Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει μακρά ιστορία επιμονής σε όρους δανείων που είναι επιβλαβείς για τις δημόσιες υπηρεσίες. Αυτή η πρακτική δεν άλλαξε ακόμη και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με τις αφρικανικές χώρες να πλήττονται περισσότερο.

Της Dian Maria Blandina – Πηγή: peoplesdispatch.org – Μετάφραση: Δημήτρης Γκιβίσης            

Πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι οι δεκαετίες σκληρών προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής του ΔΝΤ είναι μία από τις κύριες αιτίες των αδύναμων συστημάτων υγείας στην Αφρική. Αυτό έχει αναφερθεί ως η θεμελιώδης αιτία για τις αποτυχίες στην επιτήρηση και τον έλεγχο των ασθενειών που οδήγησαν στο ξέσπασμα του Έμπολα στη Δυτική Αφρική το 2014-16 (1).

Το χειρότερο είναι ότι ακόμη και η πανδημία του COVID-19 δεν οδήγησε σε αλλαγή πολιτικής εντός του ΔΝΤ. Όταν ο COVID-19 χτύπησε στις αρχές του 2020, οι περισσότερες αφρικανικές χώρες ήταν δεσμευμένες στις αποπληρωμές δανείων του ΔΝΤ. Από τον Ιανουάριο του 2020, 26 από τις 54 αφρικανικές χώρες υποβάλλονταν σε προγράμματα δανείων του ΔΝΤ που απαιτούσαν λιτότητα, αφήνοντας τις χώρες χωρίς χρήματα για να ξοδέψουν ελεύθερα για την προετοιμασία της έκτακτης ανάγκης, μια από τις βασικές προϋποθέσεις για μια ισχυρή απάντηση στον COVID-19.

Μέχρι τον Οκτώβριο του 2020, το ΔΝΤ είχε χορηγήσει δάνεια για τον COVID-19 σε 81 χώρες, 41 από τις οποίες ήταν στην Αφρική (2). Εκείνη την εποχή, πολλοί επεσήμαναν ότι τα δάνεια δεν ήταν αρκετά για να αντισταθμίσουν το άμεσο κόστος διαχείρισης του COVID-19, πόσο μάλλον για να αναπληρώσουν τις απώλειες μακροπρόθεσμα (3). Τα έκτακτα δάνεια δεν έκαναν τίποτα όσον αφορά την εξασφάλιση αναστολής πληρωμών για τα υπάρχοντα χρέη, συμπεριλαμβανομένων αυτών από το ΔΝΤ.

Οι εκθέσεις τόνιζαν ότι μέρος της χρηματοδότησης έκτακτης ανάγκης χρησιμοποιήθηκε στην πραγματικότητα για την εξόφληση χρεών αντί να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση του COVID-19 (4).

Αν και το ΔΝΤ δεν είναι ο μοναδικός πιστωτής για τις αφρικανικές χώρες, βρίσκεται στην κορυφή της πυραμίδας των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Η μη τήρηση του χρονοδιαγράμματος αποπληρωμής του ΔΝΤ θα είχε ως αποτέλεσμα περαιτέρω άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις από άλλους πιστωτές. Την ίδια στιγμή, τα δάνεια του ΔΝΤ είναι δομημένα με τρόπο που υπονομεύει την ικανότητα της κάθε κυβέρνησης να παρέχει δημόσιες υπηρεσίες. Οι προϋποθέσεις και το χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής του χρέους είναι συχνά εξαιρετικά αυστηρά. Έτσι, τα κονδύλια που χρειάζονται, για παράδειγμα, για την υγεία και την εκπαίδευση, περικόπτονται σε μεγάλο βαθμό και μεγάλα τμήματα του εισπραχθέντος φόρου προορίζονται για την πληρωμή του χρέους.

Σύμφωνα με το ΔΝΤ, από τις 41 αφρικανικές χώρες που ζήτησαν δάνεια για τον COVID-19, οι 17 ήδη είτε αντιμετωπίζουν προβλήματα χρέους είτε διατρέχουν υψηλό κίνδυνο. Άλλες χώρες εμπίπτουν στην κατηγορία της «βιώσιμης» αξιολόγησης κινδύνου, και έτσι σύμφωνα με το ΔΝΤ, δεν θα πρέπει να έχουν πρόβλημα να αποπληρώσουν το δάνειο. Ωστόσο, τα στοιχεία του Eurodad υποδεικνύουν ότι ακόμη και αυτές οι χώρες θα δυσκολευόντουσαν να εκπληρώσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις εάν δεν έκαναν σημαντικές περικοπές στους προϋπολογισμούς τους (5).

Η μη βιωσιμότητα υπονοείται επίσης από το αίτημα του ΔΝΤ για γενικά μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης/λιτότητας που θα εφαρμοστούν το συντομότερο δυνατό. Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών από το 2020 έδειξε ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες όλων των εισοδηματικών κατηγοριών οδεύουν ήδη προς μια κρίση χρέους πριν από τον COVID-19 (6).

Τοξικές προϋποθέσεις

Κατά κανόνα, τα δάνεια του ΔΝΤ συνοδεύονται από προϋποθέσεις, πράγμα που σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις υποχρεούνται να υιοθετήσουν συγκεκριμένες πολιτικές εάν θέλουν να λάβουν χρήματα.

Συνήθως, το πακέτο μέτρων περιλαμβάνει πολιτικές λιτότητας (συνδυασμός περικοπών σε κυβερνητικούς προϋπολογισμούς και επιδοτήσεις με ιδιωτικοποιήσεις), ξεπούλημα κρατικών περιουσιακών στοιχείων ή συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα πλήρως ή εν μέρει στην ανάπτυξη υποδομών, απελευθέρωση (άνοιγμα της χώρας σε ξένους επενδυτές στο εμπόριο και σε χρηματοπιστωτικούς τομείς), απορρύθμιση (κατάργηση ή μείωση των νόμων που προστατεύουν τα δικαιώματα των πολιτών και των εργαζομένων για τη δημιουργία ενός πιο δελεαστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος για τους διεθνείς επενδυτές) και μερικές φορές υποτίμηση του νομίσματος (μείωση της ανταλλακτικής αξίας για τη διευκόλυνση των εξαγωγών).

Αυτό το σύνολο πολιτικών στην πράξη οδηγεί σε μειωμένο αριθμό υγειονομικού προσωπικού, σε μειωμένους ή παγωμένους μισθούς των εργαζομένων στον τομέα της υγείας, και σε υψηλότερα τέλη υπηρεσιών υγείας. Όλες αυτές οι αλλαγές αποδυναμώνουν την εμβέλεια του συστήματος υγείας, ιδιαίτερα σε τομείς που οι επενδυτές θεωρούν μη επικερδείς και σπάταλους, όπως τα προγράμματα πρωτοβάθμιας φροντίδας και τα προγράμματα αγροτικής υγείας. Αυτό επηρεάζει αρνητικά την παρακολούθηση και τον έλεγχο των κρουσμάτων της νόσου και των εστιών των ασθενειών.

Ενώ το ΔΝΤ καυχήθηκε ότι η πλειονότητα των δανείων του για τον COVID-19 δεν περιέχουν προϋποθέσεις, μια μελέτη της Oxfam διαπίστωσε ότι η πλειοψηφία τους πρότεινε ή απαίτησε περικοπές στις κρατικές δαπάνες και στους μισθούς για την εξυπηρέτηση της αποπληρωμής του χρέους. Μόνο στην Αφρική, 19 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Σεϋχελλών, του Κάβο Βέρντε και της Νότιας Αφρικής, οι ώριμες ή πιο ευκατάστατες οικονομίες της Αφρικής σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα (7), πρόκειται να ξεκινήσουν μέτρα λιτότητας «μόλις υποχωρήσει η πανδημία», ή έως το 2023. Επιπλέον 14 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Σιέρα Λεόνε, του Νοτίου Σουδάν και της Γουινέας Μπισάου, ξεκίνησαν μέτρα λιτότητας ήδη από το 2021. Παρεμπιπτόντως, αυτές οι 14 χώρες θεωρούνται μεταξύ εκείνων με τα πιο αδύναμα συστήματα δημόσιας υγείας στην Αφρική, και ορισμένες είναι γεμάτες από εσωτερικές συγκρούσεις.

Όταν υπογράφτηκαν τα δάνεια, ήταν προφανές ότι αυτές οι χώρες δεν θα ανακάμψουν από την πανδημία και την οικονομική κρίση αρκετά σύντομα για να εγγυηθούν την αποπληρωμή των δανείων. Επομένως, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι στις αρχές του 2022, 13 αφρικανικές χώρες είχαν εγγραφεί σε έναν άλλο γύρο προγραμμάτων του ΔΝΤ, αυτή τη φορά μέσω των παραδοσιακών δανειακών μηχανισμών με αυστηρούς όρου

Άλλες αφρικανικές χώρες έχουν υποβάλει αίτηση για παράταση και αύξηση των δανείων τους από το ΔΝΤ πριν από τον COVID-19, και άλλες βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις με το ΔΝΤ για νέα δάνεια. Αξίζει να σημειωθεί, ότι στις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες η υπογραφή δανείου με το ΔΝΤ αποτελεί προϋπόθεση για την έναρξη των διαδικασιών αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους μιας χώρας. Για να το θέσω απλά, όταν οι χώρες θέλουν να διαπραγματευτούν με πιστωτές εκτός του ΔΝΤ, κυρίως από ανεπτυγμένες χώρες, οι πιστωτές απαιτούν από τις χώρες αυτές να υπογράψουν πρώτα δάνεια με το ΔΝΤ. Και έτσι ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται. Αποπληρώνοντας το χρέος αναλαμβάνοντας περισσότερα χρέη, με μακροχρόνια λιτότητα για τα επόμενα χρόνια.

Ζοφερό μέλλον για την υγεία;

Πολλές χώρες, ειδικά στην Αφρική, εξακολουθούν να αγωνίζονται να ελέγξουν την πανδημία και άλλες αναζωπυρούμενες ασθένειες λόγω της άνισης πρόσβασης σε εμβόλια και φάρμακα. Το βάθος των οικονομικών συνεπειών είναι ακόμα δύσκολο να προβλεφθεί. Σε συνδυασμό με τη λιτότητα και τις ιδιωτικοποιήσεις, αυτό θα μπορούσε να επιφέρει περαιτέρω αποδυνάμωση των συστημάτων υγείας στο άμεσο μέλλον. Είναι γνωστό ότι τα προγράμματα του ΔΝΤ πυροδοτούν συγκρούσεις ή κοινωνικές αναταραχές. καθώς οι κυβερνήσεις θεσπίζουν περικοπές σε θέσεις εργασίας και σε βασικές επιδοτήσεις, τις περισσότερες φορές σε τρόφιμα και καύσιμα. Το φαινόμενο είναι τόσο γνωστό που επινοήθηκε ένας όρος για αυτό -εξέγερση του ΔΝΤ !

Ειδήσεις από διάφορες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της Δυτικής Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, δείχνουν ότι ο κόσμος αντιμετωπίζει μια εκτεταμένη κρίση χρέους. Οι διαμαρτυρίες συχνά γίνονται βίαιες, και στη συνέχεια αντιμετωπίζονται σκληρά από τις αρχές, όπως οι συνεχιζόμενες διαδηλώσεις στο Σουδάν. Γινόμαστε ήδη μάρτυρες ενός νέου κύματος ταραχών του ΔΝΤ, συμπεριλαμβανομένου αυτών στη Γουινέα όπου οι δυνάμεις ασφαλείας σκότωσαν έναν διαδηλωτή κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων κατά των εκτοξευόμενων τιμών, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της τιμής της βενζίνης κατά 20%.

Η Verisk Maplecroft, μια συμβουλευτική εταιρεία ανάλυσης δεδομένων, αναφέρθηκε πρόσφατα στις 10 χώρες που διατρέχουν ακραίο κίνδυνο κοινωνικής αναταραχής (8). Μεταξύ αυτών είναι η Κένυα και η Σενεγάλη, οι οποίες έχουν ήδη εγγραφεί σε έναν άλλο γύρο προγραμμάτων του ΔΝΤ μετά τη λήψη ενός δάνειυο για τον COVID-19. Στην Τυνησία οι διαπραγματεύσεις σημαδεύονται από την πίεση του ΔΝΤ να εφαρμοστούν βαθιές περικοπές ακόμη και πριν υπογραφούν οι συμφωνίες, και στην περίπτωση της Αιγύπτου, το ΔΝΤ απαιτεί την εφαρμογή μέτρων λιτότητας πριν εγκρίνει μια συμφωνία. Όμως ενώ η κατάσταση φαίνεται πραγματικά απελπιστική, υπάρχει ακόμα περιθώριο για τις κυβερνήσεις να λάβουν διορθωτικά μέτρα τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο.  Οι λαοί μπορούν ακόμα να ωθήσουν τις κυβερνήσεις προς την κατεύθυνση της διαγραφής των μη βιώσιμων χρεών και της επιστροφής των επενδύσεων σε δημόσιους θεσμούς που είναι υπόλογοι στους πολίτες. Θα πρέπει επίσης να υπάρξει απαίτηση για τη δημιουργία μιας πραγματικής προοδευτικής φορολογίας και κοινωνικών μέτρων. Αυτές είναι μόνο μερικές στη λίστα των πιθανών λύσεων.

Η Dian Maria Blandina είναι ιατρός από την Ινδονησία και ακτιβίστρια στο PHM (People Health Movement) Αυτή τη στιγμή κάνει διδακτορικό στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ερευνώντας την σχέση μεταξύ των πολιτικών του ΔΝΤ και της υγείας.                     

 

  1. https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(14)70377-8/fulltext
  2. https://www.oxfam.org.uk/media/press-releases/over-80-per-cent-of-imf-covid-19-loans-will-push-austerity-on-poor-countries
  3. https://unctad.org/news/un-calls-25-trillion-coronavirus-crisis-package-developing-countries
  4. https://rightsindevelopment.org/missing-receipts
  5. https://www.eurodad.org/arrested_development
  6. https://unctad.org/system/files/official-document/gdsinf2020d3_en.pdf
  7. https://blogs.worldbank.org/africacan/africas-mics
  8. https://www.maplecroft.com/insights/analysis/cost-of-living-crisis-inflames-civil-unrest-risks-in-emerging-markets

 

Διαβάστε επίσης

Δίκη Πολύκαρπου Γεωργιάδη: μια κακόγουστη φάρσα της «Αντιτρομοκρατικής»

Ενάμιση χρόνο πριν, την Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2020, ο αγωνιστής Πολύκαρπος Γεωργιάδης…

Εντουάρ Λουί: «Ενάντια στον φασισμό, θα πάω να ψηφίσω έναν υποψήφιο που μισώ βαθιά»

Τον Εντουάρ Λουί, μια από τις πιο μαχητικές φωνές υπέρ της εργατικής…