Ο Πούτιν «διορθώνει» τον Λένιν: το Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1918, η νεαρή ρωσική επανάσταση παραχωρούσε την Ουκρανία στις Κεντρικής Δυνάμεις, με δύο συμφωνίες στο Μπρεστ-Λιτόφσκ της Λευκορωσίας. Με τις συμφωνίες αυτές εκπληρωνόταν η επαναστατική υπόσχεση για τα βασικά, για γη και ειρήνη, τερματιζόταν δηλαδή η ανάμειξη της Ρωσίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, που είχε γονατίσει τη ρωσική κοινωνία. «Διορθώνοντας» τον Λένιν, ο Πούτιν ενταφίασε μιαν ακόμα συμφωνία στο έδαφος της Λευκορωσίας, αυτή του Μινσκ, προχωρώντας στην αναγνώριση των περιοχών των Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ, ως ανεξάρτητων «λαϊκών δημοκρατιών», όπως ζήτησε η ρωσική Δούμα –με ευρύτατη πλειοψηφία–, στις 15 Φεβρουαρίου. Με αυτή τη διπλή «διόρθωση», η Ρωσία απαντά στους ουκρανικούς βομβαρδισμούς του Ντονμπάς. Αλλά, καθώς νατοϊκά στρατεύματα έχουν ήδη αναπτυχθεί γύρω από την Ουκρανία (Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία, Πολωνία), και άλλα βρίσκονται σε ετοιμότητα (Σλοβακία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία), η Ευρώπη είναι πλέον πιο κοντά στον πόλεμο απ’ όσο μπορούν να θυμηθούν οι γενιές που δεν έζησαν την αιματοχυσία του 1939-1945.
Συμφωνία Μινσκ ΙΙ: ένα φύλο συκής
Τη σημασία (και την επικινδυνότητα) της κίνησης της Ρωσίας μπορεί να την καταλάβει κανείς υπό το φως της δεύτερης ειρηνευτικής συμφωνίας του Μινσκ (Μινσκ ΙΙ), που είχε επιτευχθεί το Φεβρουάριο του 2015, με τη μεσολάβηση Γαλλίας και Γερμανίας, και είχε διακόψει προσωρινά τη σύρραξη στην περιοχή.
Το Μινσκ ΙΙ προέβλεπε κατάπαυση του πυρός και απομάκρυνση του βαρέος οπλισμού στα ρωσο-ουκρανικά σύνορα. Προέβλεπε, επίσης, την επιστροφή των αυτόνομων ρωσόφωνων περιοχών του Ντόνετσκ και Λουχάνσκ υπό ουκρανική διοίκηση, την αποτροπή δηλαδή του περαιτέρω διαμελισμού της Ουκρανίας, μετά τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας, το 2014. Την ίδια στιγμή, σημείωνε τη δέσμευση της Ουκρανίας να αναθεωρήσει το Σύνταγμά της, προκειμένου οι ρωσόφωνες περιοχές να απολαμβάνουν αυξημένη αυτονομία.
Εφτά χρόνια μετά, κι ενώ η ρωσο-ουκρανική σύρραξη έχει κοστίσει ήδη 14.000 ανθρώπινες ζωές, το Μινσκ ΙΙ αποδεικνύεται φύλο συκής, τη στιγμή που στα σύνορα τον πρώτο λόγο έχουν ήδη βομβαρδιστικά, drones και πάνοπλοι στρατιώτες. Η συμφωνία παραβιάζεται συστηματικά από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, μολονότι όλες ανεξαιρέτως (ΗΠΑ, G7, EE, Ρωσία, Ουκρανία, Κίνα) την επικαλούνται ως το βέλτιστο πλαίσιο για την ειρηνική επίλυση της σύγκρουσης. Η προσπάθεια όλων να μην αποκοπούν από τους κύριους διαμεσολαβητές του Μινσκ ΙΙ, Γαλλία και Γερμανία, είναι προφανής. Γι’ αυτό, εξάλλου, και πάλι μπροστά στη Γαλλία του Μακρόν, Μπάιντεν και Πούτιν κρατούν ανοιχτό το ενδεχόμενο να συναντηθούν. Η υπόσχεση, ωστόσο, δεν δεσμεύει κανέναν: εξυπηρετεί περισσότερο τις θέσεις των δύο πλευρών σε ένα παιχνίδι επίρριψης ευθυνών. Αυτό ακριβώς δείχνει η αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Ντονμπάς από τον Πούτιν, όσο και οι βομβαρδισμοί του Ντονμπάς υπό πλήρη δυτική κάλυψη.
Η ρωσική πολιτική μέχρι την αναγνώριση του Ντονμπάς
Μέχρι χτες, Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ δεν είχαν αναγνωριστεί από καμιά χώρα στον κόσμο. Προκειμένου να μη χρεωθεί υπονόμευση του Μινσκ ΙΙ, η Ρωσία απέφευγε και αυτή να προβεί σε αναγνώριση. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, προτιμούσε μια πολιτική διαδοχικών προσεγγίσεων, που παρέπεμπε σε προσπάθεια de facto προσάρτησης. Έτσι, παρότι το Μινσκ ΙΙ προέβλεπε επιστροφή των περιοχών του Ντονμπάς στην Ουκρανία, από το 2019 οι κάτοικοι της ανατολικής Ουκρανίας μοιράστηκαν πάνω από 600.000 ρωσικά διαβατήρια, ενώ 230.000 περίπου Ουκρανοί συμμετείχαν στις τελευταίες ρωσικές εκλογές. Στο ίδιο κλίμα, ενώ το ρωσικό εμβόλιο Sputink δεν είχε εγκριθεί στην Ουκρανία, κυκλοφορούσε κανονικά στις ρωσόφωνες περιοχές.
Ουκρανία και ΝΑΤΟ
Η Ρωσία δεν παίζει, βεβαίως, μόνη της. Το 2020, η Ουκρανία αγόρασε από την Τουρκία έξι μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) Bayraktar, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν τον περασμένο Οκτώβριο εναντίον των ρωσόφωνων στα ανατολικά, ενώ Τουρκία και Ουκρανία διαπραγματεύονται από μήνες και νέες προμήθειες drone. Το κυριότερο: από τον Απρίλιο του 2021, ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι ζήτησε την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ, επικαλούμενος την παρουσία ρωσικών στρατευμάτων στην περιοχή.
Πιθανή ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ είναι για τη Ρωσία «κόκκινη γραμμή»: αν δρομολογηθεί, οι αυτόνομες ρωσόφωνες περιοχές θα στραγγαλιστούν. Μια ΝΑΤΟϊκή επίθεση από ουκρανικό έδαφος στη Ρωσία θα είναι πολύ εύκολη υπόθεση. Και βεβαίως το ΝΑΤΟ θα έχει κερδίσει ακόμα περισσότερο έδαφος στην Ανατολική Ευρώπη, σε μια περιοχή που η Ρωσία θεωρεί ενδοχώρα: ακριβώς επειδή τη θεωρεί περίβολό της, το 2008 είχε στηρίξει την Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία απέναντι στη Γεωργία, το καθεστώς προ 2014 στην Ουκρανία, ενώ σήμερα βρίσκεται επί ποδός πολέμου μαζί με τον αυταρχικό πρόεδρο Λουκασένκο της Λευκορωσίας.
Πέρα από τους γεωστρατηγικούς ανταγωνισμούς, χρειάζεται να συνυπολογιστεί ότι η Ουκρανία εξαρτάται από τους φόρους διαμετακόμισης του ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Έργα αγωγών φυσικού αερίου που την παρακάμπτουν, όπως ο Nord Stream 2, που φτάνει στη Γερμανία από τη Βαλτική Θάλασσα, δημιουργούν ανησυχία στο Κίεβο και περιπλέκουν τις σχέσεις με σημαντικούς «παίκτες», όπως ο καγκελάριος Σολτς.
Διλήμματα της Δύσης
Παρότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, διά στόματος Γιοζέπ Μπορέλ, θεωρεί την αναγνώριση των Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ επιθετική κίνηση ενάντια στην εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, η Ευρώπη είναι ένα βήμα πίσω σε σχέση με τις ΗΠΑ, εξαγγέλλοντας για την ώρα απλά κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας.
Απηχώντας τη φιλική προς τον Μπάιντεν πλευρά του αμερικανικού κατεστημένου, το περιοδικό Foreign Affairs συνοψίζει τα διλήμματα που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η Δύση: «Η ρωσική επικυριαρχία στην Ουκρανία», σημειώνεται σε άρθρο της 18ης Φεβρουαρίου, «θα άνοιγε μια τεράστια ζώνη αποσταθεροποίησης και ανασφάλειας από την Εσθονία στην Πολωνία και στη Ρουμανία προς την Τουρκία. Για όσο διαρκέσει, η παρουσία της Ρωσίας στην Ουκρανία θα γίνεται αντιληπτή από τους γείτονες της Ουκρανίας ως προκλητική και απαράδεκτη και, για ορισμένους, ως απειλή για τη δική τους ασφάλεια. Εν μέσω αυτής της μεταβαλλόμενης δυναμικής, η τάξη στην Ευρώπη θα πρέπει να συλληφθεί με πρωτίστως στρατιωτικούς όρους –κάτι που, δεδομένου ότι η Ρωσία έχει ισχυρότερο χέρι στον στρατό παρά στον οικονομικό τομέα, θα είναι προς το συμφέρον του Κρεμλίνου– παραγκωνίζοντας μη στρατιωτικούς θεσμούς όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρώπη, συνεχίζει το άρθρο, θα πρέπει να συνυπολογίσει και τα τεράστια προσφυγικά ρεύματα που θα προκαλέσει ο πόλεμος. Οι ΗΠΑ, αντίθετα, δεν έχουν να ανησυχούν γι’ αυτά.
Κίνα και άλλοι περιφερειακοί παίκτες
Με την αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Ντονμπάς, με μια κίνηση δηλαδή περαιτέρω διαμελισμού της Ουκρανίας, και συγκεντρώνοντας βεβαίως 150.000 στρατό στα ρωσο-ουκρανικά σύνορα για να αποφευχθεί η «γενοκτονία» των ρωσόφωνων, η Ρωσία παίρνει ένα σοβαρό ρίσκο: να ενοποιήσει περαιτέρω μια διαιρεμένη Δύση (ΗΠΑ και ΕΕ) εναντίον της. Την ίδια στιγμή, ελπίζει βάσιμα σε στήριξη ή ανοχή της Κίνας. Το Πεκίνο σήμερα ευθυγραμμίζεται με τη Ρωσία στο ουκρανικό, ζητώντας να γίνουν σεβαστές οι ανησυχίες της, και κατηγορώντας τις ΗΠΑ ότι υποδαυλίζουν τη σύγκρουση. Είναι ενδεικτικό ότι η Κίνα απέφυγε να καταδικάσει την αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Ντονμπάς. Ενώ οι ηγέτες της Δύσης απουσίασαν από τους Ολυμπιακούς του Πεκίνου, η κινεζική ηγεσία κατανοεί ότι η εξωτερική πολιτική Μπάιντεν δεν θα είναι φιλειρηνική και η ίδια προσλαμβάνει εύλογα τη Συμφωνία AUKUS (ΗΠΑ, Βρετανία, Αυστραλία, Σεπτέμβρης 2021) ως δυτική πρόκληση-απάντηση στο παγκόσμιο γεωστρατηγικό-επενδυτικό πρότζεκτ «Δρόμοι του Μεταξιού», που προωθεί η Κίνα. Είναι, τέλος, ενδιαφέρον, ότι Ινδία και Ιαπωνία τηρούν αποστάσεις από τις ΗΠΑ – η πρώτη σε επίπεδο ΟΗΕ, η δεύτερη έχοντας δίαυλο επικοινωνίας με τον Πούτιν.
Η επίσημη ελληνική στάση
Με το βλέμμα σε κινήσεις της Τουρκίας που αντικειμενικά την αναβαθμίζουν στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ (βλ. πώληση drones στην Ουκρανία), αλλά και στις γαλλικές «αποχρώσεις» μέσα στην ΕΕ –και βεβαίως στην κατάσταση της ελληνικής κοινότητας της Μαριούπολης, που βρίσκεται στις νότιες ρωσόφωνες περιοχές και αριθμεί περί τους 150.000 ανθρώπους–, η στάση της ελληνικής κυβέρνησης συνοψίζεται στο τρίπτυχο «ενότητα ΕΕ – ΝΑΤΟ, ανοιχτοί δίαυλοι με τη Ρωσία, εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Στο πλαίσιο αυτό, το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης και η βάση της Σούδας είναι ήδη ενεργό μέρος της πολεμικής μηχανής του ΝΑΤΟ. Από την άλλη, στην πρόσφατη συνάντηση με τον Ρώσο υπ. Εξωτερικών Λαβρόφ, ο Νίκος Δένδιας φρόντισε να τηρήσει τις αναγκαίες ισορροπίες.
Η ελληνική Αριστερά
Πέρα από την αυτονόητη φιλειρηνική στάση των κομμάτων και των οργανώσεων της Αριστεράς, και καθώς η Ελλάδα συμβάλλει ήδη, μέσω Σούδας και Αλεξανδρούπολης, στο ΝΑΤΟϊκό σχέδιο στην Ουκρανία, οι αντιϊμπεριαλιστικές κινητοποιήσεις στρέφονται πρώτα εναντίον της ελληνικής εμπλοκής και του ΝΑΤΟ. Την ίδια στιγμή, είναι χαρακτηριστικό ότι το ΚΚΕ στρέφεται επίσης κατά της κίνησης Πούτιν, τονίζοντας ότι περιπλέκει την κατάσταση, και επισημαίνοντας τις αντικομμουνιστικές πλευρές του διαγγέλματός του.
Με την Ευρώπη πιο κοντά από ποτέ μετά το 1945 σε μια γενικευμένη αιματοχυσία, που θα φέρει πόνο και προσφυγιά, είναι επείγον να «ανακτήσουμε τη δυνατότητα να μιλάμε» και να κινητοποιούμαστε ενάντια στον πόλεμο, ενάντια στο ΝΑΤΟ και υπέρ της ουδετερότητας της Ουκρανίας. Αυτές τις στιγμές κρίνονται τα αντανακλαστικά του χώρου, όλων μας, να υπερασπιστούμε τα πιο βασικά.
1 σχόλιο
Comments are closed.