστε η σκηνοθέτρια, που επιμελήθηκε και την κίνηση, προέρχεται και θεραπεύει το σωματικό θέατρο.
Ο «Περιοδεύων Θίασος» ερεύνησε το ρόλο της θεατρικής τέχνης ως παραμυθίας και διατήρησης της μνήμης.
Η παράσταση είχε ενταχθεί στο πρόγραμμα «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός» και πρωτοπαρουσιάστηκε στο Ξενοπούλειο Αρχαιολογικό Μουσείο του Μεσολογγίου τον Αύγουστο και στις 6 Σεπτεμβρίου στα Λιπάσματα Δραπετσώνας, Από τις 22 Οκτωβρίου θα παίζεται στο θέατρο Ελέρ (Φρυνίχου 10, Πλάκα).
1 σχόλιο
Comments are closed.