Λίγες ημέρες μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για το νέο σύνταγμα στη Χιλή, εμφανίστηκαν διάφορες αναλύσεις σχετικά με τις αιτίες του συντριπτικού θριάμβου της επιλογής της απόρριψης έναντι της επιλογής της έγκρισης. Αν και οι αιτίες είναι πολλές, υπάρχει ένα θέμα που από την αρχή προκάλεσε βαθιά απόρριψη στη χιλιανή κοινωνία, η ιδέα της πολυεθνικότητας.

Tου Andrés Kogan Valderrama* | Πηγή: Rebelion (12.9.2022) | Μετάφραση: Α.Λ

Αρκετοί που τάχθηκαν υπέρ της έγκρισης υποστήριξαν ότι το πρόβλημα υπήρξε ακριβώς η ενσωμάτωση της πολυεθνικότητας στο νέο συνταγματικό κείμενο –λες και η Χιλή δεν έπρεπε να ενσωματώσει μια τέτοια έννοια– δεδομένου ότι η απόρριψη κέρδισε με μεγάλη διαφορά στις ζώνες με παρουσία ιθαγενών.

Ωστόσο, το πρόβλημα δεν θα έπρεπε να εντοπίζεται στην πολυεθνικότητα αυτή καθαυτή, αντίθετα, θα έπρεπε να αναγνωρίζεται στον ιστορικό ρατσισμό όχι μόνο του κράτους της Χιλής, αλλά και της χιλιανής κοινωνίας, η οποία φαίνεται να θέλει να απορρίψει τον ίδιο της τον εαυτό αρνούμενη την υπάρχουσα ποικιλομορφία, δεδομένου ότι οι αυτόχθονες λαοί υπάρχουν στη χώρα εδώ και αιώνες και θα συνεχίσουν να υπάρχουν, ανεξάρτητα από το αν θα έχουν ή όχι συνταγματική αναγνώριση.

Κατά συνέπεια, το βασικό πρόβλημα είναι ότι η ταυτότητα της Χιλής έχει ιστορικά οικοδομηθεί με βάση την ιδέα μιας ουδέτερης διασταύρωσης διαφορετικών φυλών (mestizaje), σαν να ήμασταν απλώς το αποτέλεσμα μιας μείξης ιθαγενών και Ευρωπαίων, αφήνοντας έξω κάθε αφρικανικό χαρακτηριστικό.

Με άλλα λόγια, με την πάροδο του χρόνου κατασκευάστηκε μια ιδέα ομοιογενούς Χιλιανικότητας, στην οποία το ιθαγενικό στοιχείο θεωρήθηκε κάτι που έπαψε να υπάρχει και που ξεπεράστηκε από αυτή τη νέα ταυτότητα, η οποία δημιούργησε, όπως σωστά επισημαίνει η κοινωνιολόγος Macarena Bonhomme (1), μια κρεολική ανωτερότητα έναντι των άλλων χωρών της περιοχής, βασισμένη στην πολιτιστική και θεσμική λευκότητα (whiteness).

Δεν είναι τυχαία, επομένως, όχι μόνο η άρνηση της ιδιότητας του πολιτικού υποκειμένου στους ιθαγενείς, που θεωρούνται όντα του παρελθόντος, αλλά και η περιφρόνηση και η υποτίμηση που επιδεικνύεται απέναντι σε λατινοαμερικάνους μετανάστες που έχουν πιό έντονα ιθαγενικά χαρακτηριστικά (Περουβιανοί, Βολιβιανοί και Εκουαδοριανοί) και αφρο-καταγόμενους (Κολομβιανοί, Δομινικανοί, Αϊτινοί), καθώς και απέναντι σε άλλες χώρες της περιοχής (Αργεντινή, Βενεζουέλα) που θεωρούνται ότι έχουν υπανάπτυκτους και διεφθαρμένους θεσμούς.

Ως εκ τούτου, το σημερινό Κράτος της Χιλής, όντας κληρονόμος του Κράτους που δημιούργησε ο Ντιέγκο Πορτάλες (Diego Portales) βάσει του συντάγματος του 1833, το οποίο προωθούσε τον πολιτικό συγκεντρωτισμό, καθώς εξακολουθεί να θεωρεί ότι είμαστε υπεράνω των υπολοίπων χωρών της περιοχής –γεγονός που προκύπτει από το ότι πάντα θεωρούσαμε ότι είμαστε πιο κοντά στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες–, συνεχίζει να διαδίδει ρατσιστικές και ξενοφοβικές ιδέες, όπως ότι είμαστε οι Άγγλοι της περιοχής, το τζάγκουαρ της Λατινικής Αμερικής ή ότι βρισκόμαστε σε μια κακή γειτονιά.

Με άλλα λόγια, η απόρριψη της πολυεθνικότητας δεν αποτελεί μόνο μια άρνηση να αποδεχτούμε ότι υπάρχουν διαφορετικά έθνη στη χώρα, αλλά και μια απόρριψη των γειτονικών χωρών, όπως η Βολιβία και το Εκουαδόρ, οι οποίες επίσης προώθησαν αυτή την έννοια στα νέα τους συντάγματα, γεγονός που την κατέστησε μια τριτοκοσμική λέξη και επομένως ακατάλληλη για τη Χιλή.

Σε αυτό το σενάριο, για τις πιο εθνικιστικές και νεοφιλελεύθερες ελίτ –οι οποίες ελέγχουν τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις, τα μεγάλα μέσα μαζικής ενημέρωσης και έχουν κάνει πολύ καλή χρήση των νέων μορφών ψηφιακής επικοινωνίας–, ήταν πολύ εύκολο να εγκαταστήσουν μια σχάση μεταξύ της Χιλιανικότητας και της πολυεθνικότητας, όπου η πολυεθνικότητα δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια ιθαγενιστική, ευνοιοκρατική, αποσχιστική ιδέα που θα έφερνε μόνο τη διαίρεση και την καταστροφή αυτού που γνωρίζουμε ως Χιλή.

Επιπλέον, ρίζωσε βαθιά η ιδέα ότι η πολυεθνικότητα ήταν απλώς μια ταυτοτική ιδέα κάποιων λίγων και ήταν αντι-Χιλιανική, καθώς υποτίθεται ότι παραχωρούσε προνόμια στους αυτόχθονες λαούς εις βάρος των Χιλιανών, οι οποίοι περνούσαν σε δεύτερη κατηγορία, κάτι που θα ήταν ιδανικό για να τροφοδοτήσει τη δυσαρέσκεια και την οργή εναντίον εκείνων που θα ήθελαν να μας πάρουν τη χώρα και τα δικαιώματά μας.

Όμως, πρέπει επίσης να αναφέρουμε την αλαζονεία και τη ματαιοδοξία πολλών μελώς της Συντακτικής Συνέλευσης, ιθαγενών και μη ιθαγενών, εξαιρετικά σίγουρων για την επιτυχία της εν εξελίξει διαδικασίας, εγκλωβισμένων και εντελώς αποκομμένων από την χιλιανή κοινωνία με τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε, οι οποίοι πίστεψαν ότι το να τεθούν και να εγκριθούν η πολυεθνικότητα και τα διάφορα ιθαγενικά δικαιώματα στην ολομέλεια της Συνταγματικής Συνέλευσης, θα ήταν αρκετό για να σβηστεί ένας ρατσισμός αιώνων από τη χιλιανή κοινωνία.

Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε τις αρκετές αστοχίες που έγιναν, όπως ότι δεν επέτρεψαν να ακουστεί ο εθνικός ύμνος κατά την εγκατάσταση της Συνέλευσης, όταν είπαν ότι οι στίχοι του εθνικού ύμνου θα μπορούσαν να αλλάξουν, όταν αναφέρθηκε η πιθανότητα να απαιτείται βίζα για τις ιθαγενικές περιοχές, όταν δεν προσκάλεσαν τους πρώην προέδρους της Χιλής στην τελετή λήξης, αποδεικνύοντας έτσι ότι υπήρξε μια πλήρης έλλειψη κριτηρίων και μια γιγαντιαία ανευθυνότητα απέναντι στη χώρα, η οποία μας κόστισε πολύ ακριβά και άφησε στην πολυεθνικότητα το στίγμα μιας καταραμένης λέξης.

Εν ολίγοις, η απόρριψη του νέου συντάγματος και της πολυφωνίας κλείνει τη δυνατότητα να επανασυνδεθούμε και να συμφιλιωθούμε ειρηνικά ως χώρα, γεγονός που σίγουρα θα έχει αρνητικές συνέπειες για τη σύγκρουση μεταξύ του χιλιανού Κράτους και του λαού των Μαπούτσε, καθώς θα βγουν ενισχυμένοι οι ακραίοι τομείς που δεν θέλουν διάλογο ούτε  βλέπουν τον άλλον ως ίσο, αλλά ως εχθρό, και ο ρατσισμός, οι διακρίσεις, η βία, οι επιθέσεις, η καταστολή, η δυσπιστία και ο φόβος να αποτελέσουν τους μεγάλους νικητές αυτής της αποτυχημένης θεσμικής συντακτικής διαδικασίας.

 

* Ο Αντρές Κόγκαν Βαλντεράμα είναι κοινωνιολόγος του Δήμου Lo Prado (Μητροπολιτική Περιφέρεια της Χιλής). Σπούδασε Κοινωνιολογία στο Κεντρικό Πανεπιστήμιο της Χιλής, Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο της Χιλής. Μεταπτυχιακό στην Επικοινωνία και τον Σύγχρονο Πολιτισμό και διδακτορικό στις Κοινωνικές Σπουδές της Λατινικής Αμερικής από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Κόρδοβα της Αργεντινής.

_____________________

Σημείωση

1. https://oplas.org/sitio/2022/09/08/macarena-bonhomme-mestizaje-blanquitud-y-racismo-en-chile/

Διαβάστε επίσης

Δίκη Πολύκαρπου Γεωργιάδη: μια κακόγουστη φάρσα της «Αντιτρομοκρατικής»

Ενάμιση χρόνο πριν, την Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2020, ο αγωνιστής Πολύκαρπος Γεωργιάδης…

Εντουάρ Λουί: «Ενάντια στον φασισμό, θα πάω να ψηφίσω έναν υποψήφιο που μισώ βαθιά»

Τον Εντουάρ Λουί, μια από τις πιο μαχητικές φωνές υπέρ της εργατικής…