Πηγή: Jacobin | Μετάφραση: Κυριακή Κλοκίτη
Στις εκλογές της Κυριακής, το νεοφιλελευθεροποιημένο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Γαλλίας κατρακύλησε σε ένα αξιολύπητο 2%. Ωστόσο, η συνολική ψήφος της αριστερής πτέρυγας αυξήθηκε — όλα χάρη στην Ανυπότακτη Γαλλία του Μελανσόν, το μετασχηματιστικό πρόγραμμα του οποίου ενέπνευσε εκατομμύρια.
Στην τρίτη προσπάθεια, τρίτη ήττα. Μετά τις υποψηφιότητες του 2012 και του 2017, ο Ζαν Λυκ Μελανσόν έχασε και πάλι τον δεύτερο γύρο για τις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας. Αυτή τη φορά, όμως, το αποτέλεσμα έμοιαζε με νίκη. Ενώ οι δημοσκοπήσεις μέχρι την ημέρα των εκλογών τού έδιναν 15-17%, το τελικό αποτέλεσμα ήταν 22%. Ο Μελανσόν τερμάτισε 400.000 ψήφους πίσω από τη Μαρίν Λεπέν (23,1%), ενώ το 2017 τους χώριζαν 600.000 ψήφοι.
Ο Μελανσόν δεν απέτρεψε την αναμενόμενη μονομαχία μεταξύ Εμανουέλ Μακρόν και Λεπέν. Ωστόσο, υπάρχει ένας ορισμένος λόγος για ικανοποίηση. Οι 7.714.000 ψήφοι του ήταν μια αύξηση κατά 700.000 σε σχέση με το 2017 — παρόλο που την προηγούμενη φορά είχε τρεις διεκδικητές στα αριστερά, ενώ τώρα ήταν πέντε. Αυτό είναι επίσης το υψηλότερο ποσοστό για οποιονδήποτε υποψήφιο της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην ιστορία της Πέμπτης Δημοκρατίας, που ιδρύθηκε το 1958.
Όπως και το 2017, ο Μελανσόν ήρθε στην πρώτη θέση μεταξύ των νέων. Τον υποστήριξε το ένα τρίτο των ανθρώπων από δεκαοκτώ έως τριάντα τεσσάρων ετών, αλλά μόνο το 9% των ψηφοφόρων άνω των εβδομήντα. Οι ψηφοφόροι άνω των εξήντα πέντε έβαλαν τον Μακρόν στον δεύτερο γύρο — έναν υποψήφιο που θέλει να αυξήσει την ηλικία συνταξιοδότησης πάνω από τα 65 έτη.
Η γεωγραφία της ψηφοφορίας ήταν επίσης ενδεικτική: ο Μελανσόν σημείωσε υψηλά ποσοστά σε μεγάλες πόλεις, όπως η Ναντ (33%), η Λυών (31%), η Μασσαλία (31%) και το Παρίσι (30%): ήταν επίσης πρώτος στο1ο και στο 11ο διαμέρισμα της πρωτεύουσας, σχεδόν τα πιο προλεταριακά. Είχε σημαντική άνοδο στα ανατολικά προάστια του Παρισιού, τα οποία έχουν μεγάλο πληθυσμό εργατών μεταναστών. Ξεπέρασε το 50% σε πολλές τέτοιες πόλεις, καθώς και στα υπερπόντια εδάφη της Γαλλίας. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως επιτυχία για την υπεράσπιση του πολιτισμικού «κρεολισμού», τη ρητή μάχη του ενάντια στην ισλαμοφοβία και την καταγγελία της αστυνομικής βίας. Σε αυτά τα σημεία, ο Μελανσόν υιοθέτησε μια πιο ανοιχτή γραμμή από ό,τι το 2017, όταν ουσιαστικά είχε βάλει στο στόχαστρο την «θυμωμένη και όχι φασιστική» εργατική Γαλλία που δελεάστηκε από τον Εθνικό Συναγερμό της Λεπέν.
Ο Μελανσόν είναι πλέον ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της γαλλικής Aριστεράς, με τους ανταγωνιστές του να βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PS) – ένα από τα δύο εναλλασσόμενα κυβερνητικά κόμματα της Γαλλίας από το 1981 έως το 2017, που έδωσε δύο προέδρους– πήρε μόλις 1,7%. Είχε ήδη πέσει στο 6,4% το 2017, όπου καταστράφηκε από τα πέντε χρόνια υπό τον πρόεδρο του Σοσιαλιστικού Κόμματος Φρανσουά Ολάντ, ο οποίος ακολούθησε μια νεοφιλελεύθερη πολιτική με τον Μακρόν ως υπουργό Οικονομίας. Πολλοί φαντάστηκαν ότι η υποψήφια του Σοσιαλιστικού Κόμματος για το 2022, Αν Ινταλγκό, δύσκολα θα μπορούσε να πάει χειρότερα, αλλά το έκανε. Οι Πράσινοι (4,6%) έπεσαν επίσης κάτω από το όριο του 5% που είναι όριο για τη δημόσια κάλυψη του κόστους της καμπάνιας τους.
Ενώ η περιβαλλοντική κρίση είναι η δεύτερη μεγαλύτερη ανησυχία των Γάλλων ψηφοφόρων (μετά το κόστος ζωής), ο υποψήφιος των Πρασίνων δεν ωφελήθηκε. Αντίθετα, η «οικολογική» ψήφος πήγε σε μεγάλο βαθμό στο Μελανσόν, το πρόγραμμα του οποίου βαθμολογήθηκε ως πιο πειστικό από πολλές ΜΚΟ και περιβαλλοντικές ενώσεις. Αρκετές προσωπικότητες από τις πορείες για το κλίμα υποστήριξαν επίσης το πρόγραμμα L’ avenir en commun (Το κοινό μέλλον) του Μελανσόν. Όσο για το Κομμουνιστικό Κόμμα (PCF), το οποίο υποστήριξε τον Μελανσόν το 2012 και το 2017, αλλά αυτή τη φορά παρουσίασε τον δικό του υποψήφιο σε «πατριωτική» γραμμή, συγκέντρωσε 800.000 ψήφους (2,3 τοις εκατό). Ακόμη και οι μισές ψήφοι τους θα ήταν αρκετές για να περάσει ο Μελανσόν στον δεύτερο γύρο. Τέλος, οι δύο ακροαριστεροί υποψήφιοι, η Ναταλί Αρτώ (Nathalie Arthaud) (0,6%) και ο Φιλίπ Πουτού (0,8%), που, όπως και ο Μελανσόν, κατέβηκαν για τρίτη φορά, σημείωσαν ιστορικό χαμηλό.
Χρήσιμη ψήφος;
Στην τελική ευθεία της καμπάνιας, ο Μελανσόν επωφελήθηκε από μια ορισμένη «ρεαλιστική ψήφο». Αντιμέτωποι με την απειλή της Ακροδεξιάς (πιθανός νικητής στον δεύτερο γύρο), πολλοί υποστηρικτές των Κομμουνιστών, των Σοσιαλιστών, των Πρασίνων και των δύο ακροαριστερών υποψηφίων, προτίμησαν να ψηφίσουν τον Μελανσόν για να προσπαθήσει να εκτοπίσει τη Λεπέν. Αλλά η «ρεαλιστική ψήφος» είναι ένα προσαρμόσιμο εργαλείο, το οποίο η Ακροδεξιά ξέρει επίσης πώς να το χειριστεί. Πολλοί από τους Πεταινιστές υποστηρικτές του Ερίκ Ζεμούρ επέλεξαν τελικά τη Λεπέν. Ο Ζεμούρ, που του έδιναν 18%, πήρε τελικά μόνο 7 τοις εκατό, ενώ η Λεπέν ανέβηκε από το 12 στο 23%.
Η «ρεαλιστική ψήφος» έπαιξε επίσης ρόλο στην Κεντροδεξιά: οι συντηρητικοί Ρεπουμπλικάνοι και η υποψήφια τους Βαλερί Πεκρές — κληρονόμοι των Σαρλ Ντε Γκώλ, Ζακ Σιράκ και Νικολά Σαρκοζί— πήραν μόλις 4,8%. Η αστική Δεξιά της ελεύθερης αγοράς μετατοπίστηκε μαζικά στον Μακρόν, ο οποίος κυβέρνησε για πέντε χρόνια με δύο πρωθυπουργούς από τη Δεξιά, με μια δημοσιονομική και κοινωνική πολιτική που εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των αστών.
Αλλά το 22% εκατό του Μελανσόν δεν είναι μόνο το αποτέλεσμα της «ρεαλιστικής ψήφου». Ήδη, το 2017, η καμπάνια του κρίθηκε ως η πιο επιτυχημένη από τους Γάλλους συνολικά. Η καμπάνια του 2022 ήταν της ίδιας λογικής. Ο Μελανσόν επέστρεψε με τα στοιχεία που εξηγούσαν τη δύναμή του το 2017: μια μεγάλη «πορεία για την Έκτη Δημοκρατία» συγκέντρωσε περίπου εκατό χιλιάδες ανθρώπους στις 20 Μαρτίου. Στις 5 Απριλίου, πραγματοποίησε μια συγκέντρωση όπου εμφανίστηκε σε μορφή ολογράμματος σε δώδεκα πόλεις ταυτόχρονα.
Κάθε εβδομάδα, οι ομάδες του οργάνωναν σαράντα συγκεντρώσεις σε όλη τη Γαλλία και την τελευταία εβδομάδα ενενήντα. Στις συγκεντρώσεις όπου ήταν παρών ο Μελανσόν μαζεύονταν χιλιάδες, ενώ αρκετές δεκάδες χιλιάδες συγκεντρώθηκαν στο Παρίσι, τη Μασσαλία και την Τουλούζη, όπου και σημειώθηκε η μεγαλύτερη συμμετοχή μεταξύ και των δώδεκα υποψηφίων. Ο Μελανσόν ήταν επίσης πάντα παρών στα κοινωνικά δίκτυα: στο Facebook, στο Twitter και στο YouTube, όπως το 2017, αλλά τώρα και στο Twitch και στο TikTok, με την εκπομπή #AlloMélenchon. Σε όλα τα δίκτυα, τα βίντεο του Μελανσόν ήταν τα πιο δημοφιλή. Αντίστοιχα, οι τηλεοπτικές του παρεμβάσεις είχαν την μεγαλύτερη ακροαματικότητα , μαζί με τον Ζεμούρ. Αν προσθέσουμε σε αυτό ότι ο υποψήφιος, το πρόγραμμα και το λογότυπο ήταν τα ίδια με το 2017, μπορούμε να πούμε ότι ο Μελανσόν πραγματοποίησε μια επιτυχημένη καμπάνια και ότι αυτή η επιτυχία οφείλεται στα ίδια συστατικά με αυτά πέντε χρόνια πριν.
Ωστόσο έγιναν κάποιες μικρές προσαρμογές. Καταρχάς στο πρόγραμμα: το «σχέδιο Β» για την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση απορρίφθηκε υπέρ μιας πιο συναινετικής θέσης «ανυπακοής» στις συνθήκες της ΕΕ, και ενισχύθηκε σημαντικά η οικολογική πτυχή του προγράμματος, με ιδιαίτερη προσοχή στην πανδημία.
Η Ανυπότακτη Γαλλία έγινε επίσης Λαϊκή Ενότητα. Αυτό συνοδευόταν από μια νέα δομή: ο Μελανσόν δημιούργησε ένα «κοινοβούλιο της Λαϊκής Ενότητας», συγκεντρώνοντας τριακόσιες προσωπικότητες. Οι μισοί είναι αγωνιστές, στελέχη και εκλεγμένοι εκπρόσωποι της Ανυπότακτης Γαλλίας. Αλλά το άλλο μισό είναι άνθρωποι που δεν ανήκουν στη Λαϊκή Ενότητα: συνδικαλιστές, καλλιτέχνες, συγγραφείς, ηγέτες κοινοτήτων, άτομα από άλλα πολιτικά κόμματα, περιβαλλοντικοί, φεμινιστές/τριες και αντιρατσιστές ακτιβιστές/τριες. Αυτό το «Κοινοβούλιο» είναι απόδειξη της ικανότητας του Μελανσόν να ανοίγει και να συσπειρώνει νέες δυνάμεις και νέους ανθρώπους. Αλλά ο τίτλος είναι παραπλανητικός – τα μέλη του δεν εκλέγονται, αλλά διορίζονται από τον Μελανσόν.
Δεύτερος γύρος
Για δεύτερη συνεχόμενη φορά η Αριστερά απουσιάζει από τον δεύτερο γύρο. Αυτό δεν είχε ξαναγίνει: κάθε προηγούμενη φορά που η Αριστερά απουσίαζε από τον δεύτερο γύρο (το 1969 και το 2002), επέστρεφε πέντε χρόνια αργότερα. Αυτή τη φορά, η έλλειψη της Αριστεράς είναι πιο διαρκής — και ανησυχητική. Ωστόσο, ενώ η συνολική ψήφος στους αριστερούς υποψηφίους το 2017 ήταν 27%, την Κυριακή ήταν 32%, αυξημένη κατά 2 εκατομμύρια ψήφους.
Αυτή είναι η διάψευση όλων όσων είπαν ότι η Αριστερά τελείωσε. Αλλά ένα σύστημα που μοιράζεται εδώ και καιρό μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς είναι πλέον τριπολικό: ένας ακροδεξιός πόλος πίσω από τη Λεπέν, ένας φιλελεύθερος-αυταρχικός αστικός πίσω από τον Μακρόν και ένας λαϊκός, αριστερός και οικολογικός πίσω από τον Μελανσόν. Αυτός ο τελευταίος θα απουσιάζει στον δεύτερο γύρο στις 24 Απριλίου, αλλά παραδόξως βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής, με τον Μακρόν και τη Λεπέν να προσπαθούν να προσελκύσουν το εκλογικό ακροατήριο του Μελανσόν.
Το μέλλον της Ανυπότακτης Γαλλίας, και ακόμα περισσότερο το μέλλον της γαλλικής Αριστεράς, εξαρτάται από τις επιλογές που θα κάνει ο Μελανσόν τις επόμενες μέρες.
Ο Μακρόν ισχυρίζεται ότι «οι ζωές μας αξίζουν περισσότερο από τα κέρδη τους» (επαναλαμβάνοντας ένα σύνθημα της αντι-παγκοσμιοποίησης). Το βράδυ της Κυριακής, παράφρασε τον Μελανσόν για να επιμείνει –παρά το δικό του ιστορικό– ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη να ανοικοδομηθεί το κράτος πρόνοιας, να υπερασπιστεί τους «εργάτες και τους επισφαλείς» και να ξεκινήσει η «οικολογική στροφή». Εν τω μεταξύ, η Λεπέν κάλεσε τους αριστερούς ψηφοφόρους να την υποστηρίξουν και να αποτρέψουν την «κοινωνική καταστροφή» που σχεδίαζε ο «πρόεδρος των πλουσίων». Ο Μελανσόν και το εκλογικό του σώμα θα είναι, πράγματι, οι ρυθμιστές του δεύτερου γύρου.
Πώς θα συμπεριφερθεί ο Μελανσόν τις επόμενες εβδομάδες, τώρα που κυριαρχεί στην Αριστερά; Πριν από πέντε χρόνια, όταν οι ειδήσεις ανακοίνωσαν τα αποτελέσματα στις 8 το βράδυ των εκλογών, χρειάστηκε πάνω από δύο ώρες για να μιλήσει, εμφανιζόμενος έκπληκτος και αρνούμενος να παραδεχτεί τα επίσημα στοιχεία μέχρι τα μεσάνυχτα. Ο δισταγμός και η έκκλησή του για εσωτερική διαβούλευση σχετικά με το αν θα στηρίξει τον Μακρόν στον δεύτερο γύρο επικρίθηκαν ευρέως. Αυτή τη φορά μίλησε γρήγορα και σημείωσε ότι «δεν πρέπει να πάει ούτε μια ψήφος στη Λεπέν». Ωστόσο, δεν ζήτησε ρητά να ψηφιστεί ο Μακρόν. Γνωρίζει ότι μέρος του εκλογικού του σώματος δελεάζεται από την αποχή ή την λευκή ψήφο και πιστεύει ότι ο Μακρόν είναι ένας πυρομανής πυροσβέστης, ο οποίος ενισχύει σκόπιμα την Ακροδεξιά για να προβάλει ως «φραγμός» εναντίον της την ημέρα των εκλογών.
Το μέλλον της γαλλικής Αριστεράς
Δύο ερωτήματα προκύπτουν τώρα για τον Μελανσόν: Θα παραμείνει επικεφαλής του κινήματός του; Θα το διευρύνει ως μια μεγάλη «ένωση της Αριστεράς» ενόψει των βουλευτικών εκλογών του Ιουνίου; Το μέλλον της Ανυπότακτης Γαλλίας, και περισσότερο από αυτό, το μέλλον της γαλλικής Αριστεράς, εξαρτώνται από τις επιλογές που θα κάνει τις επόμενες ημέρες.
Ήταν αυτή η τελευταία καμπάνια του Μελανσόν στις προεδρικές εκλογές; Οι περισσότεροι σχολιαστές αυτό ισχυρίζονται, και ο ίδιος το έχει πει μερικές φορές. Στη Μασσαλία, ωστόσο, στις 27 Μαρτίου, σημείωσε ότι «μάλλον θα έκανε κι άλλες εκστρατείες» εάν το απαιτούσε η κατάσταση. Τη Δευτέρα, το δεξί του χέρι, ο βουλευτής Αντριέν Κατενέν (Adrien Quatennens), δήλωσε στα μέσα ενημέρωσης: «Αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντικατασταθεί στο πολιτικό τοπίο. Οι άνθρωποι δεν είναι πιόνια που μπορούν να αλλάξουν». Ο άλλος αντ’ αυτού, ο Μανουέλ Μπομπάρ (Manuel Bompard), πρόσθεσε: «Τα πάντα μπορούν να συμβούν».
Σίγουρα, στον Μελανσόν δεν άρεσε ποτέ να μοιράζεται την εξουσία. Στις οργανώσεις που ίδρυσε τα τελευταία χρόνια κατάφερνε πάντα να αποτρέπει τον πλουραλισμό και την εσωτερική αμφισβήτηση. Με 22% των ψήφων, ο τρίτος άνδρας στη γαλλική πολιτική σκηνή δύσκολα θα προθυμοποιούνταν και θα μπορούσε να παραιτηθεί. Δεν έχει φυσικό διάδοχο. Ο Μελανσόν θα είναι εβδομήντα έξι όταν πλησιάσουν οι επόμενες προεδρικές εκλογές (αν και ο Τζο Μπάιντεν εξελέγη σε ηλικία εβδομήντα οκτώ). Ο Μελανσόν δεν ήταν ποτέ πιο δυνατός από τη θέση του «σοφού γέρου» που υιοθέτησε κατά τη διάρκεια αυτής της εκστρατείας. Επομένως, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να θέσει ξανά υποψηφιότητα.
Μια τελευταία κρίσιμη ερώτηση: Τι θα κάνει ο Μελανσόν ενόψει των βουλευτικών εκλογών στις 10 και 17 Ιουνίου (και ενόψει της επόμενης πενταετίας); Το 2017, ήδη στην ηγεσία της Αριστεράς, ο Μελανσόν αρνήθηκε οποιαδήποτε συμμαχία με άλλες αριστερές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των κομμουνιστών, που τον είχαν υποστηρίξει στις προεδρικές εκλογές. Η Ανυπότακτη Γαλλία εξέλεξε δεκαεπτά βουλευτές (από 577). Πολλοί από την Αριστερά τον επέκριναν ότι προχώρησε μόνος του και «απογοήτευσε» την υπόλοιπη Αριστερά. Αυτή τη φορά θα ακολουθήσει την αντίθετη κατεύθυνση; Θα προσφέρει στους υπόλοιπους την ευκαιρία να ενωθούν σε ένα κοινό πολιτικό σπίτι;
Αυτή η νέα ενότητα της Αριστεράς θα μπορούσε να έχει ένα κοινό πρόγραμμα (προϊόν διαπραγμάτευσης με βάση το σημερινό του Μελανσόν), η ηγεσία θα μπορούσε να είναι συλλογική και οι υποψηφιότητες για τις βουλευτικές έδρες θα μπορούσαν να κατανεμηθούν ανάλογα με την ισορροπία δυνάμεων εντός της Αριστεράς. Ο Μελανσόν έχει μια ιστορική ευκαιρία να ηγηθεί αυτής της ένωσης, και τις τελευταίες δύο εβδομάδες έχει ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τους Κομμουνιστές και τους Πράσινους. Τον επόμενο μήνα θα φανεί αν μπορεί τελικά να λειτουργήσει μια τέτοια ενότητα.
*Ο Manuel Cervera-Marzal είναι κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης (Βέλγιο)
