H Αλεξάνδρα Καραγιάννη είναι δικηγόρος της οικογένειας του Νίκου Σαμπάνη και εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το άρθρο της που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Δελτίο Θυέλλης (τεύχος Απριλίου 2022).
Το βράδυ της 22ας προς 23η Οκτωβρίου 2021 αστυνομικοί της ομάδας ΔΙΑΣ καταδίωξαν ύποπτο όχημα, που δεν σταμάτησε σε σήμα ελέγχου της αστυνομίας, στο οποίο επέβαιναν τρεις νεαροί άνδρες Ρομά, δύο εκ των οποίων ανήλικοι. Λόγω της επικινδυνότητας της καταδίωξης, η οποία διήρκεσε για περισσότερα από 35 λεπτά, το κέντρο επιχειρήσεων της Άμεσης Δράσης έδωσε εντολή να σταματήσουν την καταδίωξη, όμως οι ομάδες της ΔΙΑΣ Δυτικής Αττικής συνέχισαν να καταδιώκουν το όχημα, αγνοώντας τις επανειλημμένες εντολές του κέντρου για απεμπλοκή, και κατέληξαν στο Πέραμα όπου πυροβόλησαν τουλάχιστον 36 φορές κατά του οχήματος, εντός κατοικημένης περιοχής και χωρίς να επιδείξουν τη στοιχειώδη επιμέλεια και αναλογικότητα στη χρήση των υπηρεσιακών τους όπλων, με αποτέλεσμα τον θάνατο του 18χρονου συνοδηγού Νίκου Σαμπάνη και τον βαρύτατο τραυματισμό του ανήλικου συνεπιβάτη του.
Οι επτά αστυνομικοί που πυροβόλησαν, με αποτέλεσμα τον θανάσιμο τραυματισμό του Νίκου Σαμπάνη, ισχυρίστηκαν ότι βρίσκονταν σε άμυνα καθώς ο οδηγός του αυτοκινήτου κινούταν με ανθρωποκτόνο πρόθεση εναντίον συναδέλφου τους, ισχυρισμός που δεν επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας, καθώς ουδείς τραυματισμός αστυνομικού προέκυψε.
Πρόκειται για μια υπόθεση με ξεκάθαρο ρατσιστικό κίνητρο, αφού φαίνεται ότι οι αστυνομικοί γνώριζαν την εθνοτική καταγωγή των επιβατών του αυτοκινήτου, πράγμα που αρχικά αρνήθηκαν, αλλά ακούγεται ξεκάθαρα στο ηχητικό της συνομιλίας με το κέντρο να διαβιβάζουν ότι πρόκειται για Ρομά.
Μετά τον θάνατο του Σαμπάνη η αστυνομία ανακοίνωσε ότι το θύμα ήταν 21 ετών και σεσημασμένος, ενώ απέκρυψαν ότι ο Σαμπάνης βρισκόταν στη θέση του συνοδηγού, τοποθετώντας τον ψευδώς στη θέση του οδηγού με σκοπό να κατασκευάσει έναν εύπεπτο θάνατο.
Για αρκετό καιρό λοιπόν μετά τη δολοφονία του Σαμπάνη στο Πέραμα, η φυσική και πολιτική ηγεσία της αστυνομίας προσέθεταν διαρκώς κατασκευασμένες πληροφορίες στον δημόσιο διάλογο, ενώ πολλά ΜΜΕ δημιουργούσαν θόρυβο γύρω από την παραβατικότητα των Ρομά, ενορχηστρώνοντας ένα κλίμα αντιτσιγγανισμού με σκοπό να στρέψουν την προσοχή της κοινωνίας σε άλλες κατευθύνσεις με αποτέλεσμα, αντί να συζητάμε για τα όρια της αστυνομικής δράσης, να συζητάμε για την παραβατικότητα των Ρομά, λαμβάνοντας διαρκώς πληροφορίες που αφορούν την επικινδυνότητα αυτής της ομάδας.
Στο πλαίσιο όμως δαιμονοποίησης συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, οι αστυνομικοί μετατρέπονται σε εκδικητές και τιμωρούς που διατηρούν μια συνεχή κόντρα με συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες όπως οι Ρομά.
Αυτή η προπαγανδιστική πρακτική που βλέπουμε να λαμβάνει χώρα στην υπόθεση του Περάματος δεν είναι καθόλου ασυνήθιστη στις υποθέσεις κρατικής βίας. Το μοτίβο είναι πάντα το ίδιο. Τα προβλήματα στα οποία θα πρέπει να εστιάσουμε αυτή τη στιγμή είναι το μόνιμο καθεστώς εξαίρεσης στο οποίο ζουν διάφορες κοινωνικές ομάδες, μεταξύ των οποίων και οι Ρομά, η παντελής απουσία οποιασδήποτε κοινωνικής πολιτικής για την κοινωνική ένταξη των Ρομά και ο βαθύτερος συστημικός ρατσισμός που υπάρχει στους θεσμούς επιβολής του νόμου όπως η αστυνομία.
Οι κοινότητες των Ρομά σήμερα υπεραστυνομεύονται με όρους καταστολής και υφίστανται αυξημένους αστυνομικούς ελέγχους σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό στη βάση του εθνοτικού προφίλ, μια πρακτική διακριτικής μεταχείρισης που εφαρμόζει η αστυνομία προκειμένου να επιβάλει τον νόμο λαμβάνοντας ως κριτήριο την εμφάνιση του ελεγχόμενου. Η χώρα μας μάλιστα είναι από τις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά άσκησης εθνοτικού προφίλ στην Ευρώπη.
Οι Ρομά όταν είναι θύματα οποιασδήποτε άδικης πράξης εις βάρος τους πολλές φορές δεν τυγχάνουν μίας δίκαιης και αποτελεσματικής έρευνας, καθώς μπορεί οι καταγγελίες τους να μην λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, πράγμα που τους αποτρέπει να καταγγείλουν. Ειδικά στις περιπτώσεις αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας, οι Ρομά φοβούνται ότι αν καταγγείλουν θα ξαναθυματοποιηθούν και δεν θα βρουν το δίκιο τους, με αποτέλεσμα να έχουμε σήμερα υποκαταγραφή των περιστατικών ρατσιστικής βίας και αστυνομικής αυθαιρεσίας.
Από τις αρχές του 2021 έχουμε ήδη δύο θανάτους ανδρών Ρομά στην Ευρώπη από αστυνομική βία.
Έχουμε τον θάνατο του Στανισλάβ Τομάς στις 19.6.2021 στην Τσεχία, ο οποίος βασανίστηκε από ομάδα αστυνομικών μέχρι που πέθανε ενώ βρισκόταν πεσμένος στο έδαφος. Σε εκείνη την περίπτωση ο υπουργός Δημόσιας Τάξης της Τσεχίας δήλωσε δημόσια ότι η αστυνομία έκανε καλά τη δουλειά της.
Παρόμοια και στην υπόθεση του Περάματος, παρά το γεγονός ότι οι άνδρες της ομάδας ΔΙΑΣ αυτονομήθηκαν από το κέντρο επιχειρήσεων μη υπακούοντας στην εντολή για απεμπλοκή από την καταδίωξη και συνέχισαν να καταδιώκουν με μανία τους τρεις άοπλους νεαρούς παγιδεύοντάς τους τελικά σε συνθήκες θανάτου, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη έσπευσε να υποστηρίξει ηθικά τους κατηγορούμενους αστυνομικούς με το επισκεπτήριο στη ΓΑΔΑ ενώ οι αστυνομικοί βρίσκονταν υπό κράτηση, πράγμα που δεν θυμάμαι να έχει συμβεί σε άλλη περίπτωση, ενώ επιπλέον δήλωσε την ικανοποίησή του για τη μη προφυλάκισή τους. Επιπλέον, μέχρι σήμερα οι επτά κατηγορούμενοι για ανθρωποκτονία από πρόθεση αστυνομικοί δεν έχουν τεθεί σε διαθεσιμότητα, ενώ αστυνομικοί τίθενται καθημερινά σε διαθεσιμότητα για πολύ πιο απλά πράγματα.
Είναι βέβαιο ότι αυτή η στάση της κυβέρνησης ενίσχυσε την αστυνομική αυθαιρεσία. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι επτά κατηγορούμενοι αστυνομικοί υπηρετούν στη ΔΙΑΣ Δυτικής Αττικής, μια περιοχή με την υψηλότερη συγκέντρωση πληθυσμού Ρομά στη χώρα. Η προσπάθεια ηρωοποίησης των επτά κατηγορούμενων αστυνομικών και η στάση ατιμωρησίας που επιδεικνύει η ηγεσία της ΕΛΑΣ προκαλούν τεράστια ανησυχία για πιθανά νέα περιστατικά αυθαιρεσίας στην Δυτική Αττική και αλλού.
Μετά την αιματηρή καταδίωξη στο Πέραμα έχουμε διαρκώς καταδιώξεις που καταλήγουν σε χρήση όπλου από αστυνομικούς κατά άοπλων πολιτών Ρομά.
Έτσι, για παράδειγμα, τον προηγούμενο μήνα αστυνομικός πυροβόλησε άοπλο 15χρονο Ρομά στον Βόλο επειδή δεν σταμάτησε σε σήμα της αστυνομίας. Ο ανήλικος σώθηκε από θαύμα όταν σκόνταψε έξω από το αυτοκίνητο και η σφαίρα διαπέρασε το τζάμι του οδηγού. Ο αστυνομικός που πυροβόλησε κατά του ανήλικου δεν τέθηκε σε διαθεσιμότητα.
Ένα ακόμα περιστατικό ρατσιστικής βίας συνέβη πρόσφατα στο Μενίδι Αττικής όταν άνδρας Ρομά και χρήστης ψυχοδραστικών ουσιών, που προσπάθησε να κλέψει εξωτερική μονάδα κλιματιστικού, κατέληξε νεκρός από τα χτυπήματα αστυνομικού εκτός υπηρεσίας.
Η αστυνομική βία είναι δυστυχώς μία από τις πιο συνηθισμένες μορφές αντιτσιγγανισμού στην Ευρώπη σήμερα και οι πιο ακραίες μορφές αστυνομικής βίας συνήθως εκδηλώνονται από ομάδες αστυνομικών και όχι από έναν αστυνομικό.
Είναι πράγματι δεδομένο ότι υπάρχουν συστημικά προβλήματα στη διερεύνηση, την ποινική δίωξη και την επιβολή κυρώσεων σε αστυνομικούς για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δηλαδή καθυστερήσεις στις ποινικές διαδικασίες και μη αποτελεσματικές και ανεξάρτητες έρευνες σε υποθέσεις που εμπλέκονται αστυνομικοί.
Τα περιστατικά αστυνομικής βίας και βασανιστηρίων κατά των Ρομά είναι πάρα πολλά και μάλιστα η χώρα μας έχει καταδικαστεί πολλάκις από το ΕΔΔΑ για βασανιστήρια αστυνομικών κατά Ρομά.
Δεν μπορούμε λοιπόν να μιλάμε για μεμονωμένα περιστατικά και μάλιστα η στάση της φυσικής και πολιτικής ηγεσίας της αστυνομίας αλλά και η στάση ενός μεγάλου μέρους των αστυνομικών που υποστήριξαν τους 7 κατηγορούμενους συναδέλφους τους αποκαλώντας τους ήρωες έξω από τα δικαστήρια του Πειραιά όταν αυτοί οδηγούνταν ενώπιον της ανακρίτριας για να απολογηθούν, καταδεικνύει ότι τέτοια περιστατικά δεν απομονώνονται, αλλά επικροτούνται και παρουσιάζονται ως δουλειά της αστυνομίας.
Δουλειά της αστυνομίας είναι να προστατεύει όλους τους πολίτες, ακόμα και τους Ρομά. Γιατί και οι ζωές των Ρομά μετράνε! Η συζήτηση για το τι αστυνομία θέλουμε πρέπει να μπει σε νέες βάσεις. Θέλουμε μία αστυνομία που θα συλλαμβάνει χωρίς να απειλούνται οι ζωές μας. Θέλουμε μία αστυνομία που δεν θα εξαντλεί το ρόλο της στην καταστολή, αλλά θα βρίσκεται κοντά στους πολίτες και ιδίως τους πιο ευάλωτους και θα παρέχει υποστήριξη στις κοινότητες, εφαρμόζοντας εργαλεία κοινοτικής και διαπολιτισμικής αστυνόμευσης. Θέλουμε μία αστυνομία που θα καταπολεμά το έγκλημα χωρίς να ξεχνά ότι έγκλημα είναι και η ρατσιστική βία.
Οι Ρομά δεν θα πρέπει να αποτελούν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Κανένας πολίτης δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως πολίτης δεύτερης κατηγορίας όταν στερείται κοινωνικών προνομίων.
Οι Ρομά στην Ελλάδα έχουν ιστορική παρουσία τουλάχιστον 1.000 χρόνια, πολύ πριν δηλαδή την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Αναγνωρίστηκαν ωστόσο επίσημα ως Έλληνες πολίτες μόλις το 1955. Από ιδρύσεως δηλαδή του ελληνικού κράτους οι Ρομά αποκλείστηκαν από την ισότιμη απόλαυση των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, αποκλείοντάς τους από την συμμετοχή στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας και αντιμετωπίζοντάς τους ως ξένους και διαφορετικούς με αποτέλεσμα να έχουμε σήμερα ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού που ζει σε απάνθρωπες συνθήκες, που απειλείται διαρκώς με θεσμικό αποκλεισμό, συστημικό ρατσισμό και αναγκαστικές εξώσεις, παράγοντες που δεν επιτρέπουν την κοινωνική τους ένταξη. Είναι μύθος ότι οι Ρομά δεν θέλουν να ενταχθούν. Κανένας άνθρωπος δεν επιλέγει να αυτοαποκλειστεί με δυσμενείς όρους, χωρίς πρόσβαση σε νερό, ηλεκτρικό και στέγη. Είναι πάντα η κυρίαρχη ομάδα που αποκλείει τους πιο αδύναμους και σε κάθε προσπάθεια ένταξης η κυρίαρχη ομάδα είναι αυτή που αντιστέκεται και όχι οι Ρομά.
Οι μη Ρομά είναι αυτοί που θα ξεσηκωθούν όταν μία οικογένεια νοικιάσει σπίτι κοντά στα δικά τους, οι μη Ρομά κλείνουν τα σχολεία κάθε Σεπτέμβρη διαμαρτυρόμενοι για τη φοίτηση παιδιών Ρομά στο σχολείο τους κ.λπ., θεωρώντας με έναν τρόπο ότι η εκπαίδευση, η εργασία, η υγεία, η στέγαση και πάει λέγοντας ανήκουν μόνο σε λευκούς «κανονικούς» Έλληνες πολίτες και πως όλοι οι υπόλοιποι που έχουν στοιχεία διαφορετικότητας θα πρέπει να ζουν απομονωμένοι και χωρίς να ενοχλούν κανέναν.
Πρέπει όμως να αντιληφθούμε ότι η κοινωνική ένταξη είναι προς όφελος όλων και ότι όλοι και κυρίως οι πιο προνομιούχοι έχουμε την ευθύνη να δημιουργήσουμε τους όρους και τις προϋποθέσεις κοινωνικής ένταξης κάθε αποκλεισμένου ατόμου ώστε να αποφύγουμε κοινωνικές εντάσεις και συγκρούσεις.
