Ο Ερίκ Τουσέν (Éric Toussaint) είναι ιστορικός και Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Λιέγης και του Πανεπιστημίου Paris VIII. Είναι ιδρυτικό μέλος της Επιτροπής για την Κατάργηση του παράνομου Χρέους (Comité pour l’Abolition des Dettes illégiTiMes–CADTM), εκπρόσωπος του διεθνούς δικτύου της και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της ATTAC Γαλλίας. Τη συνέντευξη πήρε ο Sushovan Dhar, ακτιβιστής, συνδικαλιστής και υποστηρικτής της Τέταρτης Διεθνούς στην Ινδία.
Πηγή: Rebelión (29.4.22) | Mετάφραση: Α.Λ.
Πόσο υψηλό είναι το δημόσιο χρέος της Ουκρανίας και ποιοι είναι οι κύριοι πιστωτές της;
Το εξωτερικό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος της Ουκρανίας ανέρχεται σε περίπου 130 δισεκατομμύρια δολάρια, το μισό από αυτό είναι δημόσιο χρέος, το άλλο μισό είναι χρέος του ιδιωτικού τομέα. Οι δημόσιες αρχές έχουν επίσης εσωτερικό χρέος άνω των 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το εξωτερικό δημόσιο χρέος με τη μορφή κρατικών ομολόγων ανερχόταν σε 20 δισ. δολάρια το 2021, το σύνολο των οποίων (έχουν εκδοθεί 14 ομόλογα) διέπεται από το αγγλικό δίκαιο και σε περίπτωση διαφοράς μπορεί να προσφύγει κανείς στα βρετανικά δικαστήρια. Το 2021, το χρέος προς το ΔΝΤ ξεπερνούσε τα 13 δισ. δολάρια. Το χρέος προς την Παγκόσμια Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης και, τέλος, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ξεπερνούσε τα 8 δισ. δολάρια. Τα ποσά που πρέπει να αποπληρωθούν το 2022, τόσο για το εξωτερικό όσο και για το εσωτερικό χρέος, είναι τεράστια και μη βιώσιμα λόγω της εμπόλεμης κατάστασης.
Τέλος, πρέπει να προσθέσουμε το διμερές εξωτερικό χρέος της Ουκρανίας προς την Κίνα, τη Γαλλία, τη Γερμανία, άλλες χώρες της ΕΕ, τις ΗΠΑ, και ένα χρέος ύψους 3 δισ. δολαρίων προς τη Ρωσία. Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής, το δημόσιο χρέος της Ουκρανίας έχει σαφώς αυξηθεί, διότι το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα χορήγησαν νέα δάνεια ύψους 5 δισ. δολαρίων, ενώ και τα άλλα πολυμερή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα χορήγησαν δάνεια έκτακτης ανάγκης. Και η κυβέρνηση έχει εκδώσει περισσότερα από 2 δισ. δολάρια σε νέα χρεόγραφα, τα λεγόμενα «ομόλογα πολέμου» (war bonds).
Ποιο είναι το ιστορικό της υπερχρέωσης της Ουκρανίας;
Θα συνοψίσω ένα σύντομο ιστορικό της υπερχρέωσης της Ουκρανίας από την ανεξαρτησία της, πριν από 30 χρόνια, όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε στα τέλη του 1991. Η Ουκρανία δεν κληρονόμησε χρέος από τη Σοβιετική Ένωση, οπότε ξεκίνησε τη νέα της πορεία σε ευνοϊκή κατάσταση, αλλά η διαδικασία της καπιταλιστικής αποκατάστασης ήταν τόσο βίαιη, που οι Ουκρανοί γραφειοκράτες που την έκαναν άδειασαν τα κρατικά ταμεία. Οι ολιγάρχες πλούτισαν με εκπληκτικό τρόπο εις βάρος της κρατικής περιουσίας, όπως ακριβώς συνέβη στη Ρωσική Ομοσπονδία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Τατζικιστάν κ.λπ. Ενώ οι ολιγάρχες πλούτιζαν με εκπληκτικό τρόπο, επωφελούνταν και από την υποστήριξη της κυβέρνησης, η οποία τους επέτρεψε να αποκτήσουν δημόσια περιουσία για ψίχουλα. Η κυβέρνηση χρηματοδοτούσε μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού μέσω του χρέους, καθώς οι πλουσιότεροι κάτοικοι της Ουκρανίας δεν είχαν σχεδόν καμία φορολογική επιβάρυνση και, πρακτικά, δεν πλήρωναν σχεδόν κανέναν φόρο. Η ουκρανική κυβέρνηση προσέφυγε στον δανεισμό ακόμα και από τις ιδιωτικές τράπεζες που είχαν δημιουργήσει οι ολιγάρχες. Και ενώ αυτοί επωφελούνταν από κάθε είδους κρατικές ενισχύσεις, δάνειζαν μέρος των χρημάτων αυτών στο κράτος με επιτόκιο που τους επέτρεπε να αποκομίζουν σημαντικά κέρδη.
Η κυβέρνηση κατέφυγε επίσης σε εξωτερικό δανεισμό;
Ναι, η κυβέρνηση κατέφυγε σε εξωτερικό δανεισμό. Εξέδωσε χρεωστικούς τίτλους στις διεθνείς χρηματαγορές. Επίσης, δανείστηκε από ξένες τράπεζες. Δανείστηκε από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Το χρέος αυξανόταν διαρκώς κατά τις δεκαετίες του 1990 και 2000. Το ΔΝΤ έθεσε ως προϋπόθεση για τη χορήγηση δανείων στην Ουκρανία την εφαρμογή της στρατηγικής του σοκ, με τα τυπικά νεοφιλελεύθερα μέτρα: απελευθέρωση και προώθηση του εξωτερικού εμπορίου, απελευθέρωση των τιμών, μείωση των καταναλωτικών επιδοτήσεων για τις λαϊκές τάξεις, υποβάθμιση μιας σειράς βασικών υπηρεσιών. Το ΔΝΤ ενθάρρυνε επίσης την επιτάχυνση της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης των δημόσιων επιχειρήσεων. Κάθε φορά, το ΔΝΤ έθετε έναν στόχο για τη μείωση του δημόσιου ελλείμματος. Το ΔΝΤ συνέβαλε στην επισφαλή απασχόληση στην αγορά εργασίας διευκολύνοντας τις απολύσεις στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα. Τα αποτελέσματα των πολιτικών που συνέστησε το ΔΝΤ ήταν δραματικά. Υπήρξε εξαιρετικά σοβαρή φτωχοποίηση του πληθυσμού. Σε τέτοιο βαθμό που η Ουκρανία, το 2015, είχε το χαμηλότερο επίπεδο πραγματικών μισθών από οποιαδήποτε άλλη χώρα στην Ευρώπη.
Υπάρχει σημαντικό μέρος του χρέους της Ουκρανίας που είναι παράνομο;
Η απάντηση είναι ναι: η συντριπτική πλειονότητα του χρέους της Ουκρανίας, πιθανότατα το σύνολο του χρέους της Ουκρανίας, είναι παράνομο. Το χρέος αυτό δεν αναλήφθηκε προς το συμφέρον του πληθυσμού, αλλά συσσωρεύτηκε για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα του πλουσιότερου 1% και των διεθνών πιστωτών. Το τίμημα ήταν η δραματική υποβάθμιση των κοινωνικών δικαιωμάτων και των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού.
Ακόμη και πριν από τις δύο επιθέσεις που διέπραξε η Ρωσική Ομοσπονδία με επικεφαλής τον Βλαντιμίρ Πούτιν, το 2014 και το 2022, το χρέος της Ουκρανίας ήταν ένα χρέος που δεν ωφέλησε τον πληθυσμό και ήταν απολύτως φυσιολογικό να θεωρηθεί ότι το χρέος αυτό δεν έπρεπε να πληρωθεί από τον ουκρανικό λαό.
Επίθεση πυραύλου στη Μαριούπολη
Ποια χρέη πρέπει να διαγραφούν κατά προτεραιότητα;
Το χρέος που διεκδικεί το ΔΝΤ, το οποίο είναι μακράν το σημαντικότερο μεταξύ των πολυμερών χρεών, θα πρέπει να διαγραφεί διότι το ΔΝΤ έπαιξε άμεσο ρόλο στη διαδικασία σταδιακής καταστροφής της ουκρανικής οικονομίας και στη δραματική υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Το ΔΝΤ ευνόησε επίσης τον πλουτισμό του πλουσιότερου τμήματος του πληθυσμού και ενίσχυσε την αύξηση των ανισοτήτων.
Είναι απαραίτητο να ανοίξει ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο σε σχέση με το χρέος που διεκδικεί η Ρωσία από την Ουκρανία. Τον Δεκέμβριο του 2013, όταν πρόεδρος της χώρας ήταν ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος συνδεόταν στενά με το καθεστώς Πούτιν, η Ρωσία έπεισε τον υπουργό Οικονομικών της Ουκρανίας να εκδώσει ομόλογα αξίας 3 δισ. δολαρίων στο χρηματιστήριο του Δουβλίνου στην Ιρλανδία. Αυτή ήταν μια πρώτη έκδοση την οποία θα μπορούσαν να ακολουθήσουν και άλλες φτάνοντας σταδιακά τα 15 δισ. δολάρια. Η πρώτη, λοιπόν, έκδοση ομολόγων ανήλθε σε 3 δισ. δολάρια και όλοι οι τίτλοι που πωλήθηκαν στο Δουβλίνο αγοράστηκαν από τη Ρωσική Ομοσπονδία μέσω μιας ιδιωτικής εταιρείας που είχε συστήσει η Ομοσπονδία στην Ιρλανδία. Το επιτόκιο που έπρεπε να καταβληθεί ήταν 5%. Τον επόμενο χρόνο, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία η οποία μέχρι τότε αποτελούσε μέρος της Ουκρανίας. Η ουκρανική κυβέρνηση άλλαξε ως αποτέλεσμα των λαϊκών κινητοποιήσεων, η φύση των οποίων μπορεί να συζητηθεί, καθώς υπήρξε ταυτόχρονα μια πραγματική λαϊκή εξέγερση και παρέμβαση της δεξιάς και της ακροδεξιάς. Υπήρχε επίσης η βούληση των δυτικών δυνάμεων να επωφεληθούν από τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Όλα αυτά είναι αρκετά περίπλοκα και δεν αισθάνομαι σε θέση να κάνω εδώ μια ανάλυση αυτού που ονομάστηκε πορτοκαλί επανάσταση. Η νέα κυβέρνηση συνέχισε για σύντομο χρονικό διάστημα την αποπληρωμή του χρέους προς τη Ρωσία και, συνολικά, καταβλήθηκαν 233 εκατομμύρια δολάρια σε τόκους προς τη Ρωσία. Στη συνέχεια, από τον Δεκέμβριο του 2015, η κυβέρνηση αποφάσισε να αναστείλει την αποπληρωμή αυτού του χρέους.
Εν ολίγοις, η ουκρανική κυβέρνηση δικαιολόγησε την αναστολή των πληρωμών, εξηγώντας ότι η Ουκρανία είχε το δικαίωμα να λάβει αντίμετρα κατά της Ρωσίας επειδή η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία και προσάρτησε την Κριμαία. Πράγματι, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, ένα κράτος έχει το δικαίωμα να λάβει αντίμετρα και να αναστείλει την εκτέλεση μιας σύμβασης σε παρόμοιες συνθήκες.
Η Ρωσική Ομοσπονδία διαμαρτυρήθηκε στα δικαστήρια του Ηνωμένου Βασιλείου, στο Λονδίνο, για την αναστολή των πληρωμών από την Ουκρανία. Όντως, είχε προβλεφθεί ότι οι τίτλοι που εκδόθηκαν θα υπόκειντο στο αγγλικό δίκαιο και τα βρετανικά δικαστήρια θα είχαν δικαιοδοσία σε περίπτωση διαφοράς. Ως εκ τούτου, η Ρωσία υπέβαλε καταγγελία κατά της Ουκρανίας, απαιτώντας από τα βρετανικά δικαστήρια να διατάξουν την Ουκρανία να συνεχίσει την αποπληρωμή του χρέους. Η νομική διαδικασία ξεκίνησε το 2016. Κατά τη στιγμή της συνέντευξης αυτής, η βρετανική δικαιοσύνη δεν έχει ακόμη εκδώσει οριστική απόφαση, η οποία θα έπρεπε να εκδοθεί εντός μερικών εβδομάδων ή μηνών.
Υπήρξε μια πρώτη απόφαση, την οποία ακολούθησε έφεση. Στις 11 Νοεμβρίου 2021 πραγματοποιήθηκε συνεδρίαση του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ηνωμένου Βασιλείου (η συνεδρίαση αυτή έχει αναρτηθεί ολόκληρη στον ιστότοπο του Ανώτατου Δικαστηρίου εδώ).
Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι στην αρχή δεν υπήρχε ομοφωνία μεταξύ των Βρετανών δικαστών. Κυρίως ο επικεφαλής δικαστής Γουίλιαμ Μπλερ (William Blair) –αδελφός του Τόνυ Μπλερ–, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την έναρξη της δικαστικής διαδικασίας, ήταν μέχρι πρόσφατα πολύ κοντά στη Ρωσία του Πούτιν και υπέρ του να δώσει δίκιο στη Ρωσία. Είναι που δικαστικό σώμα του Ηνωμένου Βασιλείου θέλει να παραμείνει ελκυστικό για τους επενδυτές… Ο Γουίλιαμ Μπλερ εξέδωσε μια απόφαση τον Μάρτιο του 2017 στην οποία δεν αποδεχόταν μια σειρά από επιχειρήματα που προέβαλε η Ουκρανία, τα οποία ωστόσο ήταν προφανή (1). Διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε πραγματικός εξαναγκασμός από τη Ρωσία στην Ουκρανία. Εκτίμησε ότι δεν επρόκειτο για σύγκρουση Κράτους εναντίον Κράτους. Συμφώνησε με την άποψη της Ρωσίας ότι η εταιρεία που αγόρασε τους ουκρανικούς τίτλους (The Law Debenture Trust Corporation P.L.C.) είναι ιδιωτική εταιρεία. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η εταιρεία αυτή ενεργεί απευθείας για λογαριασμό της Ρωσίας και η Ρωσία ήταν αυτή που αγόρασε όλους τους τίτλους.
Στη συνέχεια, το Εφετείο αμφισβήτησε την απόφαση που εξέδωσε ο Γουίλιαμ Μπλερ και τώρα η δίκη αυτή έφτασε στο τελικό στάδιο: στο Ανώτατο Δικαστήριο.
Καθώς η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία από τον Φεβρουάριο του 2022, προκαλώντας τεράστιες ανθρώπινες απώλειες και διαπράττοντας εγκλήματα πολέμου, δεν νοείται πώς το Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου θα μπορούσε να δώσει δίκιο στη Ρωσία εναντίον της Ουκρανίας για το ζήτημα του χρέους. Η απόφαση που θα εκδοθεί θα επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τη δραματική φύση της σύγκρουσης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Εάν το Δικαστήριο αναγνωρίσει ότι η Ρωσία άσκησε εξαναγκασμό κατά της Ουκρανίας και εάν το Δικαστήριο αναγνωρίσει ότι η Ουκρανία έχει το δικαίωμα να λάβει αντίμετρα, αυτό θα δημιουργήσει νομολογία και άλλα Κράτη θα μπορούν να επικαλούνται αυτή τη νομολογία στις διαφορές τους με τους πιστωτές. Είναι λοιπόν ένα σημαντικό ζήτημα.
Ποια είναι η θέση της Επιτροπής για την Κατάργηση του παράνομου Χρέους – CADTM σχετικά με τη διαγραφή των χρεών της Ουκρανίας;
Η CADTM θεωρεί ότι όλα τα χρέη της Ουκρανίας πρέπει να διαγραφούν. Πρόκειται αφενός για χρέη που βρίσκονται στα χέρια ιδιωτών πιστωτών και αντιπροσωπεύουν το 80% του εξωτερικού χρέους. Επιπλέον υπάρχουν τα χρέη που διεκδικούν το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και άλλοι πολυμερείς οργανισμοί, καθώς και τα χρέη που διεκδικούν τα κράτη, γνωστά ως διμερή χρέη. Η CADTM ζητώντας τη διαγραφή του ουκρανικού χρέους εντάσσεται σε ένα διεθνές αίτημα (2) που ξεκίνησε μετά την εισβολή στην Ουκρανία από κοινωνικά κινήματα και ανθρώπους στην Ουκρανία που αντιστέκονται στην εισβολή. Πολύ σωστά, οι υπογράφοντες αυτό το ψήφισμα δηλώνουν: «Τα χαοτικά δάνεια και η επιβολή αντικοινωνικών όρων, που συνεπάγεται το χρέος, ήταν το αποτέλεσμα μιας ολοκληρωτικής ολιγαρχοποίησης: απρόθυμοι να αγωνιστούν εναντίον των πλουσίων, οι κρατικοί άρχοντες βυθιζόταν όλο και πιο βαθιά στο χρέος. Τα δάνεια χορηγήθηκαν υπό τον όρο της μείωσης των κοινωνικών δαπανών και η αποπληρωμή τους, τους αναγκάζει να κάνουν οικονομία σε ζωτικές ανάγκες και να εφαρμόζουν λιτότητα σε ζωτικούς τομείς της οικονομίας». Αυτός είναι αρκετός λόγος για να απαιτήσουμε τη διαγραφή του ουκρανικού χρέους.
Τι κάνει η ουκρανική κυβέρνηση;
Είναι πράγματι πολύ σημαντικό να θέσουμε το ερώτημα: τι κάνει η ουκρανική κυβέρνηση; Αντί να αναστείλει την αποπληρωμή του χρέους προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες του πληθυσμού και να αντισταθεί στην εξωτερική επιθετικότητα, η ουκρανική κυβέρνηση, σε μια καθαρά νεοφιλελεύθερη λογική, συνεχίζει να αποπληρώνει το χρέος, με εξαίρεση το χρέος που διεκδικεί η Ρωσία. Η κατάσταση είναι, επομένως, εξαιρετικά σοβαρή. Παρά το γεγονός ότι θα έπρεπε να αναστείλει την αποπληρωμή του χρέους, η κυβέρνηση θέλει οπωσδήποτε να παραμείνει αξιόπιστη στα μάτια των χρηματοπιστωτικών αγορών και των διαφόρων δανειστών και, ως εκ τούτου, συνεχίζει να παίρνει σημαντικά ποσά από τον προϋπολογισμό της για την αποπληρωμή των τόκων του χρέους.
Η κυβέρνηση λαμβάνει επίσης νέα δάνεια. Τώρα εκδίδει πολεμικά ομόλογα που πωλούνται στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Έτσι, αυτή η ουκρανική κυβέρνηση αυξάνει το χρέος, αύξησε επίσης τις απαιτήσεις της για δάνεια προς το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και άλλους διμερείς πιστωτές. Επιπλέον, συνεχίζει να εφαρμόζει νεοφιλελεύθερες αντικοινωνικές πολιτικές λιτότητας, με επιχείρημα την ανάγκη καταβολής έκτακτων προσπαθειών για την αντίσταση στη ρωσική εισβολή. Η κυβέρνηση εξέδωσε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο οι εργαζόμενοι πρέπει να εργάζονται περισσότερο, πρέπει να παίρνουν λιγότερες άδειες και επέτρεψε στους εργοδότες να απολύουν ευκολότερα τους εργαζόμενους εν μέσω της εμπόλεμης κατάστασης. Νομίζω ότι είναι απαραίτητο να καταγγείλουμε την πολιτική της σημερινής κυβέρνησης. Θα έπρεπε να υιοθετήσει μια εντελώς διαφορετική πολιτική: να αναστείλει την πληρωμή του χρέους, να απαιτήσει από τις χώρες όπου βρίσκονται τα περιουσιακά στοιχεία των Ουκρανών ολιγαρχών να απαλλοτριώσουν αυτά τα περιουσιακά στοιχεία και να τα επιστρέψουν στον ουκρανικό λαό. Φυσικά, είναι επίσης απαραίτητο και αποτελεί προτεραιότητα, να απαλλοτριωθούν οι Ρώσοι ολιγάρχες και να χρησιμοποιηθούν τα περιουσιακά τους στοιχεία για ένα ταμείο ανασυγκρότησης της Ουκρανίας υπό τον έλεγχο των κοινωνικών κινημάτων. Όμως, αν και ο διεθνής Τύπος ορθώς δίνει έμφαση στους Ρώσους ολιγάρχες, η CADTM δεν έχει κανένα λόγο να θεωρεί τους Ουκρανούς ολιγάρχες συμμάχους του ουκρανικού λαού. Η ταξική πάλη κατά τη διάρκεια του πολέμου συνεχίζεται. Οι Ουκρανοί ολιγάρχες πρέπει να λογοδοτήσουν και να απαλλοτριωθούν, ενώ στην πραγματικότητα, με τη συνενοχή της ουκρανικής κυβέρνησης και των ξένων δυνάμεων, οι ολιγάρχες αυτοί συνεχίζουν να πλουτίζουν με απολύτως σκανδαλώδη τρόπο.
Η ουκρανική κυβέρνηση θα έπρεπε επίσης να διατάξει την επιβολή πολεμικού φόρου στους πλουσιότερους, το πλουσιότερο 1%, για τη χρηματοδότηση της πολεμικής προσπάθειας. Θα έπρεπε να διενεργηθεί λογιστικός έλεγχος του χρέους με τη συμμετοχή των πολιτών, διότι το χρέος αυτό έχει λάβει τέτοιες διαστάσεις που είναι απολύτως αδιανόητο να μην κατονομάζονται οι υπεύθυνοι για την εντελώς ανεύθυνη υπερχρέωση της προηγούμενης και της σημερινής κυβέρνησης.
____________________________
1. Βλέπε εδώ το σχόλιο των Monica Feria-Tinta και Alister Wooder, Sovereign debt enforcement in English Courts: Ukraine and Russia meet in the Court of Appeal in USD 3 bn Eurobonds dispute.
2. https://www.cadtm.org/Les-gens-du-monde-entier-demandent-au-FMI-d-annuler-la-dette-injuste-de-l
